اخبار

برای آنکه ببینیم حافظ و الیوت در چه نکته یا نقطه‌ای به هم گره می‌خورند، لازم می‌آید در زمینة دورافتاده‌ای به سراغشان برویم. در این نقطة تلاقی درمی‌یابیم که یکی از بنیادی‌ترین اصول شعری به طور همانندی به دست هر دو وارونه شده و این وارونه‌شدن، خود ابزاری برای تولید زیبایی را در شعر اینان فراهم ساخته است. اکنون باید دید عنصر مورد نظر کدام است و چگونه در برخوردهای سنتی بدون آن امکان تولید زیبایی و احساس لذت و ستایش ناشی از آن خنثی می‌شود.

آنچه در پی می‌‌آید، روایت فشرده‌ای است از چند نوشته از همین قلم پیرامون همین موضوع که در جاهای مختلف به چاپ رسیده‌اند و هر یک از اینان بر جنبۀ متفاوتی از موضوع تکیه داشته است. هدف مشترک در این نوشته‌ها برجسته‌ساختن میزانی از نبوغ ادبی حافظ است که بیش از هفتصد سال پیش به او امکان داده است تقریباً همسان با دیدی رایج در اروپای قرن بیستم به شعر و زبان بنگرد. به عبارت دیگر، به‌رغم فاصلۀ زمانی و مکانی و فرهنگی میان این دو، ویژگی‌هایی در برخی از غزلهای حافظ و آثار شاعران معروف به «مدرنیست»، مانند تی.اس٫الیوت، به چشم می‌خورد که از نگاه زیبایی‌شناسانۀ یگانه‌ای پرده برمی‌گیرند.

ایرانیان باستان همه ماههای سال را سی روزه محاسبه می‌کردند و پنج، شش روز باقی‌مانده را «پنجۀ دزدیده» می‌نامیدند و در پایان سال قرار می‌دادند. همچنین هر روز نامی داشت و به ایزدی (فرشتۀ موکلی) منسوب بود و در مواقعی که روز و ماه همنام می‌شدند، جشن می‌گرفتند؛ مثلا چون شانزدهم هر ماه «مهرروز» است، در «مهرماه» آن را «جشن مهرگان» می‌نامیدند و گرامی می‌داشتند.

شعر حافظ شیرازی بی‌‌گمان چکیدۀ روح ایرانی است. روح ایرانی در درازنای چند هزاره از دوران باستان تا روزگار اسلامی فراز و نشیب‌های شگرف تاریخی و فرهنگی را پشت سر گذاشته و آبدیده شده است.

مرا عقیده بر این است و هر کس بخواهد می تواند بر این عقیده بگرود و اگر احیانا کسی در رأی خود ثابت بماند و مذاکرات فیمابین حافظ و تیمور و نسبت ارتداد به حافظ و بحث دربارۀ چتد شعر حافظ و بازخواست تیمور که چرا حافظ سمرقند و بخارا را به خال هندوی ترکی بخشیده و روایاتی دیگر از همین قبیل در نظرش درست جلوه کند ما را بر او بحثی نیست و اگر چند روایت مجعول دیگر هم بر آن بیفزاید و همه را از ته دل بپذیرد آسمان بر زمین نخواهد ریخت و لشکرکشیها و غارتهای تیمور باری دیگر به وقوع نخواهد پیوست....

زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی بیت بالا مطلع غزلی است از حافظ که برای رسیدن نوروز سروده است. در یکی از ابیات این غزل، اسرار زیبایی نهفته است که قصد داریم تا آن را باز گشاییم. این بیت در زیر می آید:

در ایران بیشتر کسانی که گوته را می‌شناسند، شاید بر این گمان باشند که منبع الهام این شاعر کلاسیک آلمانی در سرایش شعر، یا حداقل شعرهای شرقی او در دیوانش، غزل‌های حافظ باشد و این دیوان جز تقلیدی صرف از تغزل حافظ نیست، اما واقعیت این است که گوته صرفا تحت تاثیر حافظ نبوده است، بلکه با شعر دیگر شاعران ایرانی و حتی چینی و عربی هم در مشرق زمین ارتباط داشته است و این داد و ستد فکری خلاق او را از تقلید محض منع می‌کرده و فراتر می‌برده است.

حافظ بیش از هر چیز با دیوان «شرقی ـ غربی» گوته به جامعه ادبی روسیه شناسانده شد. پس از آن ترجمه‌هایی از اشعار او در مجلات مختلف به‌چاپ رسیدند که برخی مستقیمأ از زبان فارسی به روسی و برخی از زبان‌های اروپایی به روسی ترجمه شده بودند.

ایمن(اَم): مبارک، میمون، فرخ(فرهنگ معین). جمع ایامن.یقال قدم فلان علی ایمن؛ یعنی به یمن و مبارک از سفر باز آمد.(منتهی العرب)جهت راست ،دست راست. وادی اَیمَن : بیابانی که موسی (ع) در آن گوسفندان می چرانید.

«نقش بر آب زدن» از تعابیر حیرت انگیز شعر حافظ است و با سابقه ای که در زبان شاعران و شعر فارسی دارد و روح تازه ای که هنر حافظ ساحرانه در آن دمیده است، دیدنی و خواندنی است، به خصوص که در بیشتر آنچه در این باب نوشته اند، کمتر به بعضی از جوانب آن توجه شده است. نگارنده با طرح دیگر باره آن، امید دارد که دریافت بعضی از زیبایی های سخن خواجه را آسان تر کرده باشد.