دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

امثال و حکم | حسن ذوالفقاری اَمْثال و حِکَم، عنوان کتاب معروف علی‌اکبر دهخدا (1259-1334 ش / 1880- 1956 م) فرهنگ‌‌نویس، پژوهشگر فرهنگ عامه، شاعر و نویسندۀ معاصر.
امیر ارسلان | حسن ذوالفقاری اَمیرْاَرْسَلان، از مهم‌ترین، مشهورترین و پرخواننده‌ترین قصه‌های منثور عامیانۀ فارسی، در ردیف قصه‌های مشابه معروفی چون داراب‌نامه، حسین کرد، سمک عیار، رستم‌نامه و رموز حمزه.
امیرهوشنگ ملک سهراب شاه خطایی | حسن ذوالفقاری اَمیرْهوشَنْگْ مَلِکْ سُهْرابْ شاهِ خَطایی، کتابی حاوی داستان آشنایی و رسیدن امیرهوشنگ به دختر ملک شاپور خطایی.
ام صبیان | علی بلوکباشی اُمِّ‌صِبْیان، نام نوعی بیماریِ کودکان در طب قدیم، همچنین نام مادینه‌دیوی موهوم که دشمن‌ نوزادان و کودکان، و رباینده و آزاردهندۀ آنان پنداشته می‌شده است.
انجوی شیرازی | معصومه ابراهیمی اِنْجَویِ شیرازی، ابـوالقـاسم (1300-1371 ش / 1921-1992 م)، معروف به نجوا، پژوهشگر فرهنگ عامه و مؤسس مرکز فرهنگ مردم وابسته به رادیو و تلویزیون ملی در 1341ش.
امیری | لیلا احمدی اَمیری، از بومی‌سروده‌های رایج طبری، در قالب دوبیتی و رباعی و نام یکی از مقامهای آوازی موسیقی مازندران.
انا فتحناک لک فتحا مبینا | سمیه متقی اِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبیناً، آیۀ اول سورۀ فتح (48)، دارای مفهوم رمزیِ گشایش و باطل السحر. «اِنّا فَتَحْنا ... » و چند آیۀ دیگر در قرآن کریم به آیات فتح شهرت دارند و مردم این آیات را نمادی از گشایش، پیروزی و نصرت الٰهی می‌دانند.
انار | علی بلوکباشی اَنـار، میوۀ درختی از تیرۀ موردیها یا پونیكاسه، و از جنس پونیكا و گونۀ گراناتوم (گل گلاب، 232؛ ثابتی، 50).
انسان شناسی، انجمن | جلال الدین رفیع فر اِنْسانْ‌شِناسی، اَنْجُمَن، از انجمنهای علمی و رسمی در حوزۀ مطالعات انسان‌شناسی.
اندرزنامه | محمدرضا صرفی اَنْدَرْزْنامه، از گونه‌های ادبیات تعلیمی که به نامهای پندنامه، نصیحت‌نامه، اخلاق و آداب نیز خوانده می‌شود. چندین متن پهلوی به شیوۀ اندرزی ـ اخلاقی تألیف شده که موضوع آنها پند، اندرز و مسائل اخلاقی است
اندرسن، سفرنامه | مهرزاد گلسرخی اَنْدِرْسِن، سَفَرْنامه، گزارش مصور سفر تی. اس. اندرسن، نویسندۀ انگلیسی با عنوان «سیاحت‌ من در ایران»2 که در دهۀ آخر سدۀ 19 م به ایران سفر کرده است.
انغوزه | پیمان متین اَنْغوزه، یا آنقوزه، گیاهی با صمغ بدبو، دارای مصارف خوراکی، درمانی و آیینی در ایران.
ایران (گذشته و حال) | پیمان متین ایران (گذشته و حال)، عنوان اثری از دونالد نیوتن ویلبر (14 نوامبر 1907-2 فوریۀ 1997 م / 24 آبان 1286-14 بهمن 1375 ش)، مورخ و سیاست‌مدار آمریکایی مأمور در ایران.
انوار سهیلی | محمد جعفری (قنواتی) اَنْوارِ سُهِیْلی، عنوان کتابی از مولا کمال‌الدین حسین بن علی بیهقی معروف به واعظ کاشفی، از نویسندگان، واعظان، شاعران و دانشمندان مشهور و پرکار اواخر سدۀ 9 و اوایل سدۀ 10 ق / 15-16 م.
انیس الناس | معصومه ابراهیمی اَنیسُ‌النّاس، عنوان کتابی دربارۀ اخلاق، آداب زندگی و رفتارهای اجتماعی مردم در سدۀ 9ق / 15م، از نویسنده‌ای به نام شجاع.
اوبن، سفرنامه | معصومه ابراهیمی اوبَن، سَفَرْنامه، گزارش سفر کولار دسکو با نام مستعار لئون اوژن اوبن، با عنوان ایران امروز، در آغاز سدۀ 14 ق / 20 م و هم‌زمان با انقلاب مشروطیت
اورازان | محمد بهارلو اورازان، نوعی تک‌نگاری (مونوگرافی) از ده اورازان در منطقۀ طالقان، اثری از جلال آل احمد در 1333 ش.
انوشیروان | محمد جعفری (قنواتی) اَنوشیرْوان، یا انوشروان، نوشین‌روان، تلفظ فارسی اَنوشک‌روان (به زبان پهلوی) به معنی دارای روان بی‌مرگ یا روان جاویدان
انیس الادباء و الاطفال | حسن ذوالفقاری اَنیسُ الْاُدَبا ءِ وَ الْاَطْفال، نوشتۀ عبدالحمید بن صدرالمتألهین معتمدالسلطان، حاجی میرزا عبدالباقی اعتضادالاطبا به سال 1319ق / 1901م.
اوسانه | معصومه ابراهیمی اوسانه، عنوان رساله‌ای کوتاه دربارۀ اهمیت شناخت و مطالعۀ اشعار و ترانه‌های عامیانه از صادق هدایت. این رساله نخستین‌بار در 1310 ش در مجلۀ آریان‌کوده در تهران منتشر شد.
اهل هوا | معصومه ابراهیمی ‌اَ‌هْلِ هَوا، یکی از تک‌نگاریهای مردم‌نگارانۀ غلامحسین ساعدی (1314-1364ش / 1936-1985م)، دربارۀ مراسم بادزدایی و زار در نواحی جنوب ایران.
ایران | طهمورث ساجدی ایران، عنوان اثری به زبان فرانسه، از لوئی دوبو1 (1798-1863 م / 1213-1280 ق)، ایران‌شناسی فرانسوی در نیمۀ اول سدۀ ...
اهل حق | اَهْلِ حَقّ، گروه مذهبی ایرانی با گرایشهای عرفانی، با آداب و متون مذهبی خاص خود و دارای بعضی اعتقادات که در مواردی با برداشتهای رسمی و متشرعانۀ اسلامی مطابقت ندارند.
اوستا | فرزانه گشتاسب اَوِسْتا، کهن‌ترین اثر مکتوبی که از زبانهای ایرانی باستان باقی مانده و شامل آموزه‌های دین زردشتی، اساطیر، فرهنگ و باورهای مردم ایران است.
اهل هوا | علی بلوکباشی اَهْلِ هَوا، در باور عامه‌ به‌ كسانی‌ می‌گویند كه‌ به‌ تسخیر بادهای‌ جادویی‌ و مرموز بیماری‌زا درآمده‌، و از گزند آنها رسته‌ و آزاد شده‌اند
ایران، جنوب غربی | عباس بهارلو ایران، جُنوبِ‌غَرْبی، مستندی مردم‌نگارانه که با هدف و رویکرد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توسط محمدرضا فرطوسی در 1390ش ساخته شده است.
ایران (هیئت مبلغان شرقی) | پیمان متین ایران (هیئت مبلغانِ شرقی)، عنوان کتابی از جیمز بست، مؤسس و‌ مبلغ هیئت پرسبیتریهای آمریکایی در ایران که حاوی آگاهیهایی بسیار ارزشمند دربارۀ جوانب فرهنگی و فولکلوریک ایران
ایران در قرن بیستم | پیمان متین ایرانْ دَرْ قَرْنِ بیسْتُم، پژوهشی از ژان پیر دیگار، برنار هورکاد و یان ریشار دربارۀ اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران طی سدۀ اخیر.
ایران به قلم یک ایرانی | پیمان متین ایرانْ به قَلَمِ یِکْ ایرانی، عنوان اثری از ایزاک ادمز، راجع به زندگی فرهنگی، اجتماعی و نیز باورها، مراسم و مناسک ایرانیان در اواخر سدۀ
ایران معاصر | پیمان متین ایرانِ مُعاصِر، عنوان اثری از موشه گورکس دانیال، مورخ، روحانی و نویسندۀ ایرانی در اواخر سدۀ 13 ق / 19 م که در آن به ابعاد مختلف فرهنگ و تمدن، باورها، آداب و آیینهای ایرانی پرداخته شده است.
ایرانیان | پیمان متین ایرانیان، عنوان اثری از زبان‌شناس و خاورشناس شهیر انگلیسی، ادوارد دنیسن راس، که دیدگاه وی را دربارۀ خلق و خو و روحیات هنری و ادبی ایرانیان بیان می‌کند.
ایل من کرمانج | عباس بهارلو ‌‌‌‌ایلِ مَنْ کُرْمانْج، فیلم کوتاه مستندی به کارگردانی بهرام عظیم‌پور، که گوشه‌های متنوعی از زندگی، کار و آداب و رسوم کرمانجهای ساکن در شمال خراسان را به تصویر درآورده است.
ایلخچی | محسن احمدی ایلْخْچی، از تک‌نگاریهای مردم‌شناختی دربارۀ ساکنانِ ده «ایلخچی» نوشتۀ غلامحسین ساعدی با نام مستعارِ گوهرمراد (1314-1364 ش / 1935- 1985 م).
باباکرم | گلاله هنری باباکَرَم، از انواع رقصهای نمایشی که در آن ویژگیها و رفتارهای گروههای لوطی یا داش‌مشدی، با حرکات و اطوار خاص اجرا می‌شود. این رقص از 1320 ش ابتدا در تهران رواج یافت و با تحولاتی در نوع اجرای حرکات و پوشش رقصنده‌ها، تا امروز در همه جای ایران اجرا می‌شود.
بابن و هوسه، سفرنامه | معصومه ابراهیمی بابِنْ وَ هوسه، سَفَرْنامه، گزارش سفر شارل بابن و فردریک هوسه با عنوان سفرنامۀ جنوب ایران که در 1855 م / 1271 ق به ایران سفر کردند
بادبادک | فاطمه شعبانی اصل بادْبادَک، از اسباب‌بازیهای سنتی کودکان ایران. بادبادک ـ بازی هنوز هم در بسیاری از مناطق ایران رواج دارد. در فرهنگ و ادب فارسی بادبادک به صورتهای «کاغذباد»، «بادپرک»، «بادبرک»، «بادپر»، «بابر» و «کاغذ هوایی» آمده است
باباطاهر همدانی | پرویز اذکایی باباطاهرِ هَمَدانی، شاعر و عارفِ نامی، مشهور به «عریان» (ح 360-450 ق / 971- 1058 م) که شرح حالِ افسانه‌‌وار و اشعار و آثار او تأثیری فراوان در توده‌های مردم گذاشته است.
بابونه | پیمان متین بابونه، گیاهی معطر با مصارف درمانی. بابونه یا بابونج در تـاریخ اسلام و ایران بـا نامهای بسیار متنوعی شناخته شده ـ است
باجناق | مریم صادقی باجِناق، یا باجناغ، نسبت میان مردانی که همسرانشان با هم خواهرند. باجاناق یا باجیناق واژه‌ای ترکی است
باچوخه، کشتی | الهام زارع باچوخه، کُشْتی، یا کشتی چوخه (چوخا، چوخه‌ای)، از کشتیهای محلی و بسیار رایج منطقۀ خراسان.
بادام | پیمان متین بادام، میوه‌ای با مصارف خوراکی، طبی و آیینی. درخت بادام درختی به ارتفاع 5- 8 متر با برگهایی ساده، منفرد و گلهایی زیبا و صورتی‌رنگ است.
باد | محسن ابراهیمی بـاد، یکی از عنـاصر طبیعت، همچنین نـام یکی از ایـزدان ایران باستان و از مهم‌ترین پدیده‌های باورساز در اساطیر، ادبیات، فرهنگ و اندیشۀ ایرانی.
بادجن | عباس بهارلو بادِ جِنّ، فیلمی مستند با دیدگاهی اجتماعی و مردم‌شناختی دربارۀ بادهای «مضراتی» و «کافر» موسوم به جن در بندر لنگه، ساختۀ ناصر تقوایی در 1348ش
بالنگ | پیمان متین یا بادرنگ، بادرنج، درختی از دستۀ مرکبات با میوه‌ای معطر و ترش و پوست ضخیم که به آن تُرنج هم می‌گویند.
باروت | اصغر کریمی گردی سیاه رنگ و آتش‌گیر و ماده‌ای منفجره مرکب از شوره (نیترات پتاسیم) و گوگرد و زغال چوب (برای اطلاعات بیشتر دربارۀ تاریخچۀ کشف، ترکیبات و گسترش باروت در جهان، نک‍ : دبا، ه‍ م).
بارهنگ | پیمان متین گیاهی علفی با مصارف طبی متعدد نزد مردم که به صورت خودرو در کنار جویبارها و نقاط مرطوب می‌روید. بارهنگ1 یا بارتنگ گیاهی از تیرۀ بارهنگیان2 و نزدیک به زیتونیان است.
بازار | تل‍ : دبا مکانی برای مبادلۀ کالا. بازار در ایران از لحاظ شکل‌گیری و کارکرد، دارای فرهنگ خاصی است که پیوندهای عمیقی با مذهب، ادبیات، سلسله‌مراتب اجتماعی، اخلاق و سیاست، نیز با گروههای اجتماعی و کانونهای ارتباطات آنها دارد.
بازداری | محمدعلی مولوی (تل‍ : دبا) فن شکار با باز و دیگر پرندگان شکاری مانند شاهین، چرغ، باشه و قوش و جز آنها و نیز ضوابط گزینش و شیوۀ پرورش و آموزش، نگهداشت، بهداشت و شناخت بیماریهای این پرندگان و چگونگی درمان آنها (کشاجم، 48، 56، 115-116؛ حسن، 49-50، 62-65، 79-94).
بازنامه ها | محمدعلی مولوی (تل‍ : دبا) کتابهایی دربارۀ تربیت و نگاهداری باز و دیگر پرندگان شکاری و آیین شکار با آنها و روش معالجۀ آنها.
باران خواهی | محمد جعفری (قنواتی) آیینهایی که در دوره‌های خشک‌سالی اجرا می‌شود و عمدتاً حالت نمایشی دارند و به آن تمنای باران، طلب باران، و یا استسقا نیز می‌گویند.

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام