دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

اشکنه | مریم صادقی اِشْکِنه، از غذاهای آسان و زودپخت، از دستۀ تریدها، که تقریباً در تمامی مناطق ایران رواج دارد. پخت و استفاده از این خوراک در ایران دارای ریشه‌ای کهن است و با توجه به نحوۀ کشیدن آن (ترید)، به نظر می‌رسد از غذاهای بومی ایران‌زمین بوده
اشعار عامیانۀ ایران | محمد جعفری (قنواتی) اَشْعارِ عامیانۀ ایران (در عصر قاجاری)، اثری از والنتین الکسیویچ ژوکوفسکی (1858- 1918م)، ایران‌شناس روسی، در اواخر سدۀ 19 م / 13 ق.
افتخارنامۀ حیدری | محمد جعفری (قنواتی) اِفْتِخارْنامِۀ حِیْدَری، منظومه‌ای حماسی ـ دینی، از میرزا مصطفى، متخلص به صهبا و ملقب به افتخارالعلما...
افسانه های آذربایجان | محمد جعفری (قنواتی) اَفْسانه‌هایِ آذَرْبایْجان، مجموعه‌ای دو جلدی از 39 افسانۀ ایرانی که به کوشش صمد بهرنگی (1318-1347ش) و بهروز دهقانی در آذربایجان شرقی گردآوری و در سالهای 1344 و 1347ش منتشر شد.
افسانۀ گلریز | حسن ذوالفقاری اَفْسانۀ گُلْریز، داستان عامیانۀ وصال عجب‌ملک و نوش‌لب. این داستان اثر ضیاءالدین نخشبی بدائونی (د 751ق / 1350م)، متخلص به نخشبی است.
الاصنام و السبعة | محمد کریمی زنجانی اصل اَلْاَصْنامُ السَّبْعَة، رساله‌ای به زبان عربی دربارۀ کیمیاگری مبتنی بر تنجیم، منسوب به بلیناس حکیم، فیلسوف و کیمیاگر روزگار هلنی.
اعجوبه و محجوبه | حسن ذوالفقاری اُعْجوبه و مَحْجوبه، افسانه‌ای عامیانه و اخلاقی از قرن 7 ق / 13 م نوشتۀ حامد بن فضل الله بن محمد سرخسی.
افسانه های کردان | اسماعیل شمس اَفْسانه‌هایِ کُرْدان، کتابی مشتمل بر 127 افسانه و لطیفۀ رایج در میان کردهای عراق، سوریه، ترکیه و ارمنستان که در فاصلۀ سالهای 1952-1982 م / 1331-1361 ش، توسط اردیشانه سسیل و سسیله سسیل جمع‌آوری، و ثبت شده‌اند.
افسانه های ابوعلی سینا | محمد جعفری (قنواتی) اَفْسانه‌هایِ اَبوعَلیِ سینا، مجموعه‌ای از حکایات و افسانه‌های منسوب به ابوعلی‌سینا، فیلسوف و پزشک ایرانی (370- 428ق / 980-1037م). این کتاب به کوشش فضل‌الله مهتدی (صبحی) گردآوری و منتشر شده است.
افسانه های کردی | اسماعیل شمس اَفْسانه‌هایِ کُرْدی، عنوان کتابی شامل 48 افسانه و قصه که منصور یاقوتی از ده‌نشینان کرد گردآوری و تنظیم کرده است.
افسانه | محمد جعفری (قنواتی) اَفْسانه، یکی از گونه های روایی بسیار کهن و مشهور ادبیات عامه یا ادبیات شفاهی. افسانه‌های ایرانی اغلب به‌صورت نثر و گاهی نیز به شکل نظم روایت می‌شوند.
