1394/3/19 ۰۸:۵۸
منوچهر دین پرست: پروژه نگارش «تاریخ جامع ایران» از حدود ١١ سال پیش آغاز شد. این مجموعه ٢٠ جلدی با مشاركت ١٧٠ استاد و پژوهشگر زبده نوشته شده و تاریخ ایران از دوره باستان تا اواخر قاجاریه را در بردارد. در این اثر تلاش شده تا موقعیت تاریخ تمدن ایران اسلامی در عرصه جهانی بیش از پیش روشن و تبیین شود. كتاب تاریخ جامع ایران همچنین كوشیده تا موقعیت ایران را درعرصه تاریخ و فرهنگ جهانی بیش از پیش روشن كرده و شكوه بی‌نظیر آن را به همگان معرفی و تبیین شود. البته باید گفت كه تبیین جایگاه اقوام و سرزمین‌ها در ایجاد، تحول و تداوم فرهنگ و تمدن جهان، جز با تحقیق و ثبت مستند و دقیق وجوه و اجزا و جلوه‌های تاریخ آن قوم و سرزمین به مفهوم عام متصور نیست. در نگارش كتاب ٢٠ جلدی تاریخ جامع ایران كوشش‌های طراحان و مدیران علمی و اجرایی این اثر بزرگ بر آن بوده تا اثری جامع پدید آورند.
تاریخ گمشده‌مان‌را پیدا كردیم
منوچهر دین پرست: پروژه نگارش «تاریخ جامع ایران» از حدود ١١ سال پیش آغاز شد. این مجموعه ٢٠ جلدی با مشاركت ١٧٠ استاد و پژوهشگر زبده نوشته شده و تاریخ ایران از دوره باستان تا اواخر قاجاریه را در بردارد. در این اثر تلاش شده تا موقعیت تاریخ تمدن ایران اسلامی در عرصه جهانی بیش از پیش روشن و تبیین شود. كتاب تاریخ جامع ایران همچنین كوشیده تا موقعیت ایران را درعرصه تاریخ و فرهنگ جهانی بیش از پیش روشن كرده و شكوه بی‌نظیر آن را به همگان معرفی و تبیین شود. البته باید گفت كه تبیین جایگاه اقوام و سرزمین‌ها در ایجاد، تحول و تداوم فرهنگ و تمدن جهان، جز با تحقیق و ثبت مستند و دقیق وجوه و اجزا و جلوه‌های تاریخ آن قوم و سرزمین به مفهوم عام متصور نیست. در نگارش كتاب ٢٠ جلدی تاریخ جامع ایران كوشش‌های طراحان و مدیران علمی و اجرایی این اثر بزرگ بر آن بوده تا اثری جامع پدید آورند. براساس اعلام مركز دایرالمعارف بزرگ اسلامی پنج جلد نخست تاریخ جامع ایران به تاریخ ایران پیش از اسلام اختصاص دارد و دوره اسلامی تاریخ جامع ایران، ١٥ جلد از این اثر بزرگ را در بر خواهد داشت. مجموعه ٢٠ جلدی تاریخ جامع ایران، در مراسمی در ٢٦ خرداد ماه ٩٤ با حضور جمعی از مسوولان در مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی رونمایی خواهد شد. سیدمحمد كاظم موسوی بجنوردی، رییس مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، در گفت‌وگوی اختصاصی با روزنامه اعتماد درباره اهمیت این اثر و جایگاه آن و همین طور فعالیت‌های دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به برخی مسائل و موضوعات اشاره كرده است.
****
پروژه تاریخ جامع ایران كه توسط دانشمندان، نخبگان و محققان ایرانی تالیف شده و به زودی در اختیار علاقه‌مندان و عموم مردم قرار می‌گیرد چگونه و با چه ایده‌ای راه‌اندازی شد؟
به خوبی واقف هستید كه هر حركت بزرگی با یك محرك جدی آغاز می‌شود. ما از گذشته یعنی حدود سه دهه پیش، برنامه‌های متعددی درمورد تاریخ ایران و تاریخ اسلام داشتیم. اما محركی كه باعث شد این كار به صورت جدی آغاز شود باید اعلام كنم با خاطره‌ای از دكتر ابراهیمی‌دینانی استاد مسلم فلسفه و عرفان اسلامی شروع شد. شبی در محل دایره‌المعارف برنامه‌ای داشتیم و استادان متعددی در اینجا حضور داشتند. آقای دكتر ابراهیمی مقداری دیر به مجلس ما آمد. از او علت را جویا شدم. گفت: راننده تاكسی مسیر را گم كرده بود. من هم به راننده تاكسی گفتم مثل اینكه شما جغرافیا را گم كردید، آن راننده به من گفت آقا ما تاریخ‌مان را هم گم كردیم. این سخن دكتر دینانی در من اثر جدی داشت كه چرا تاریخ‌مان را گم كردیم. از آن موقع تصمیم گرفتم با كمك اصحاب فرهنگ یك دوره تاریخ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی از ایران را برای مردم بنویسیم و آماده كنیم. طبیعتا شكل‌گیری یك طرح در اینجا به این صورت است كه ایده‌ای را طرح می‌كنیم و افرادی را تعیین می‌كنیم كه پیش طرح را بنویسند. مثلا درمورد تاریخ ایران باستان من از دكتر رضایی باغ بیدی خواستم كه پیش‌طرحی را آماده كند.
