مقاله

درمسیر تاریخی و مردم‌شناسی سكونت بشری در سه گانه كوچ‌نشینی (زندگی عشایری)، یكجانشینی (روستانشینی) و حكومت و دولت‌سازی (شهرنشینی) ظاهراً و تا چند دهه پیش این استراتژی بقای اصلح و تكامل داروینی بود كه سرنوشت مسكن و ماوأ را با پیروزی شهر بر زندگی كشاورزی و طبیعت گزینی و محو آن اعلام می‌كرد؛ اما بررسی سیر جامعه‌شناختی موقعیت و جایگاه آبادیی این روند را تأیید نمی‌كند.

در زمانه‌ای که شعله جنگ و موجی از خشونت‌ورزی جان انسانها را به خطر انداخته، فکرکردن به موضوعاتی نظیر «گفتگوی تمدنها» و «جهان عاری از خشونت» جدی‌تر شده است. این ایده‌ها و به‌ویژه «گفتگوی تمدنها» از جمله ایده‌های هستند که اگر با تکیه بر آنها، دانش و هنر (دانشمندان و هنرمندان) دست به دست هم دهند، ایجاد پیوند و دوستی میان مردم جهان امکان‌پذیر خواهد بود.شهرداد روحانی

رئیس‌جمهور سابق ایران، جناب آقای خاتمی با طرح موضوع گفتگوی فرهنگها و تمدنها باب آشنایی با این مهم را در ایران گشود. اگر چه برای بسیاری اهمیت این طرح چندان روشن نبود، ولی امید آن می‌رود که رفته‌رفته زمینه آشنایی با آن در جامعه فراهم گردد.

حافظ مجموعه‌ای از اصول و قواعد برای زندگی خود دارد که به روشنی می‌توان آنها را از دیوان او استنباط کرد. مجموعه باورها و منش‌های حافظ را می‌توان در نظریه ویژه او، با عنوان «طریقه رندی»، خلاصه کرد. شاید مهم‌ترین کار حافظ در عمر‌ پُربار خود همین تدوین و تبیین طریقت رندی باشد. او پس از نقد همه جریان‌‌های موجود در جامعه زمان‌ خود، ویژگی‌های منفی آنها را به دقت برمی‌شمارد و آن گاه نقطه مقابل‌ این ویژگی‌های منفی را در وجود‌ شخصی به نام «رند» که آفریده خود اوست، بازمی‌یابد؛ به این ترتیب فلسفه حافظ برای زیستن، همان فلسفه رندی است و می‌توان خود او را یک رند‌ تمام عیار دانست. چنانچه براساس اشعار حافظ بتوانیم ویژگی‌های رند را به دقت بشناسیم، آنگاه می‌توانیم بفهمیم که شخص‌ آرمانی و جامعه آرمانی از نظر حافظ چگونه شخص و جامعه‌ای است.

اشاره: می‌خواستم از زندگی پرفراز و نشیب یكی از بزرگ غزل‌سرایان معاصر بنویسم، كه یادم آمد استاد گفته است اینها را همه بارها شنیده‌اند، بنویسید ...! خواستم از تعهد و دلبستگی محّمدحسین به اسلام و انقلاب بنوسیم، دیدم رهبر انقلاب چه‌ زیبا گفته‌اند: «درخشان‌ترین هنر شهریار آن است كه وظیفة تاریخی خود را [در انقلاب] شناخت و با كمال خلوص، به آن عمل كرد».

الياده (1907ـ 1986) از اسطوره‌شناسان و دين‌پژوهان نامدار است كه مقالات بسياري در زمينه تاريخ و تطبيق اديان و فرهنگ عاميانه و نيز چند داستان قابل توجه نوشته و به تدريس در اغلب دانشگاههاي اروپا پرداخته است. وي بر آن بود كه دين نقش مستقلي در زندگي بشر دارد؛ بنا بر اين بايد حوزه دين را به طور مستقل در نظر گرفت و ماهيتش را نبايد با امور ديگري مانند جامعه‌شناسي، روان‌شناسي، زبان، اقتصاد، هنر و غيره تبيين کرد. او يهوديت و مسيحيت را عامل پيدايش فلسفه‌هاي سکولار مي‌دانست و مي‌گفت: عقايد يهودي ـ مسيحي موجب شد که روند تفکر مدرن به تاريخي‌گري و سکولاريسم بينجامد. از آثار اوست: تاريخ اديان، باورها و عقايد ديني، سياحت معنوي، مقدس ونامقدس(ماهيت دين)، سرويراستاري دايره‌المعارف دين، ولادت عارفانه، منشأ عرفان هندي، رؤياها و رمزها، اسطوره و نماد، چشم‌اندازهاي اسطوره و... آنچه در پي مي آيد، بخشي ازكتاب «دين‌پژوهي» است كه به همت پژوهشگاه علوم انساني چاپ شده است.

قرآن راجع به همه ما و مخصوصاً راجع به خانواده می‌فرماید: «و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفورٌ رحیم»1 با همدیگر باید گذشت و ایثار و فداکاری داشته باشید و تلافی کردن نباشد؛ تلافی کردن بدی به بدی، خود یک بدی است: «و جزاءُ سیئه سیئه مثلها».2 این که مردانگی نیست که کسی به صورت کسی بزند و او هم تلافی کند و به صورت او بزند. این هم یک گناه مثل گناه اول است.

در قرآن، اشارات فراوانی به آب هست، که انعکاس نزول کتاب خدا در منطقه خشک و گرم عربستان است. یکی از تأثیرگذارترین اشارات بدین قرار است: ‏ «آیا ندیدی که خدا از آسمان، آبی فرود آورد و به [وسیله] آن میوه‌هایی که رنگشان گوناگون است، بیرون آوردیم؟ و از برخی از کوهها، راهها [و رگه]‌های سپید و گلگون به رنگهای مختلف و سیاه پر رنگ [آفریدیم]. و از مردمان و جانوران و دامها که رنگشان همان گونه مختلف است [پدید آوردیم]. از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می‌ترسند. آری، خدا ارجمند آمرزنده است.» (35: 27ـ 28)

هوشنگ شهابی، استاد روابط بین‌الملل و تاریخ دانشگاه بوستون آمریکا، در مقاله‌ای با عنوان «امام به مثابه یک دندی؛ نمونه موسی صدر» (The Imam as Dandy: The Case of Musa Sadr) که در شماره نوامبر ۱۹۹۶ نشریه مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد «Harvard Middle Eastern and Islamic Review» منتشر شد، به واکاوی وجهۀ امام موسی صدر، رهبر ربوده شده شیعیان لبنان پرداخته است. در این مقاله که ترجمه‌اش را در «تاریخ ایرانی» می‌خوانید، شهابی می‌کوشد اسطورۀ امام موسی صدر را تفسیر کند، بدون آنکه تصویری روان‌شناختی از او ارائه دهد.

رفتار مصرفی مقوله‌ای پیچیده است که در فهم و تحلیل آن سویه‌های مختلفی از بنیان‌های نظری و رشته‌ای را می‌توان به کار گرفت. روانشناسی، اقتصاد، سیاست، فرهنگ، اخلاق، دین و البته متن تاریخی و شرایط وضعیتی و ساختاری جامعه در کلیتی هماهنگ کنش‌ها، ارزش‌ها و جهت گیری‌های مصرفی ما را شکل می‌دهند و برای شناخت سویه‌های مختلف این تجربه آشنا و همه جا حاضر گریزی از توجه به این ابعاد نیست.