افسانه های آسیایی | طهمورث ساجدی اَفْسانه‌هایِ آسیایی، عنوان فارسی اثری از ژوزف آرتور دوگوبینو، دیپلمات، ایران‌شناس و نویسندۀ فرانسوی سدۀ 19 م / 13 ق. ارزش اسنادی مستتر در این اثر برای عصر ناصری به همان اندازه حائز اهمیت است که ارزش ادبی آن برای ادبیات فرانسه در نیمۀ دوم سدۀ 19 م که با شکوفایی نووِل‌‌نویسی همراه بود.
اماج، آش | رویا فتح الله زاده اُماج، آش، از خوراکهای سنتی و آیینی متشکل از سبزی و حبوبات مختلف. تهیۀ این آش را نخستین بار به سلطان سنجر، از سلاطین سلجوقی در سدۀ 6 ق / 12م نسبت داده‌اند
افطاری | نسیم عظیمی پور اِفْطاری، هرگونه خوراکی و نوشیدنی که روزه‌دار با آن روزۀ خود را می‌گشاید.
اقاقیا | مهرزاد گلسرخی اَقاقیا، درختی تزیینی با گلهای معطر که صمغ و شاخه‌های خاردار آن در نظام طب سنتی، عامیانه و باورهای مردم ایران جایگاهی دارد.
افشار نادری | حسن موسوی زاده اَفْشارْنادِری، نادر (1305- 1358 ش / 1926- 1979 ش)، مردم‌شناس، و از پیشروان پژوهشهای ایلی ـ عشیره‌ای در ایران.
افشار | عبدالحسین آذرنگ , طهمورث ساجدی اَفْشار، ایرج (1304- 1389 ش / 1925-2011 م)، ایران‌شناس بزرگ، کتاب‌شناس برجسته، و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
الاکلنگ | فاطمه شعبانی اصل اَلّاکُلَنْگ، از بازیهای سنتی خردسالان ایران. کهن‌ترین سندی که در آن به بازی الاکلنگ اشاره شده، و دربارۀ خاستگاه آن سخن رفته، آثارالباقیۀ بیرونی است. بیرونی ساخت و کاربرد الاکلنگ را به دورۀ پادشاهی جمشید پیشدادی منسوب کرده است.
الکاک، سفرنامه | پیمان متین اَلْکاک، سَفَرْنامه، گزارش سفر تامس الکاک1 (1801-1866 م / 1216-1283 ق)، سیاست‌مدار بریتانیایی با عنوان «مسافرت به روسیه، ایران، ترکیه و یونان»2، در سالهای 1828- 1829 م / 1244-1245 ق.
الک دولک | فاطمه شعبانی اصل اَلَکْ دولَک، ازبازیهای کهن رایج در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران. فرهنگهای فارسی این بازی را به صورتهای «لاوه»، «چالیک»، «آلاوه» و «کورشت» نیز آورده‌اند
الگزاندر، سفرنامه | فاطمه موسوی اَلِگْزانْدِر، سَفَرْنامه، گزارش سفرهای جیمز ادوارد الگزاندر، سیاح و افسر عالی‌رتبۀ اسکاتلندی با عنوان «مسافرت از هند به انگلستان» که در 1827 م / 1243 ق منتشر شد.
الول ساتن | معصومه ابراهیمی اِلْوِلْ ساتِن، لورنس پل، ایران‌شناس و پژوهشگر افسانه‌های ایرانی. در 1912 م / 1291 ش در ایرلند متولد شد و در 1984 م / 1363 ش در ادینبورگ اسکاتلند درگذشت.
الئاریوس، سفرنامه | شهناز مسناوی اُلِئاریوس، سَفَرْنامه، گزارش مصور سفر آدام الئاریوس، کتابدار، ریاضی‌دان، نقشه‌کش و محقق آلمانی با عنوان «مسافرت به مسکو و ایران» که در سدۀ 17م / 11ق در دیدار خود از ایران به رشتۀ تحریر درآورد.
الموت | عنایت الله مجیدی اَلَموت، قلعه‌ای در منطقۀ رودبار الموت شرقی و در شمال شرقی آبادی گازرخان که فاصلۀ آن تا شهر قزوین، 105 کمـ‍ است.
