دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

آصفیه، کتابخانه |
اصفهانی، آقا سید ابوالحسن | حسن امین \esfahānī\، آقا سيد ابوالحسن‌ (1284-1365 ق‌ / 1867-1946 م‌)، فقيه‌ بزرگ‌ امامی‌ و مرجع‌ تقليد شيعيان‌ جهان‌.
اصفهان، مسجد جامع | هایده لاله \masjed(d-e) jāmeʾ-e esfahān\، یکی از قدیمی‌‎ترین مسجدهای ایران که تحولات معماری دوره‎های گوناگون اسلامی را از سر گذرانده است.
افضل الدین محمد | ابوالفضل خطیبی افضل‌الدین محمد \afzal-od-dīn mohammad\، یا محمود (د رجب‌ 910 / دسامبر1504)، وزیر سلطان‌ حسین‌ بایقرا و شاعر دورۀ تیموری‌. وی‌ در خانواده‌ای‌ پرورش‌ یافت‌ كه‌ نسل‌ اندر نسل‌ در كرمان‌ امارت‌ و وزارت‌ داشتند. افضل‌الدین‌ ظاهراً در آغاز جوانی‌ زادگاه‌ خود را ترك‌ گفت‌ و به‌ سمرقند، تختگاه‌ سلطان‌ ابوسعید گوركان...
افضل الدین کرمانی | محمدابراهیم باستانی پاریزی افضل‌الدين‌كرمانی \afzal-od-dīn-e kermānī\‌، تاج‌الزمان‌ احمد بن‌ حامد، از شاعران‌، مورخان‌ و پزشكان‌ اواخر قرن‌ 6 و اوايل‌ قرن‌ 7 ق در دستگاه‌ آل‌ قاورد (ه‍ م) يا سلجوقيان‌ كرمان‌.
اصفهان، مسجد امام | سوسن بابایی \masjed-e emām-e esfahān\، یکی از مهم‎ترین بناهای عصر صفوی، که به نامهای مسجد شاه، مسجد سلطانی جدید و جامع عباسی نیز شهرت داشته است.
افضل الدین خونجی | ناهده فوزی افضل‌الدین خونجی \afzal-od-dīn-e xūnajī\‌، ابوعبداللٰه ‌محمد بن‌ نام‌آور بن عبدالملك‌ (جمادی‌الاول‌ 590-5 رمضان‌ 646 / مۀ 1194-22 دسامبر 1248)، دانشمند علوم‌ عقلی‌ ایرانی‌ و قاضی‌ در مصر. انتساب‌ او ظاهراً به‌ خونَج‌ (= خونا، خونه‌)، قصبه‌ای‌ در نزدیكی‌ زنجان‌ است‌ كه‌ نباید آن‌ را با خُنج‌، از توابع‌ لارستان...
افشین | علی بهرامیان افشين \afšīn\، سردار مشهور ايرانی‌ در دستگاه‌ خلافت‌ مأمون‌ و معتصم‌ عباسی (د شعبان‌ 226 / ژوئن‌ 841)‌.
افشاریه | هدی سید حسین زاده افشاریه \afšāriy(yy)e\، سلسله‌ای كه‌ از 1148 تا 1210 ق / 1735 تا 1795 م، پابرجا بود و بر پهنۀ وسیعی‌ از عراق‌ و قفقاز تا شبه‌‌قارۀ هند فرمان‌ می‌راند. بنیان‌گذار این‌ سلسله‌ نادر شاه‌ افشار (سل‍ 1148-1160 ق) از ایل‌ افشار (ه‍ م‌) شاخۀ قرقلو بود كه‌ شاه‌ اسماعیل‌ صفوی (ه‍ م‌) آنها را برای جلوگیری از تهاجم‌ ترك...
اصفهان، استان | عباس سعیدی \esfahān\، استان (منطقه)، شهرستان (ناحیه) و یکی از کلان‌شهرهای ایران.
آصف اللغات | بخش ادبیات ایران \āse(a)f-ol-loqāt\، کتابی در لغت فارسی و اردو، نوشتۀ نوّاب عزیز جنگ، خان بهادر، شمس‌العلما، احمد عزیز نایطی، متخلص به ولا (نک‍ : مشار، 1 / 77- 78).
آصف الدوله، میرزا صالح خان | یحیی ذکاء \āse(a)f-od-dowle\، میرزا صالح خان باغمیشه‌ای (1270- 1348 ق / 1854-1930 م)، فرزند حاج میرزا مهدی، از دولتمردان مشروطه‌خواه ایران.
آصف الدوله، محمد یحیى | بخش تاریخ \āse(a)f-od-dowle\، محمد یحیى علیخان بـهـادر، فـرمـانروای اَوَدْه (1188-1212 ق / 1774-1797 م) و از شخصیتهای سیاسی و فرهنگی هند.
آصف الدوله، اللهیار خان | بخش تاریخ \āse(a)f-od-dowle\، اللٰهیار خان، فرزند محمد خان بیگلربیگی قاجار دولّو، یوخاری‌باش (د پس‌از 1264 ق / 1848 م)، دولتمرد دورۀ قاجار و صدراعظم فتحعلی شاه.
آصف خان | فتح الله مجتبایی \āse(a)f xān\، میرزا جعفر بن بدیع‎الزمان بن آقا ملای (دوات‌دار) قزوینی، ملقب به قوام‎الدین، و سپس آصف خان (958-1021 ق / 1551-1612 م)، شاعر پارسی‌گوی هند، مورخ، و از امیران دربار بابُریان در عهد اکبر شاه و جهانگیر.
آصف جاه | فتح الله مجتبایی \āse(a)f-jāh\، نظام‌الملک قمرالدین (1082- 1161 ق / 1671- 1748 م)، از امرای دربار اورنگ‌زیب، بنیان‌گذار سلسلۀ نظام حیدرآباد دکن و شاعر پارسی‌گوی هند.
آصف بن برخیا | مجدالدین کیوانی
اصطرلابی | پرویز امین \ostorlābī\، علی بن عیسى حَرّانی، منجم، ریاضی‌دان و مؤلف کهن‌ترین کتاب برجای‌مانده به زبان عربی دربارۀ کاربرد اسطرلاب.
اصطخاب | تقی بینش \estexāb\، اصطلاحی‌ در موسيقی‌ دوران‌ اسلامی‌ ايران‌. اصطخاب از مادۀ «صخب‌» به‌معنی‌ به‌ هم‌ (با هم‌) بانگ‌ كردن‌ (زوزنی‌، 486)، و اختلاط اصوات‌ (زمخشری‌، 349) است‌.
اصطبل | عبدالامیر سلیم \establ\، جایگاه ستوران سواری، به‌ویژه اسب، یا ستورانِ باربر.
اصحاب کهف | فرامرز حاج منوچهری \ashāb-e kahf\، در قصص قرآنی نام گروهی از مؤمنان که از ستم پادشاهی مشرک به غاری پناه بردند و سالیانی دراز به خوابی عمیق فرورفتند.
اصحاب صفه | حمید ابوطالبی \ashāb-e soffe\، گروهی از یاران پیامبر اسلام (ص) ــ از مهاجرین ــ که پس‌از هجرت به مدینه به‌سبب از دست دادن، یا رهاکردن خانه و دارایی و جایگاه خود در قبایل، با پذیرش فقر و تنگ‌دستی، به عبادت و تعلیم و تعلم و شرکت در جهاد روی آوردند (نک‍ : سراج، 132-133؛ بیضاوی، 1 / 267).
اصحاب سبت | فرامرز حاج منوچهری \ashāb-e sabt\، قومی از بنی‌اسرائیل، یادشده در قرآن کریم که از شریعت الٰهی روی تافتند و به عذاب خداوند گرفتار شدند.
اصحاب رس | فرامرز حاج منوچهری \ashāb-e rass\، قومی کافر که به‌گفتۀ قرآن کریم، پیامبر خویش را تکذیب کردند و او را به قتل رساندند.
اصحاب اخدود | فرامرز حاج منوچهری \ashāb-e oxdūd\، نام قومی که در قرآن کریم از آنان یاد شده است و غالب مفسران آنان را گروهی مؤمنانِ عذاب‌شده به‌دست کافران دانسته‌اند.
اصانلو | علی بلوکباشی (دبا) \osānlū\، یا اُصالو، نام گروهی ایلی ـ عشایری از اقوام ترک‌زبان ایران.
اصالت ماهیت |
اشهین گاه | شهلا آذری \ošahīn-gāh\، پنجمین گاه شبانه‌روز، از نیمه‌شب تا پگاه. اشهین از واژۀ اوستایی اوشه به معنی سپیده‌دم و فجر گرفته شده است (بارتولمه، 415-416).
آشوریان |
آشوراده | حسین قره چانلو \āšūrādeh\، یا عاشوراده، آبادی‌ای در منتهاالیه شبه‌جزیرۀ میانکاله، در جنوب شرقی دریای مازندران.
افسوس | غلامعلی آریا , عارف نوشاهی افسوس \afsūs\، مير شير‌علی‌ دهلوی (د 1224 ق / 1809 م)، شاعر و مترجم‌ شبه‌‌قاره‌، فرزند سيد علی‌ مظفرخان‌. اجداد وی از خواف‌ خراسان‌ بودند، اما يكی‌ از نياكانش‌ به‌ نام‌ سيد بدرالدين‌ برادر سيد عالم‌الدين‌ حاجی‌ خان‌، به‌ هندوستان‌ كوچ‌ كرد و در شهر نارنول‌، در حوالی‌ آگره‌، مقيم‌ شد (فائق‌، 1؛ قادری، 103؛ سكس...
