مقاله

نوشتار حاضر را به عنوان مقدمه بر مجموعه مقالات مرتبط با محبوب ترین شاعر معاصر یا حافظ عصر حاضر، استاد شهریار که از سوی بنیاد شهریار آماده شده است؛ به قلم می آورم. شهریار، شاعری است که در قرن اخیر در فرهنگ ایران و ادبیات غنی فارسی و آذری، با خلق آثاری چون «علی ای همای رحمت» و «حیدر بابایه سلام» جاودانه شده است. من به نوبت خود مباهی و سرفرازم که بر بعضی از آثار شهریار مقدمه و تقریظ نوشته ام و بسیاری از کتاب ها و مقاله هایی را که راجع به شهریار نوشته شده است، در کتابخان? شخصی خود دارم .

چگونگی ولیعهدگزینی و انتخاب جانشین شاهنشاه از مسایل ابهام‌آلود ساختار حکومتی ساسانیان است؛ به گونه‌ای که در تاریخ چهارصدساله‌ی ساسانیان، سرنوشت جانشینی شاهنشاه را جدال میان دودمان سلطنت، روحانیان قدرتمند مَزدیسنی و خاندان‌های بزرگ فئودال رقم می‌‌زد. طبق قانون مرسوم ساسانیان، به طور معمول حق سلطنت از آن "نخست‌زادگان" بود؛ هر چند در مواردی شاهنشاه به صلاحدید خود حکم به جانشینی فرزند کوچک‌تر می‌داد. یکی از جنجالی‌ترین رقابت‌ها بر سر تصاحب تاج و تخت، نبرد میان نرسه و بهرام‌ها (بهرام یکم، بهرام دوم و بهرام سوم) است که به مدت سه نسل داغ نفاق را بر تارک خاندان سلطنت نهاد. این درگیری با چنان شدت و حدتی تداوم یافت و چنان بازتاب گسترده‌ای بر شواهد کتیبه‌ای، سکه‌شناختی و نگارکندهای صخره‌ای بر جای نهاد که نمی‌توان از آن همچون جدال‌های مرسوم میان درباریان یا حرص و آزی صِرف برای نیل به سلطنت یاد کرد.‌

قالب های شعری، درست مانند محتوای شعر، با نیاز مخاطبان، نسبتی مستقیم داشته است. فردوسی زمانی داستان های بلند را به نظم در می آورد که مردم ایران از دربار تا مکتب و کوی و بازار، به احیای فرهنگ ایرانی و گریز از حکومت بیگانگان گرایشی چشمگیر داشتند. آنان مشتاق شنیدن حکایت های حماسی ایران زمین بودند و چه قالبی بهتر از مثنوی آهنگین شاهنامه؟ همین پسندِ عمومی در آن دوران سبب شد که فردوسی حتی داستان های عاشقانه ای مانند بیژن و منیژه، گشتاسپ و کتایون، زال و رودابه و سیاوش و سودابه را هم در همان قالب شاهنامه ای و با شعرهایی بسیار بلند بسراید.

«ماناى قرقیز»ها داراى یک میلیون بیت شعر است. در این اثر، از تکوین عالم، اساطیر و از مجموعه افسانه‌‏هاى محلى سخن به میان آمده و سه داستان جداگانه هم درباره سه نسل از پهلوانان: مانا، فرزندش سمتى و نوه‌‏اش سیتک، روایت شده است. مانا، قهرمانى است که به عنوان رئیس قبیله، قدرت کافى براى دفاع از قرقیزها را دارد و با متحد کردن آنان و اتخاذ روشى دوراندیشانه، سرتاسر سرزمینهاى مجاور را به تصرف افراد این قوم درمی‌‏آورد. مانا، با مشت بسته و پر از خون دلمه شده، و در حال نعوظ به دنیا آمده، و اینها همه نشانه و نماد مجسمى از قدرت و کمال مردانگى اوست. مادرش هم براى اینکه در حق وى سنگ تمام گذاشته باشد، در حین آبستنى دل ببر می‌‏خورده است.

