مقاله

از بحثهای پیشین روشن می‌شود که قرآن به علم تاریخ (و با اتساع، به جغرافی) علاقه‌مند است و مصرّانه از انسان می‌خواهد که: «در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانی که پیشتر بودند… چگونه بوده است» و به چشم خود آنچه برای تمدنهای پیشین رخ داده، ببینید و بدانید چرا شکوفا شدند و چرا سقوط کردند. تاریخ انسان این تحول تکاملی جوامع و تمدنها را از مرحله آغاز تا زمان تباهی، بر مبنای بعض ضوابط یا الگوها در بر دارد، که اساساً اخلاقی است. این هنجارها، «سنت الهی» (رویّه‌های غیرقابل تغییر) خوانده می‌شود: «درباره کسانی که پیشتر بوده‌اند، [همین] سنت خدا [جاری بوده] است، و در سنت خدا هرگز تغییری نخواهی یافت.»

جلال به گفته همسرش همچون نوشته هایش است. جملات تلگرافی، بریده بریده، صریح، خشمگین و همراه با گوشه كنایه ذاتی شخصیت خود اوست. آل‌احمد آدم را یاد شخصیت نویسنده داستان خانه روشنان گلشیری می‌اندازد. نویسنده‌ای كه آنقدر می‌نویسد كه بدل به نوشته هایش می‌شود. در زندگی شخصی هم ماجراجو و عاصی، متهور و دردمند بود و همین ویژگی رفتاری شاید در نسل پس از كودتا به محبوبیتش در میان نسل جوان افزود. سرسخت بود.

به مناسبت درگذشت زنده‌یاد جلال آل‌احمد در ١٨ شهریور ١٣٤٨ ماكسیم گوركی در شرح حال آنتوان چخوف و چگونگی رابطه‌اش با معاصران چنین نوشته است: «از كنار انبوه مردم درمانده، كسل‌كننده و نومید، انسانی بزرگ و تیزبین و آگاه عبور كرد. نگاهی به مردم افسرده و درمانده كشورش انداخت و لبخند تلخی بر چهره‌اش نقش بست.

«ماشین» كلیدواژه جلال آل‌احمد بود در نقد رویكرد و نگاه جامعه ایرانی و روشنفكرانش به غرب در اثری كه آن را با وام گرفتن از احمد فردید«غرب‌زدگی» نامید و در اوایل دهه ١٣٤٠ به رشته تحریر درآورد تا به عنوان یك گزارش به اداره فرهنگ وقت ارایه كند كه به خاطر لحن تند و گزنده‌اش در زمان حیاتش امكان انتشار نیافت.

روشنفكر همیشه به عنوان كسی شناخته می‌شود كه دغدعه دارد؛ تفكر و واكاوای می‌كند. آسیب‌شناسی می‌كند و بعضی مواقع هم راهكار ارایه می‌دهد و نسخه می‌پیچد. جامعه، سیاست، فرهنگ، مردم و... همواره مورد توجه روشنفكر بوده است و هر روشنفكری رویكرد خاصی نسبت به این مسائل دارد. اما سوگیری‌های روشنفكر نسبت به این پدیده‌ها و همچنین دغدغه‌هایش از كجا ناشی می‌شود؟ اگر بخواهیم تبارشناسی از نظریات یك روشنفكر داشته باشیم كدام یك از سویه‌های زیست جهانش را باید مورد توجه قرار دهیم؟ جواب این سوالات شاید خیلی از گره‌های تاریخ روشنفكری ما را حل كند.

این‌روزها جهان شاهد یکی از تلخ‌ترین رویدادهای تاریخ بشری است. مهاجرت هزاران انسان عمدتا مسلمان، از سوریه، افغانستان و عراق به کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان و اتریش و پذیرش گرم ملت و دولت این دو کشور از چشم جهانیان پوشیده نیست. باید به ملت و دولت دو کشور یادشده دست‌مریزاد گفت که حاضر شده‌اند قریب به ٨٠٠ هزار مهاجر جنگ‌زده را پذیرا شوند. اصلی‌ترین عاملی که مسلمانان را از کشور خود فراری داده، جنگ‌های داخلی به‌اصطلاح مذهبی و قبیله‌ای در این کشورها است.

اسپینوزا می‌گفت: از آنجا که انسان در خود «کمالی» می‌یابد و سعادت خود را در رسیدن به آن می‌بیند، می‌توان گفت: آنچه انسان را بدان کمال نزدیک سازد، «خیر» محسوب می‌شود و آنچه آدمی را از آن دور کند، «شر» به‌ شمار می‌آید.

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی دانشمند نامدار ایرانی در 362ق. زاده شد. غضنفر تبریزی، یکی از شیفتگان بیرونی، بر اساس زایچه‌ای که برای وی یاد کرده، تولد ابوریحان را سحرگاه پنجشنبه سوم ذیحجه 362ق مطابق با 16 شهریور 342 یزدگردی و 4 ایلول 1284 اسکندری (4 سپتامبر 973 میلادی یولیانی) آورده است. اگر بخواهیم این روز را به تقویم هجری خورشیدی تبدیل کنیم 18 شهریور 352 هجری خورشیدی به دست می‌آید. اما امروزه به دلیل اشتباهی در تبدیل تقویم، زادروز او به اشتباه 13 شهریور انگاشته شده است.

رعایت اصول قرینه‌سازی، فضای آغازین را چشم‌نواز می‌نماید. ترکیب سنگ، با زمین به زیبایی هر چه تمامتر، همنوا و هماهنگ است و سقف را با زیر و زبر خطوطش چون آیینه‌ای سقف‌نما آرایش می‌دهد. در فضای مختصر، مسجد چون باغ بهشت، نمازگزاران را انگار به سوی ابدیت و محیط جاودان بهشتی هدایت می‌کند و در آن شکوهی عظیم یا افسونی لطیف را تماشا خواهیم کرد. خطوط نقشهای میان گچبری‌ها، نگاه مشتاقان را به راه کمال می‌خواند و به وجد و سرور می‌آورد.

در بخش نخست این مطلب، ماهیت دین زرتشتی در کنار آیینی که پادشاهان هخامنشی به پیروی از باورهای خود برگزار می کردند به کمک شواهد باستان شناختی بررسی شد. هدف از این بررسی، همان گونه که نویسنده خود اشاره می کند، یافتن پاسخی برای این پرسش است که آیا دینی که هخامنشیان به گواه آیین هایی که اجرا می کردند پیرو آن بودند همان دین زرتشتی است؟ پرسشی که خود به مسئله پیچیده دیگری راه می برد: دین زرتشتی چیست؟ زرتشت کیست و رابطه او با دینی که به گواه اوستا می توان با اطمینان گفت صدها سال پیش از او وجود داشته چیست؟