امامزاده داوود | نسیم عظیمی پور اِمامْزاده داوود، از امامزاده‌های مشهور اطراف تهران. فیض قمی (ص 9) نسب این امامزاده را به امام حسن مجتبى (ع) می‌رساند
امامزاده | محسن احمدی اِمامْزاده، فرزند یا نوادۀ یکی از امامان دوازده‌گانۀ شیعه که توسعاً به آرامگاه آنان نیز گفته می‌شود.
امامزاده صالح | نسیم عظیمی پور اِمامْزاده صالِح، از امامزاده‌های مشهور منطقۀ شمیران و یکی از جاذبه‌های فرهنگی ـ زیارتی شمال تهران واقع در ضلع جنوب شرقی میدان تجریش.
انجیر | پیمان متین اَنْجیر، درختی مقدس و اسطوره‌ای در فرهنگ و باورهای ‌ایرانیان. انجیر یا انجیره، درختی (و میوه‌ای) از تیرۀ گزنه‌ها ست و جزو دستۀ توتها به‌شمار می‌آید
ام البنین | علی بلوکباشی , حسن یوسفی اشکوری ‌‌‌‌‌اُمُّ‌الْبَنین، فاطمه ‌بنت حزّام، همسر دوم امیرالمؤمنین علی ‌بن ابی‌طالب (ع)، که پدرش ابوالمجْل حزام بن خالد، از قبیلۀ بنی‌کلاب (طبری، 5 / 153) و مادرش لیلى یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالک بود (نک‍ : ابن‌عنبه، 356؛ غفاری، 174).
امیر و گوهر | حسن ذوالفقاری اَمیر و گوهَر، از داستانهای عاشقانۀ محلی ایران و رایج در مازندران که دربارۀ عشق امیر پازواری به گوهر است
امثال و حکم | حسن ذوالفقاری اَمْثال و حِکَم، عنوان کتاب معروف علی‌اکبر دهخدا (1259-1334 ش / 1880- 1956 م) فرهنگ‌‌نویس، پژوهشگر فرهنگ عامه، شاعر و نویسندۀ معاصر.
امیر ارسلان | حسن ذوالفقاری اَمیرْاَرْسَلان، از مهم‌ترین، مشهورترین و پرخواننده‌ترین قصه‌های منثور عامیانۀ فارسی، در ردیف قصه‌های مشابه معروفی چون داراب‌نامه، حسین کرد، سمک عیار، رستم‌نامه و رموز حمزه.
امیرهوشنگ ملک سهراب شاه خطایی | حسن ذوالفقاری اَمیرْهوشَنْگْ مَلِکْ سُهْرابْ شاهِ خَطایی، کتابی حاوی داستان آشنایی و رسیدن امیرهوشنگ به دختر ملک شاپور خطایی.
ام صبیان | علی بلوکباشی اُمِّ‌صِبْیان، نام نوعی بیماریِ کودکان در طب قدیم، همچنین نام مادینه‌دیوی موهوم که دشمن‌ نوزادان و کودکان، و رباینده و آزاردهندۀ آنان پنداشته می‌شده است.
انجوی شیرازی | معصومه ابراهیمی اِنْجَویِ شیرازی، ابـوالقـاسم (1300-1371 ش / 1921-1992 م)، معروف به نجوا، پژوهشگر فرهنگ عامه و مؤسس مرکز فرهنگ مردم وابسته به رادیو و تلویزیون ملی در 1341ش.
امیری | لیلا احمدی اَمیری، از بومی‌سروده‌های رایج طبری، در قالب دوبیتی و رباعی و نام یکی از مقامهای آوازی موسیقی مازندران.
انا فتحناک لک فتحا مبینا | سمیه متقی اِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبیناً، آیۀ اول سورۀ فتح (48)، دارای مفهوم رمزیِ گشایش و باطل السحر. «اِنّا فَتَحْنا ... » و چند آیۀ دیگر در قرآن کریم به آیات فتح شهرت دارند و مردم این آیات را نمادی از گشایش، پیروزی و نصرت الٰهی می‌دانند.
