اخبار

طب در لغت عرب به معنی طبیعت و سحر آمده که طبیب مزاج آدمی را که از حالت طبیعی بیرون آمده به حالت اصلی بازمی‌گرداند گویی در این امر سحر و جادو به کار می‌برد و در اصطلاح، به صناعتی اطلاق می‌شود که تندرستی موجود با آن حفظ و سلامت از دست رفته با آن برگردانده می‌شود. در اسلام به علم طب اهمیت فراوان داده شده و «علم ابدان» بر «علم ادیان» در حدیث منسوب به پیغمبر اکرم(ص) مقدم قرار گرفته؛ زیرا تا آدمی تنی سالم نداشته باشد، نمی‌تواند به مبدأ آفرینش بیندیشد.

گروه گردآوری، آموزش و احیای نسخ خطی و اسناد در تمدن اسلامی و ایرانی مرکز اسناد فرهنگی آسیا وابسته به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، امروز نشست «طب و داروشناسی در اسلام» را با سخنرانی دکتر مهدی محقق برگزار می‌کند.

آشنایی‌ام با حسین آقای متین رضا، به سال 1323 برمی‌گردد. در آن زمان من بتازگی به مدرسه علمیه مروی آمده بودم که پدرشان، ایشان را برای تحصیل علوم حوزوی به آنجا آوردند و هم حجره شدیم. در آن زمان معلمی به نام آقا سید هادی ورامینی داشتیم که از اقوام جلال آل احمد بود و خودِ مرحوم آل احمد هم زمانی که از دبیرستان دارالفنون تعطیل می‌شد به آنجا می‌آمد و صرف و نحو می‌خواند. مرحوم متین با وجود آنکه مردی متدین و متشرع بود، اما ذوق هنری فوق‌العاده‌ای داشت به طوری که وقتی وارد مدرسه سپهسالار می‌شدیم، چنان جذب آن فضا می‌شد که هر بار، به نحوی از انحا، غزلی از حافظ با آواز ـ که آن هم به سبب ذوق موسیقایی‌اش بود ـ

دکتر مهدی محقق، ادیب، فقیه، مصحح و شارح کتب فلسفی، متولد بهمن ۱۳۰۸ خورشیدی، استاد دانشگاه تهران است. او در شهر مشهد به‌دنیا آمد و دارای مدرک دکترا در رشته زبان و ادبیات فارسی و رشته الهیات از دانشگاه تهران است. محقق، بنیان‌گذار دایره‌المعارف تشیع و عضو سابق هیأت امنای بنیاد دایره‌المعارف اسلامی و رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی است. هم‌کلاسی و هم‌شاگردی دکتر شهید بهشتی در دانشکده معقول و منقول یا همان الهیات بعدی بوده است. هردو به شوق دانستن و یادگیری بیشتر از حوزه به دانشگاه آمده بودند.

مضامین عربی در شعر فارسی برخی از شاعران فارسی نیز از مضامین اشعار عربی در اشعار خود استفاده می‌کردند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اصطلاح «ادبیات تطبیقی» هرچند تازه است و از طریق غرب به ما رسیده، ولی در فرهنگ اسلامی دارای سابقه طولانی است. ابوریحان بیرونی در کتاب «تحقیق ماللهند» خود نه‌تنها به مقایسه شعر و اوزان آن در سنسکریت و عربی پرداخته، بلکه تصوف و کلام و فلسفه هندی را با تصوف و کلام و فلسفه اسلامی مقایسه کرده است (نک: ابوریحان بیرونی، ص۹۵ به بعد)، و به طور کلی باید گفت که اندیشه مقایسه و تطبیق نظامهای علمی مختلف در تمدن اسلامی وجود داشته است.

کلمه «عدل» از کلمات کلیدی و اساسی قرآن کریم است و واژه «اعتدال» که از آن گرفته شده از واژه‌های پربار در علم اخلاق است که انسان کامل باید به آن متصف باشد که با آن از دو طرف افراط و تفریط دوری گزیند. این صفت به صورت‌های مختلف در فرهنگ اسلامی مورد نظر بوده؛ گاهی از آن تعبیر به غلو و تقصیر شده که: «دین‌الله بین الغلوّ و التّقصیر»

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور گفت: ما متأسفیم که امام موسی صدر را میان خودمان نداریم. امید داریم که مقامات عالیۀ مملکت در جست‌وجو و پیگیری باشند که سرنخی پیدا کنند. نمی‌شود شخصیت بزرگی چون ایشان به هر دلیل ربوده شود و در مملکت ما کأن لم یکن منظور شود.

نگارنده در سال ۱۳۶۰ که دانشگاههای کشور تعطیل بود، برای دو ‌نیمسال، جهت تدریس در دانشگاه مک‌گیل به کانادا عزیمت کرد و با کتابخانه اسلر که مخصوص تاریخ پزشکی است، تجدید عهد کرد و این بار، مطالعات خود را درباره پزشک و جراح معروف مسلمان اسپانیایی، ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی،‌ قرار داد و نتیجه گوشه‌ای از مطالعات او به صورت دو مقاله درآمد که هر دو در مجله نشر دانش منتشر شد. مقاله نخستین تحت عنوان «آگاهیهایی درباره جراحی در اسلام» در مجله نشر دانش (شماره‌های بهمن و اسفند ۱۳۶۱) به چاپ رسید. بر اساس همین مقاله، نویسنده سخنرانیی در بیست و نهمین کنگره بین‌‌‌المللی تاریخ پزشکی که در سال ۱۳۶۳ در قاهره برگزار شد، ایراد کرد که متن آن در مجله مجمع اللغه العربیه (فرهنگستان زبان عرب مصر، شماره ۶۴، رمضان ۱۴۰۹ر مه۱۹۸۹) منتشر شد. مقاله دوم تحت عنوان «زهراوی و کتاب التصریف» بود که در مجله نشر دانش (شماره‌های فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۲) چاپ شد.

اشاره: این نوشتار مقدمه‌ای است بر مجموعه مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.