برای دوره تاریخ اسلام نیز دكتر سجادی پیش طرحی را آماده كردند. برای این كار مشاوران عالی داشتیم و داریم كه برای انجام كار از نظرات آنها استفاده كردیم. مرحوم دكتر ایرج افشار، مرحوم دكتر رضا، مرحوم دكتر شرف‌الدین خراسانی از جمله كسانی بودند كه در راه‌اندازی این طرح به ما كمك كردند اما متاسفانه عمرشان برای انتشار این اثر قد نداد و فوت كردند. دكتر مجتبایی و دكتر سید جواد طباطبایی هم از دیگر مشاوران عالی این طرح هستند كه در انجام این كار بسیار ما را كمك كردند و در رفع نواقص و تقویت مطالب مشاوره‌ها و راهنمایی‌های خوبی ارایه كردند. ما در اینجا شورای عالی علمی ٤٦ نفره داریم كه هر كدام نظرات‌شان برای این كار اعمال شده است. این طرح برای ما بسیار مهم بوده چراكه از دوران غارنشینی تاریخ باستان ایران آغاز كردیم و تا اواخر قاجاریه كار را به اتمام رسانیدم كه به عبارتی در ٢٠ مجلد منتشر می‌شود كه هر جلد آن در حدود ٨٠٠ صفحه است.
ما قبل از اینكه بحث‌مان را ادامه بدهیم بد نیست قدری در مورد محتوای كتاب و فصول آن و اینكه مجلد‌های این اثر به چه موضوعاتی اختصاص یافته بپردازیم.
پنج جلد نخست تاریخ جامع ایران به تاریخ ایران پیش از اسلام اختصاص دارد. جلد اول مشتمل بر سابقه انسان كهن در فلات ایران و تمدن‌های پیش از آریایی‌ها، ورود آریایی‌ها به ایران عصر مادها و قسمتی از تاریخ سیاسی هخامنشیان است. جلد دوم با دنباله تاریخ هخامنشیان آغاز شده است. تاریخ ایران به روزگار سلوكیان، دولت‌های پراكنده یا ملوك‌الطوایف، عصر ساسانیان و سرانجام تاریخ اساطیری ایران در همین جلد مورد بررسی قرار گرفته است. جلد سوم تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران از آغاز تا پایان دوره ساسانی، آنگاه تشكیلات اداری و نظامی در ایران و سرانجام باستان‌شناسی و هنر ایران در دوره‌های فرمانروایی مادها و هخامنشیان را دربردارد. در جلد چهارم ضمن ارایه تحقیق در هنر و معماری ایران پیش از اسلام، به ادیان و آموزش و پرورش در ایران نیز توجه شده است. جلد پنجم هم مشتمل است بر تحقیق در زبان و ادبیات ایران، تاریخ‌نگاری، جغرافیانویسی، فلسفه و دانش‌های دیگر. دوره اسلامی تاریخ جامع ایران، ١٥ جلد از این اثر بزرگ را دربرخواهد داشت. جلد اول (ششم از مجموعه) شامل تاریخ ایران از فتح اسلامی تا ظهور دولت‌های نیمه مستقل و مستقل است و مباحثی چون فتوح ایران و آخرین روزهای دولت ساسانی، ایران در عصر حكومت قومی عرب، ایرانیان و ظهور دولت عباسی، وزارت و دیوانسالاری ایرانی و قسمتی از حكومت‌های شرقی و غربی ایران عصر اسلامی را در بردارد. جلد دوم (هفتم از مجموعه) مشتمل بر تاریخ دولت‌های ایرانی در خراسان، شمال ایران، ایران مركزی و غربی و جنوبی از طاهریان تا كاكوئیان است و در هریك از این ابواب تاریخ تشكیلات اداری و سیاسی نیز مورد بحث قرار می‌گیرد. دنباله آل‌بویه، غزنویان و ایران در عصر سلجوقیان، برخی سلسله‌های كوچك‌تر در غرب ایران، مانند بنی‌‌سكمان در ارمنستان و ملوك قراباغ عنوان جلد سوم از دوره اسلامی (هشتم از مجموعه) تاریخ جامع ایران به شمار می‌رود.