ایران سرزمین تاریخ، افسانه و اسطوره می‌باشد و آثار باستانی‌اش همواره مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این آثار مهم، محوطه باستانی و تاریخی تخت‌سلیمان یا همان شهر «شیز»، کرسی دیرینة آذربایجان‌ است؛ شهری آکنده از افسانه، اسطوره و تاریخ که خاک پاکش از گذشته بسیار سخن دارد. در تخت‌سلیمان یا شیز باستان که قدمتش به اسطوره‌ها می‌رسد، بناها و آثار تاریخی گوناگونی قرار دارد که معروف‌ترینش «آتشکده آذرگشسب» است که بنابر آنچه در روایات ملی و مذهبی باستان آمده، بانی‌اش کیخسرو ـ شاه اسطوره‌ای ایران ـ است.

دامنه وسیع علاقه مرحوم زرین‌کوب موضوع تاریخ و تاریخ‌نگاری، به‌خصوص موضوع ایران بود. مرحوم زرین‌کوب درباره مسائل و موضوعات متعددی تحقیق می‌کرد اما ازجمله موضوعاتی که از دوره جوانی برایش بسیار اهمیت داشت، مساله ایران بود. البته در بعضی از آثار، ایشان به تاریخ و تمدن اسلام و مسائل مربوط به آن هم پرداخته است.

فبک از بزرگ‌ترین مشکلات نظام تعلیم و تربیت ما حافظه‌محوری است. برنامه‌ی فلسفه برای کودکان در تلاش برای تغییر این الگوست تا تأمل‌محوری را جایگزین حافظه‌محوری کند، این گامی بلند به‌سوی تربیت جوانانی خلاق و مبتکر برای پیشبرد هرچه بیشتر علم و معرفت در نظام آموزشی خواهد بود.

جان لاک در دوران شکوفایى حقوق طبیعی، قانون طبیعى به معناى احکامى بود که خداوند براى بندگان خود مقرر فرموده بود؛ ...استقلال حقوق طبیعى از قوانین وضعی به جهت کاربرد آن در منازعات سیاسی از حساسیت خاصى برخوردار بود، یعنى حتى اگر دولت و قانون‌موضوعه هرگز به وجود نمی‌آمد، هر مرد و زنی قبل از پیمان‌های سیاسى یا تکالیف حقوقی، مستقلاً از حقوق طبیعى برخوردار بودند.

بسیاری از کسان با توجه به تکرار رویدادهای تاریخی در میان ایرانیان بر این عقیده‌اند که آنان فاقد حافظه تاریخی بوده و آزموده‌ها را باز می‌آزمایند، ولی به‌عکس، ایرانیان را می‌توان با درنظرگرفتن ناگواری‌هایی که در طول تاریخ تحمل کردند و آنها را با بزرگ‌منشی به دیده اغماض نگریستند، مصداق این گفته معروف ماندلا دانست که «می‌بخشم ولی فراموش نمی‌کنم». البته بزرگ‌منشی و بخشیدن هم حدی دارد و از آنجا که تاکنون بسیار چشم‌پوشی کرده‌ایم، جای آن است که از این پس، به خود بیاییم و عنان عاطفه را به دست عقل بسپاریم.

مرحوم استاد حسین لرزاده به سال 1283شمسی در بخش پنج قدیم تهران کوچه قلمستان چشم به جهان گشود و در بیست وچهارم شهریور سال 1383نعمت وجودش از انحصار تن به درآمد و متعالی شد و این بندگان را درحسرت روزگاران تلمذ وانهاد. به‌یاد می‌آورم سخنان استاد را در مراسم مرحوم حاج محمد کاشانی که می‌گفت: اینان دست و بازوی مایند که یکایک قطع می‌شوند. دریغا که اینک سر و سرکرده ماست که از میان‌مان رفته است.