انار | علی بلوکباشی اَنـار، میوۀ درختی از تیرۀ موردیها یا پونیكاسه، و از جنس پونیكا و گونۀ گراناتوم (گل گلاب، 232؛ ثابتی، 50).
انسان شناسی، انجمن | جلال الدین رفیع فر اِنْسانْ‌شِناسی، اَنْجُمَن، از انجمنهای علمی و رسمی در حوزۀ مطالعات انسان‌شناسی.
اندرزنامه | محمدرضا صرفی اَنْدَرْزْنامه، از گونه‌های ادبیات تعلیمی که به نامهای پندنامه، نصیحت‌نامه، اخلاق و آداب نیز خوانده می‌شود. چندین متن پهلوی به شیوۀ اندرزی ـ اخلاقی تألیف شده که موضوع آنها پند، اندرز و مسائل اخلاقی است
اندرسن، سفرنامه | مهرزاد گلسرخی اَنْدِرْسِن، سَفَرْنامه، گزارش مصور سفر تی. اس. اندرسن، نویسندۀ انگلیسی با عنوان «سیاحت‌ من در ایران»2 که در دهۀ آخر سدۀ 19 م به ایران سفر کرده است.
انغوزه | پیمان متین اَنْغوزه، یا آنقوزه، گیاهی با صمغ بدبو، دارای مصارف خوراکی، درمانی و آیینی در ایران.
ایران (گذشته و حال) | پیمان متین ایران (گذشته و حال)، عنوان اثری از دونالد نیوتن ویلبر (14 نوامبر 1907-2 فوریۀ 1997 م / 24 آبان 1286-14 بهمن 1375 ش)، مورخ و سیاست‌مدار آمریکایی مأمور در ایران.
انوار سهیلی | محمد جعفری (قنواتی) اَنْوارِ سُهِیْلی، عنوان کتابی از مولا کمال‌الدین حسین بن علی بیهقی معروف به واعظ کاشفی، از نویسندگان، واعظان، شاعران و دانشمندان مشهور و پرکار اواخر سدۀ 9 و اوایل سدۀ 10 ق / 15-16 م.
انیس الناس | معصومه ابراهیمی اَنیسُ‌النّاس، عنوان کتابی دربارۀ اخلاق، آداب زندگی و رفتارهای اجتماعی مردم در سدۀ 9ق / 15م، از نویسنده‌ای به نام شجاع.
اوبن، سفرنامه | معصومه ابراهیمی اوبَن، سَفَرْنامه، گزارش سفر کولار دسکو با نام مستعار لئون اوژن اوبن، با عنوان ایران امروز، در آغاز سدۀ 14 ق / 20 م و هم‌زمان با انقلاب مشروطیت
اورازان | محمد بهارلو اورازان، نوعی تک‌نگاری (مونوگرافی) از ده اورازان در منطقۀ طالقان، اثری از جلال آل احمد در 1333 ش.
انوشیروان | محمد جعفری (قنواتی) اَنوشیرْوان، یا انوشروان، نوشین‌روان، تلفظ فارسی اَنوشک‌روان (به زبان پهلوی) به معنی دارای روان بی‌مرگ یا روان جاویدان
انیس الادباء و الاطفال | حسن ذوالفقاری اَنیسُ الْاُدَبا ءِ وَ الْاَطْفال، نوشتۀ عبدالحمید بن صدرالمتألهین معتمدالسلطان، حاجی میرزا عبدالباقی اعتضادالاطبا به سال 1319ق / 1901م.
اوسانه | معصومه ابراهیمی اوسانه، عنوان رساله‌ای کوتاه دربارۀ اهمیت شناخت و مطالعۀ اشعار و ترانه‌های عامیانه از صادق هدایت. این رساله نخستین‌بار در 1310 ش در مجلۀ آریان‌کوده در تهران منتشر شد.

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام