مقاله

«سرانجام» کتاب گسترده‌ای است به زبان کُردی اورامی که واژگانی از فارسی، کردی لکی، لُری، کردی کرماشانی، کردی دیمیلی یا زازایی، کردی کرمانجی، گویشهای سایر نقاط قلمرو ایران فرهنگی در مرزهای غربی که نقاط تجزیه شدة کردستان را شامل می‌شود، در آن دیده می‌شود. چون عقیده علویان (یارسان) دَوْری است و نه خَطّی، بنابراین مجموعه کتاب سرانجام از دوره‌های متعدد تشکیل شده است که ازقرن سوم هجری تا زمان حال را در بر می‌گیرد و این خود گنجینه‌ای عظیم است که اکثر مستشرقان و پژوهشگران ادیان و عرفان را به شگفتی واداشته است.

در قرن بیستم، نام سه تن مستشرق که خدمات شایانی در زمینه ایران‌شناسی به جای آوردند، مخصوصاً قابل ذکر است: یکی مارتین تئودور هاوتسما (در مآخذ اسلامی: هوتسما، ۱۸۵۱ـ۱۹۴۳)، سرویراستار (۱۸۹۷ـ ۱۹۲۴) نخستین چاپ دایره‌المعارف اسلام که علاوه برمجموعه متون مربوط به تاریخ سلاجقه(۱۸۸۶ـ ۱۹۰۲)، منتخباتی از اشعار خمسة نظامی را هم منتشر کرد؛ دیگری یوهانس هندریک کرامرس (۱۸۹۱ـ۱۹۵۱)‌استادیار زبانهای فارسی و ترکی در دانشگاه لیدن که توجه خاصی به سهم ایرانیان در متون جغرافیایی اسلامی داشت؛ سه دیگر کارل یان که او هم در دانشگاه لیدن زبانهای فارسی و ترکی تدریس می‌کرد و مهمترین کار تحقیقی او در زمینة ایران‌شناسی، تحصیح و ترجمه و طبع بخشهایی از جامع‌التواریخ خواجه رشیدالدین فضل‌الله (۶۴۵ـ ۷۱۸ ق) بود. مطالعه ادبیات کهن فارسی و رابطه آن با اسلام و همچنین تحقیق در عرفان هند و ایرانی و مسائل زبان‌شناختی متون فارسی و جهة همت بعضی دیگر از محققان هلندی در سالهای اخیر است.

شمایل شناسی (iconography)، رمزگشایی و تفسیر نقش و نگاره های ساخته و پرداخته یک فرهنگ باستانی، یکی از پرمناقشه ترین گرایش های پژوهشی در گروه بینارشته یی باستان شناسی، تاریخ کهن و مطالعات کلاسیک به حساب می آید. بخش بزرگی از ادبیات پژوهشی این رشته مربوط به بررسی نگاره های به جامانده از یونان باستان است که در قالب نقش برجسته، مجسمه، نقاشی دیواری، نقاشی سفال و جز آن قابل مشاهده هستند. تعبیر و تفسیر این نگاره ها مکمل مهمی برای ناگفته ها یا گفته های شبهه انگیز منابع نوشتاری فراهم می کند. به عبارت دیگر، از شمایل شناسی انتظار می رود پرتوی بر گوشه های تاریک یا کم نور تاریخ نوشته ها بیفکند. اما از سوی دیگر، شناسایی و تفسیر نگاره ها نیز بدون کمک گرفتن از منابع نوشتاری امکان پذیر نیست. بدین ترتیب، هم نگاره ها و هم نوشته ها به یک اندازه روشنگر و در عین حال پرسش برانگیز هستند.

چرا دکارت این قدر مهم است؟ ما همچنان با دوگانه ای که دکارت مطرح کرد (دوگانه ذهن و بدن) سر و کار داریم. ما خود را متشکل از دو بخش ذهنی و جسمانی می دانیم.

«مایکل الکساندر کرکوود هالیدی» متولد 13 آوریل 1925 زبانشناس استرالیایی الاصل و متولد و بزرگ‌شده انگلستان است. پدر و مادرش نقش مهمی در شیفتگی او به زبان داشتند. مادرش تحصیلکرده زبان فرانسه و پدرش شاعری بود که در رشته گویش‌شناسی تخصص داشت. هالیدی در 1942، داوطلب شرکت در طرح ملی دوره‌های آموزش زبان‌های خارجی شد که در آن، برای تحصیل در رشته «زبان چینی» انتخاب شد. پس از 18 ماه تحصیل زبان چینی، او یک سال در هند با یک سازمان اطلاعاتی کشور چین در زمینه فعالیت‌های ضدجاسوسی مشغول به همکاری شد.