افسوس | ندا اخوان اقدم افسوس \efesūs\، از شهرهای یونان باستان، در ساحل غربی آناتولی، نزدیک لیدیا، در فاصلۀ 9 کیلومتری دریای اژه، و بزرگ‌ترین شهری که مهاجران یونانی در آناتولی تأسیس کرده بودند (سامی، 2 / 1001؛ دبا، 10 / 489؛ نیز نک‍ : مسعودی، 127؛ تاریخ ... ، 2(1) / 331).
افسر | پیام شمس الدینی افسر \afsar\، تخلص دو شاعر پارسی‌گوی که در سده‌های 11 تا 14 ق / 17 تا 20 م در ایران می‌زیستند:
اشنویه | مژگان نظامی \ošnūye\، شـهـرسـتـان و شهری در اسـتـان آذربایجان غربی ( نشریه ... ، 5).
اشمونین | عنایت الله فاتحی نژاد ‌\o(a)šmūna(e)yn\، شهری‌ در صعید مصر، در استان مِنیا، در كرانۀ باختری‌ نیل‌ که در °27 و ´47 عرض‌ شمالی واقع است‌.
اشکور | حسن یوسفی اشکوری \eškavar\، ناحیه‌ای کوهستانی و ییلاقی در مرز دو استان گیلان و مازندران.
اشکذر | مژگان نظامی \aškezar\، شهری کوچک و مركز شهرستان صدوق در استان یزد. این شهر در 22كیلومتری‌ شمال‌ یزد و 8 كیلومتری‌ باختر جادۀ یزد ـ اردكان‌ واقع‌ است‌.
اشکال اربعه | فاطمه رحمتی \aškāl-e arbaʾe\، اصطلاحی در منطق برای هیئتهای چهارگانۀ قیاس. منطق‌دانان چگونگی قرارگرفتن حد وسط در دو مقدمۀ قیاس اقترانی را اصطلاحاً شکل، سیاق یا نظم نامیده‌اند (نک‍ : سهروردی، «حکمة ... »، 34؛ قطب‌الدین، 1 / 124).
اشقلون |
افریقیه | یوسف رحیم لو افريقيه‌ \efrīqiyye\، نام منطقۀ وسیعی از شمال قارۀ آفریقا در دورۀ اسلامی. جغرافی‌نويسان عرب بخشهایی از شمال آفریقا (ﻧﻜ : سامی‌، 2 / 1001)، به‌ویژه بخش شرقی ممالك‌ بربر (دايرةالمعارف ... ، 1 / 177) يا مغرب را افریقیه می‌نامیدند (EI2, III / 1047).
اشعث بن قیس کندی | علی بهرامیان \ašʾas-e-bn-e qe(a)ys-e kendī\، ابومحمد (د ح 40 یا 41 ق / 660 یا 661 م)، از مردان مشهور در تاریخ‌ نیمۀ نخست سدۀ 1 ق‌.
اشرف، دودمان | علی اکبر دیانت \dūd(e)mān-e ašraf\، سلسلۀ حکومتگر ترک در آناتولی و معاصر با سلجوقیان آسیای صغیر که از حدود 686 تا 726 ق / 1287 تا 1326 م بر بخشی از این سرزمین فرمان راندند.
اشرف | جمیله اعظمیان تخلص 3 شاعر پارسی‌گوی که میان سده‌های 9-12 ق / 15- 18 م در ایران و هندوستان می‌زیستند.
اشراق | حسین ضیایی روشی در شناخت فلسفی، و مکتبی فلسفی در جهان اسلام که فیلسوف ایرانی، یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی (مق‍ 587 ق / 1191 م)، آن را پایه‌گذاری کرده است.
اشدود |
اشدق | مینو اخوان راد پدر اشدق فاتح جرجان، آذربایجان و طبرستان، و مدتی و
آشتیانی، لهجه | احمد تفضلی \lahje-ye āštiyānī\، در طبقه‌بندی لهجه‌های ایرانی، آشتیانی از زمرۀ لهجه‌های مرکزی ایران به شمار می‌آید و با لهجه‌های وَفْسی و آمُره‌ای قرابت دارد (مقدم، 132؛ ایرانیکا، II / 848).
آشتیانی، میرزا مهدی | عطیه میرزایی \āštiyānī\، میرزا مهدی (1306-1372 ق / 1889-1953 م)، فیلسوف، عارف و دانشمند شیعی ایرانی.
آشتیانی، میرزا محمدحسن | محمد علی مولوی \āštiyānī\، میرزا محمدحسن (1248- 1319 ق / 1832- 1901 م)، از فقهای بزرگ شیعۀ امامی.
آشتیانی، اسماعیل | محمدحسن سمسار \āštiyānī\، اسماعیـل (1271- 1349 ش / 1892-1970 م)، نگارگر، شاعر و ادیب معاصر ایرانی.

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام