کلام و فرق

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

ابراهیم طباطبا* |
ابراهیمیه* |
ابراهیمیه | مسعود جلالی مقدم ابراهیمیّه، از فرقه‌های سرّی و غیرمعروف در کوهستانهای شمال عراق که آگاهی چندانی از آن در دست نیست. پیروان این آیین روزگاری در شهر تلّ‌عَفَر (تلعفر) در غرب موصل می‌زیسته‌اند، ولی از آن زمان به بعد اطلاع موثقی از آنان نداریم. این فرقه با فرق دینی و طرایق عرفانی دیگر موجود در آن حوالی، چون شَبَک، صارلیّه، باجورا...
ابن ابی العزاقر* |
ابن ابی العوجاء | مسعود جلالی مقدم اِبْن اَبی الْعَوْجاء، عبدالكریم، زندیق معروف و آشنا به علم كلام در سدۀ2ق / 8م (مق‍ 155ق / 772م). از آغاز زندگی او اطلاعات روشنی در دست نیست و به ناچار باید به گفته‌های مخالفان وی كه با نقل سخنانش به ردّ و ابطال عقاید او پرداخته‌اند، بسنده كرد. این‌گونه اشارات، گرچه غالباً بسیار كوتاه و در مواردی متناقض است، ...
ابن ابی کدیه | نورالله کسایی اِبْنِ اَبی كُدَیه، ابوعبدالله محمد بن عتیق بن محمد بن ابی نصر بن ابی كدیه تمیمی قَیرَوانی (د 512ق / 1118م)، متكلم اشعری، اصولی و مُقری. وی در حدود 420ق / 1029م در قیروان تولد یافت (ابن جزری، 2 / 195)، مقدمات علوم را در زادگاهش فرا گرفت و سپس به اندلس، مصر، شام و عراق سفر كرد. در قیروان نزد ابوعبدالله بن حسین...
ابن ثوابه | بخش ادبیات عرب اِبْنِ ثَوابه‌، نام‌ چند تن‌ از فرزندان‌ ثوابة بن‌ يونس‌ كه‌ آل‌ ثوابه‌ نيز خوانده‌ شده‌اند. آنان‌ اهل‌ علم‌ و ادب‌، شيعی‌ مذهب‌ و از دبيران‌ دستگاه‌ خلافت‌ عباسی‌ در سده‌های‌ 3 و 4 ق‌/ 9 و 10 م‌ در عراق‌ بودند. نيای‌ بزرگشان‌ يونس‌، حجامی‌ نصرانی‌ بود و لُبابه‌ لقب‌ داشت‌ (شايد لبابه‌ نام‌ جدۀ آنان‌ بوده‌ اس...
ابن شاذان، ابومحمد | احمد پاکتچی ابومحمد فضل‌ بن شاذان بن خلیل اَزْدی نیشابوری (د 260 ق / 874 م)، متکلم و فقیه امامی.
ابن حوشب | مسعود جلالی مقدم اِبْنِ حَوشَب‌، ابوالقاسم‌ رستم‌ بن‌ حسن‌ (حسين‌: مقريزی‌، الخططا، 1/ 439) بن‌ فرج‌ بن‌ حوشب‌ بن‌ زادان‌ مشهور به‌ منصور اليمن‌ (230-302 ق‌/ 825-914 م‌)، از بنيان‌گذاران‌ نخستين‌ دولت‌ اسماعيليه‌ در يمن‌ (EI2، ذيل‌ منصوراليمن‌).
ابن خلاد بصری | سید جعفر سجادی اِبْنِ خَلاّدِ بَصْری‌، ابوعلی‌ محمد، متكلم‌ معتزلی‌ مذهب‌ سدۀ 4 ق‌/ 10 م‌. از وی‌ آگاهی‌ بسيار اندكی‌ در دست‌ است‌. كهن‌ترين‌ مأخذ دربارۀ ابن‌ خلاّد، الفهرست‌ ابن‌ نديم‌ (ص‌ 222) است‌ كه‌ از استاد او ابوهاشم‌ جبّايی‌ (د 321 ق‌/ 933 م‌) كه‌ ابن‌ خلاّد در عسكر و سپس‌ در بغداد (ابن‌ مرتضی‌، ذكر المعتزلة، 62) نز...
ابن داوود | سید محمد سیدی اِبْنِ‌داوود، ابوبكر محمد بن داوود اصفهانی (255-297 ق/ 869-910 م)، فقیه ظاهری، ادیب، شاعر و گردآورندۀ جنگی از سروده‌های عاشقانه. در بغداد به دنیا آمد، اما نیاكان او در اصفهان می‌زیسته‌اند (ابواسحاق شیرازی، 76). آگاهی ما دربارۀ زندگی او اندك است. از كودكی نزد پدر كه خود بنیان‌گذار مكتب ظاهری در فقه است، به تحص...