درباره «تاریخ جامع ایران» معتقدم از آن‌جا که تاکنون اثری جامع مشتمل بر تاریخ چند هزار ساله ایران در قلمرویی که روزگاری از مصر تا حدود چین گسترده بود، به شکلی که همه یا بیشتر جنبه‌ها و جلوه‌های آن‌را در برگیرد، وجود نداشت، به تحقیق و تصنیف این اثر اقدام شد تا بتواند تصویری منسجم و جامع از آنچه طی هزاره‌ها بر این سرزمین و مردم آن گذشته است، ایجاد کند.

این آیین کهنسال که پیشتر مورد توجه مستشرقینقرار گرفته است، تاکنون صدها کتاب و مقاله پژوهشی درباره آن نوشته آمده، نخستین رساله را در ایران محمدحسن خان اعتمادالسلطنه درباره این نحله به فارسی نوشت.۲۷ سپس در سالهای ۱۹۰۴ـ ۱۹۰۸ که مینورسکی در ایران بود، درباره این آیین پژوهشی گسترده انجام داد. هرچند نوشته‌هایش خالی از اشکال نیست، اما به هر حال با نگارش مقالاتی معتبر موجب آشنایی بیش از پیش اروپاییان با این نحله گردید.

یکی از اشتغالات و تعلقات نگارنده از دیرباز، پژوهش در باب قلمرو تاریخی زبان فارسی از کهن‌ترین ایام تا به امروز و یادکرد و گرامیداشت مأموران فرهنگی آن بوده است. در این راستا ضمن کوشش در ترسیم مسائل و موقعیت کنونی زبان‌ فارسی در جهان و ارائه تدابیر و گزارش لازم برای تقویت مبانی و گسترش آن به نهادهای متولی، مجالست و گفتگو با عالمان و استادان و پژوهشگران و سخنورانی نیز مد نظر بوده که عُلقة خاصی به فرهنگ و ادب ایران و پیشینة تاریخی و فرهنگی خود

اگر قرار بود چنگیز یا استالین به خاطر جنایت‌هایشان محاکمه شوند، کدام کارشان زیانبارتر و نادرست‌تر و گناهکارانه‌تر از باقی به چشم می‌آمد؟ زمانی که تباهی اخلاق از حدی چشمگیرتر باشد، معیارهای داوری و چارچوب قضاوت دستخوش تردید و تزلزل می‌شود. ممکن است دردناک بودنِ زندگی تبعیدیانی که به امر استالین از قلمرو ایرانیِ سغد و خوارزم و مرو به سیبری فرستاده شدند، چندان بر روحیه ما اثر بگذارد که پیامدهای زیست محیطیِ وخیم و مهیبِ سیاست‌های عمرانی نابخردانه این سیاستمدار را نادیده بگیریم. یکی از جریان‌های اجتماعی معاصر که به خوبی در جرگه این اغتشاش‌گرانِ عرصه داوری می‌گنجد، داعش است. صحنه‌های مخوف سر بریدن‌ها و آدم‌سوزاندن‌ها چندان بر ذهن و خاطر سنگینی می‌کند که چه بسا زیر این فشار مجالی برای اندیشیدنِ عقلانی و داوریِ منصفانه باقی نمی‌ماند.

با بررسی ریشه‌های پیدایش و سیر تکوینی و تکاملی سازها در هر قوم و ملتی -که مبحث مهم کرونولوژی سازها را در برمی‌گیرد- ناخودآگاه با تاریخ تمدن، دیرینه فرهنگی، آداب و رسوم اجتماعی و روحیات آن قوم و ملل آشنا شده و تبادلات و تعاملات فرهنگی هنری آنها بیش از پیش آشکار خواهد شد. بررسی تاریخ موسیقی یک قوم، در حقیقت بررسی تاریخ تمدن و فرهنگ آن قوم بوده و بی‌تردید، «تکامل سازها بر تاریخ فرهنگ ملل مبتنی است.» (مسعودیه، محمدتقی- مبانی اتنوموزیکولوژی- ص 227) در ملل متمدن و پیشرفته‌تر، مختصات تصویری ساز و آلات و اساساً نظام ساختار حاکم بر موسیقی آنها تکامل یافته و پیچیده‌تر است. این پیچیدگی در سازهای ایرانی در نهایتِ سادگی است.