شمیران

از آثار ثبت‌شدۀ شمیران در فهرست آثار ملی 5 اثر شامل کاخ صاحبقرانیه در مجموعۀ کاخ نیاوران، بقعۀ امامزاده قاسم، واقع در شمال شرقی میدان تجریش، بقعۀ امامزاده صالح در میدان تجریش، و دو بقعۀ امامزاده یونس و امامزاده احمد در لواسان بزرگ، در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به ثبت رسیده بودند؛ اما بقیۀ آنها در دورۀ جمهوری اسلامی ثبت شده‌اند. 
افزون بر آثارِ ثبت‌شدۀ مذکور شماری خانۀ تاریخی در روستاهای شمشک و دربندسر و شماری پل تاریخی در مسیر لشکرک تا شمشک وجود دارد که قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارند. در دامنۀ جنوبی ارتفاعات البرز و ناحیۀ شمیران از تلو واقع در منتهاالیه شرق شهرستان شمیران تا درۀ اوین ـ درکه و نزدیکی رودخانۀ فرحزاد واقع در منتهاالیه غرب شهرستان یادشده نیز دهها و شاید صدها اثر تاریخی‌ ـ فرهنگی وجود دارد که به علل مختلف دارای ارزش ثبت در فهرست آثار ملی‌اند، اما به سبب ممکن نبودن ورود به داخل آنها و مستندسازی کامل، تاکنون امکان ثبت آنها در فهرست آثار ملی فراهم نشده است. این آثار عمدتاً در اختیار شخصیتهای مهم سیاسی، نیروهای نظامی و انتظامی و امنیتی، سفارت‌خانه‌ها، خانۀ سفرا و امثال آنها ست. 

ناصر پازوکی طرودی

.V گسلها

مرز میان کوهپایه و کوه در شمال تهران نخستین‎بار توسط ریبن در 1334 ش / 1955 م، به عنوان یک گسل که سازندهای سنگی را از سازندهای آبرفتی جدا می‎کند، شناسایی شد که البته، هیچ‎گاه بر روی نقشه‎ها ترسیم نشد؛ اما کنیل و جونز در 1347 ش / 1968 م این گسل را «گسل مرز البرز» نامیدند‎.
محل جدایش کوهپایه از کوه، که هم از نظر سازندهای سنگی و هم از نظر شیب متفاوت است، در شمال تهران (بخشهای شمالی شمیران) توسط چالنکو و همکارانش در 1353 ش / 1974 م به‌عنوان گسل شمال تهران نامیده شد و بر روی نقشه‎های زمین‎شناسی ترسیم گشت و بر این اساس، گسل شمال تهران به‌شکل پاره‎خطهایی با آرایش پله‎ای و ناپیوستهْ سازندهای سنگی را از سازند‎های آبرفتی جدا می‎کند. این آرایش گسلی بدان معنی است که گسل شمال تهران از نوع گسلهای پرشیب (بالاتر از °60) و سازوکار راستالغز است. در این گونه گسلها حرکتها در راستای انفصال (گسل) از نوع افقی‌اند. آنها معتقد بودند که به‌سادگی می‎توان این خطوط ناپیوسته را به صورت یک خط پیوسته بر روی نقشه ترسیم کرد.
اما بربریان و همکارانش با پیوسته دانستن پاره‎خطهای گسل شمال تهران، تفسیری نوین از سازوکار این گسل ارائه کردند. در این تفسیر، گسل شمال تهران به خط پیوسته‎ای تبدیل شد که از شکل خطوط صاف خارج، و به‌شکل یک خط پیوسته با انحناهای فراوان ترسیم شد. با این تفسیر، گسل شمال تهران تبدیل به گسلی با شیب کمتر از °30 به سوی شمال شد که در اصطلاح زمین‎شناسی، به چنین گسلهایی راندگی می‎گویند و سازوکار آن نیز از راستالغز به گسل فشاری تغییر پیدا می‎کند که بدین ترتیب، باعث اختلاف ارتفاع زیاد کوههای شمال تهران با دشت جنوبی و بخش کوهپایه‎ای آن شده است. بر این اساس، بخش جدایی کوه از کوهپایۀ آبرفتی، راندگی شمال تهران نامیده شد که با طول بیش از 75 کمـ از لواسان تا نزدیکی شهر کرج امتداد دارد.
44 کمـ از این گسل، نواحی شمالی شهر تهران را تحت تأثیر قرار می‎دهد؛ بخش خاوری آن از شمال مناطق 1 و 2، و خاور منطقۀ 5 شهرداری تهران می‎گذرد و با انحنا به سوی شمال، به بخش باختری (شمال منطقۀ 22 و باختر آن) می‌رسد.
این گسل از جنوب لواسان بزرگ آغاز می‎شود و با گذشتن از شمال نیکنام‌ده، سبو بزرگ، لواسان و سد لتیان به جنوب زردبند می‎رسد و از این نقطه پس از گذشتن از گردنۀ قوچک، به شمال خاوری شهر تهران می‎رسد. در این بخش، از شمال محله‌های سوهانک، حدیقه، دارآباد، نیاوران، تجریش، درکه، اوین، فرحزاد و کن می‎گذرد. در شمال باختری تهران از منطقۀ 5 شهرداری تهران (مناطق واقع در شمال تپۀ چیتگر) می‌گذرد و بـه موازات بـزرگراه تهران ـ کرج، و فاصلۀ کمتر از 1 کمـ از جنوب وردآورد، گرم‎دره، کاظم‎آباد و کلاک به خاور شهر کرج می‎پیوندد.
با توجه به زمین‎لرزه‎های تاریخی‌ای که باعث ویرانی بخشهایی از شمال و شمال خاوری تهران شده است، این گسل را از نوع گسلهای فعال (با توان لرزه‌خیزی) دانسته‎اند.
بعدها عباسی و فربد نشان دادند که راندگی شمال 
تهران از دارآباد تا درکه از نوع گسلهای ایستا (نبود توان لرزه‎ای) است و راندگی شمال تهران در بخشهای شمال باختری تهران (کن و فرحزاد) می‎تواند دارای توان لرزه‌خیزی باشد.

محمدرضا عباسی