ابن درهم | علی رفیعی علامرودشتی اِبْنِ دِرْهَم، عنوان افراد خاندانی از عالمان و قضات مالكی كه در سده‌های 2 تا 4 ق/ 8 تا 10 م در عراق می‌زیسته‌اند. نیای بزرگ آنان درهم از اسیران سیستانی بود كه در ردیف موالی خانوادۀ جریر بن حازم جَهْضَمی ازْدی درآمد (ابن حبّان، الثقات، 6/ 217- 218). این خاندان ابتدا در بصره می‌زیستند و سپس به بغداد منتقل شدند...
ابن دیصان |
ابن راوندی | عباس زریاب خویی , رضا رضازاده لنگرودی اِبْنِ راوَندی، ابوالحسین احمد بن یحیی بن محمد بن اسحاق، مشهور به ابن راوندی، یا ابن رَوَندی (ابوالحسین خیاط، 173؛ ماتردیدی، 193)، یا ابن ریوندی (ابن جوزی، 6/ 99؛ ذهبی، سیر، 14/ 59)، یكی از متكلمان مشهور به الحاد سدۀ 3 ق/ 9 م.
ابن رستم |
ابن روح |
جعد بن درهم | احمد پاکتچی جَعْدِ بْنِ دِرْهَم (ح 50 ـ مق‍ ح 120ق / 670-738م)، از نخستین متکلمان در جهان اسلام و مطرح کنندۀ نظریۀ خلق قرآن.
جعفر بن احمد بن عبدالسلام یمانی | سمیه ربیعی جَعْفَرِ بْنِ اَحْمَدِ بْنِ عَبْدُالسَّلامِ یَمانی، از متکلمان و محدثان زیدی یمن در قرن 6 ق / 12م، مشهور به قاضی جعفر و ملقب به شمس‌الدین. جعفر در اواخر قرن 5 ق زاده شد (عزی، 20). پدرش در زمان حکومت صلیحیان، قاضی‌ اسماعیلی مذهب بود و سپس به خدمت حاتم بن احمد یامی، فرمانروای صنعا، درآمد (زید، 130).
جعفر بن حرب | مسعود تاره جَعْفَرِ بْنِ حَرْب، ابوالفضل (177-236ق / 793-850 م)، از بزرگان معتزﻟﮥ بغداد.
جعفر بن منصور الیمن | ویلفرد مادلونگ جَعْفَرِبْنِ‌مَنْصورِالْیَمَن، ابوالحسن، عالم و مفسر اسماعیلی فاطمی. جعفر فرزند بنیان‌گذار جامعۀ اسماعیلی یمن، حسن بن فرج بن حوشب کوفی، مشهور به منصورالیمن بود.
جعفر بن مبشر | مسعود تاره جَعْفَرِ بْنِ مُبَشِّر، ابومحمد جعفر بن مبشر ثقفی (د 234ق / 848 م)، از بزرگان معتزلۀ بغداد. دشمنان جعفر به‌قصد تحقیرْ او را «قصبی» (= نیشکر فروش) خوانده‌اند (نک‍ : خیاط، 63؛ ابن عساکر، 138). در میان معتزلۀ بغداد پس از ابو موسى مردار(ﻫ م)، جعفر از همه زاهدانه‌تر می‌زیست (خیاط، همانجا).
جعفری |
جلال‌الدین دوانی |
جلال‌الدین نومسلمان | مسعود تاره حسن بن محمد بن حسن (د 618 ق / 1221م)، ششمین خداوند الموت و امام نزاری (حک‍ 607-618 ق / 1210-1221م). وی در 562 ق / 1167م (به روایتی در 552 ق / 1157م، نک‍ : قزوینی، 217)، متولد شد (ابوالقاسم، زبد‌ة ... ، 198-199) و پس از مرگ پدر، نورالدین محمد دوم، بنا بر نص امامت از سوی پدر، به امامت رسید؛ آنگاه دست به اقدامات...
جنابی، حسن |
جنابی، سلیمان |
جناحیه | مسعود حبیبی مظاهری یا جُناحیّه، از فِرَق کیسانی که به انتقال امامت از ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه به عبدالله بن معاویة بن عبدالله ابن جعفر بن ابی‌طالب اعتقاد داشتند. عقاید افراطی آنها دربارۀ عبدالله بن معاویه سبب شده است که از غُلات بـه شمار روند.
جنت |
جنبلایی |
جنبلانی | سمیه ربیعی ابومحمد عبدالله (235-287ق / 849-900م)، از داعیان طریقت نُصَیری. او را اهل جنبلا، محلی میان واسط و كوفه (یاقوت، 2 / 126)، در عراق عجم دانسته‌اند؛ از همین رو، به جنبلانی و نیز فارسی معروف است.
ابن عبدالوهاب |
ثالوث |
ثعالبه | احمد پاکتچی ثَعالِبه، از شاخه‌های خوارج که در اواخر سدۀ نخست و سراسر سدۀ 2ق مسکن اصلی آنان مناطقی از شرق ایران بوده است. همچون دیگر شاخه‌های خوارج، ثعالبه را باید دارای یک هستۀ اصلی تلقی کرد که خود زمینۀ انشعاب چندین فرقه بوده است. خاستگاه هستۀ اصلی ثعالبه، اردوی عَطَویه در سیستان و در دورۀ ریاست عبدالکریم بن عجرد بر این...
ثعلبة بن مشکان |
ثمامة بن اشرس | سارا حاجی حسینی ثُمامَةِ بْنِ اَشْرَس، ابومَعن ثمامة بن اشرس نُمیری بصری، از بزرگان معتزله در اواخر سدۀ 2 و اوایل سدۀ 3ق/ 8 و 9م. کنیۀ وی را ابو بشر نیز گفته‌اند (ابن خلکان، 6/ 177). از نخستین سالهای زندگی و نیز نسب وی اطلاعات کافی و دقیق در دست نیست. بیشتر منابع او را غیرعرب و از موالی بنونُمیر دانسته‌اند، اما برخی دیگر در ...
ابن عجرد |
ابن عطاش | محمدعلی کاظم بیگی احمد بن عبدالملك عطاش (مق‍ ‍500ق / 1107م)، طبيب و داعی مشهور اسماعيليان در ايران به روزگار سلجوقيان.
ثنویه | علی رضا سید تقوی ثَنَویّه، عنوانی برای برخی نحل و ملل در کلام و فرقه‌نگاری اسلامی. این عنوان به صورت اصحاب الاثنین و اهل التثنیه (اشعری،327، 485؛ باقلانی، 60) نیز آمده است.
جارودیه | مسعود تاره جارودیه، از نخستیـن شـاخـه‌هـای زیـدیـه، منسـوب بـه ابوالجارود (ه‍ م) زیاد بن منذر. این فرقه را به سبب لقب ابوالجارود به سُرحوب (دربارۀ این لقب، نک‍ : فان اس، I/ 255)، سرحوبیه نیز نامیده‌اند (نک‍ : نوبختی، 48؛ سعد، 71).
جازمیه |
جاویدان |
جاهدیه |
جبایی، ابوعلی | احمد پاکتچی جُبّايی، ابوعلی محمد بن عبدالوهاب بن سلام (235- شعبان 303ق/ 849 ـ فوریۀ 916م)، يکی از بزرگ‌ترين نظريه‌پردازان معتزله، که گروهی از معتزليان متأخر با عنوان جبائيه به پيروی از وی شناخته می‌شدند. تبار وی به حمران بن ابان، مولای عثمان بن عفان باز می‌گشت و به همين مناسبت با خاندان عثمان نسبت ولاء داشت (ابن خلکان، 4...
جبایی |
جبریه | مسعود تاره جَبْریّه، طرف‌دارانِ گرایشی اعتقادی که افعال انسانی را مخلوق خدا می‌دانستند و اختیار انسان را نفی می‌کردند. مُجبَر در لغت به معنیِ کسی است که افعالی بر خلاف قصد و اختیارِ خود انجام ‌دهد (ابن حزم، 3/ 35؛ ابن سکیت، ذیل اجبر؛ ابن منظور، ذیل جبر). اصطلاحِ جبریه به مفهوم فرقه‌ای مبتدع مدتها پس از گسترش عقیدۀ جبر د...
جبر و تفویض |
جبر و اختیار | اصغر دادبه جَبْر وَ اِخْتیار، از جملۀ کهن‌ترین و بحث‌انگیزترین مسائل نظری در حوزۀ فلسفه و کلام و عرفان. این مقاله در 4 بخش تألیف و تنظیم شده است: 1. کلیات، 2. معماها و دشواریها، 3. حل معماها و دشواریها؛ 4. دیدگاه تاریخی (نک‍ : فهرست):
جحیم |
جرجانی، رکن الدین | اعظم اسلامیت جُرْجانی، رکن‌الدین محمد بن علی بن محمد استرابادی حلی نجفی‌غروی، متکلم، اصولی و از علمای امامی سده‌های 7 و 8 ق/ 13 و 14م.
جرجانی، شمس‌الدین | سمیه ربیعی جُرْجانی، شمس‌الدین محمد بن علی حسینـی (د 838 ق/ 1435م)، ادیب، منطق‌دان و متکلم. شمس‌الدین محمد (برخی از وی با لقب نورالدین یاد کرده‌اند. نک‍ : حاجی‌خلیفه، 2/ 1198؛ GAL, II/ 271 GAL, S, II/ 294;) فرزند میرسید شریف جرجانی (740-816 ق)، متکلم بلندآوازه بود. از این‌رو، به تبعِ زادگاه پدر، او را نیز جرجانی خوانده‌...

کلام و فرق

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

کلام و فرق

ورود به سایت

ثبت نام