جلد چهارم (نهم از مجموعه) به تاریخ ایران از اتابكان تا قسمتی از ایلخانان اختصاص یافته است. در این بخش دوره سلسله‌های موسوم به اتابكان، از اتابكان آذربایجان تا اینجوئیان، زمینه‌های هجوم مغول، جانشینان چنگیز، برپایی دولت ایلخانان، مورد بحث قرار می‌گیرد و سازمان‌های سیاسی اداری این ادوار مطالعه می‌شود. دنباله ایلخانان تا ظهور صفویان، عنوان جلد پنجم (دهم از مجموعه) است و در همین جا علاوه بر دوره دوم ایلخانان به عصر تركمانان و دوره مهم تیموریان و قسمتی از صفویان نیز پرداخته می‌شود. دنباله عصر صفویان، ادوار حكومت افشاریان و زندیان در جلد ششم (یازدهم از مجموعه) مورد بحث قرار می‌گیرد. جلد هفتم (دوازدهم از مجموعه) به عصر قاجار، تحولات مذهبی، روابط خارجی ایران با عثمانی و دول قدرتمند اروپایی، زمینه‌های قیام و انقلاب مشروطه، نقش‌های طبقات اجتماعی در تحولات سیاسی و اجتماعی، ورود تمدن جدید به ایران و بسیاری مسائل دیگر نیز پرداخته می‌شود. در پیوست‌های همین مجلد درباره خانات آسیای مركزی، خانات گنجه و شكی و قراباغ، هرمز و خلیج فارس مطالعه شده است. جلد هشتم تا پانزدهم به تاریخ فرهنگی دنیای ایرانی اختصاص دارد. جلدهای هشتم و نهم مشتمل بر تاریخ علم و ادب و حاوی مباحثی چون نقش ایرانیان در نقل و ترجمه آثار علمی به زبان عربی، عصر تصنیف آثار علمی، دانش‌های فلسفی و كلامی در ایران و میان ایرانیان، نجوم و ریاضیات، علوم طبیعی و پزشكی، بیمارستان‌ها، دانش‌های دینی و مذاهب فقهی، تصوف و فرق صوفیه، تاریخ‌نگاری و چند مبحث دیگر است. جلدهای دهم تا دوازدهم (پانزدهم تا هفدهم مجموعه) شامل تاریخ زبان و ادبیات فارسی از آغاز عصر اسلامی تا پایان عصر قاجار خواهد بود. در این مجلد ادبیات فارسی در قلمرو فرهنگی ایران، بر حسب ادوار ادبی مورد بحث قرار می‌گیرد. دوره بازگشت ادبی، ادبیات مشروطه، ادبیات عامه، روزنامه و روزنامه‌نگاری، ادبیات اقوام ایرانی، تاریخ آموزش و پرورش و بسیاری از جمله دیگر ابواب این مجلدات است. جلدهای سیزدهم و چهاردهم (هجدهم و نوزدهم مجموعه) مخصوص تاریخ هنر و معماری ایران شامل هنرهای دستی و تزیینی و نمایشی و آیینی، موسیقی و معماری است. جلد پانزدهم (بیستم مجموعه) به مباحث تاریخ اجتماعی، نظام حقوقی در ایران، ادیان و مذاهب در ایران، طبقات اجتماعی و حیات عامه اختصاص یافته است.
كوشش‌های طراحان و مدیران علمی و اجرایی این اثر بزرگ بر آن مقصود بوده تا اثری «جامع» یا لااقل نسبتا جامع پدید آورند. به طور كلی این اثر ٢٠ جلدی، بیش از ٥٥ عنوان اصلی و ١٦٠ عنوان فرعی و حدود ٣٠٠ عنوان فرعی‌تر را در بر می‌گیرد. در خلال تحقیق و تدوین این اثر، موضوع‌ها و عناوین فرعی دیگری به نظر رسید كه در طرح اولیه وارد شد اما ساختار اصلی طرح تاریخ جامع ایران، همچنان به قوت خود باقی است. مجموعه قابل توجهی از محققان تراز اول در زمینه‌های تاریخ و فرهنگ و ادب ایران كه در داخل و خارج از كشور مشغول تحقیق و تدریس‌هستند، در تحقیق و تدوین این اثر بزرگ مشاركت دارند.
دایره‌المعارف بزرگ اسلامی تدوین تاریخ جامع را چرا در راستای اهداف كاری خود قرار داد؟
مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی كه می‌توانیم آن را بزرگ‌ترین نهاد پژوهش‌های فرهنگی در ایران و شاید جهان اسلام بدانیم، با آرمان بزرگی كار خود را آغاز كرد كه حتی عده‌ای معتقد بودند این كار شدنی نیست. این مركز از آغاز، كار خود را با یك آرمان بزرگ شروع كرد كه عبارت بود از قرار گرفتن در جایگاه بزرگ‌ترین مركز فرهنگی جهان اسلام. ما برای رسیدن به این هدف، در چهار محور عمده برنامه‌ریزی كردیم كه عبارت بود از جمع‌آوری منابع تحقیق، گردهم آوردن استادان و پژوهشگران برجسته، تربیت جوانان مستعد زیرنظر این استادان و دستیابی به شیوه‌های ابتكاری برای بالا بردن راندمان تحقیقات. بر این اساس، بزرگ‌ترین پروژه‌ای كه تعریف كردیم، انتشار دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در بالاترین درجه از اعتبار علمی به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی بود كه تاكنون ٢١ جلد به زبان فارسی، هشت جلد به زبان عربی و چهار جلد به زبان انگلیسی منتشر شده است. خصوصا مجلدات انگلیسی با عنوان «اسلامیكا» در محافل علمی غرب با استقبال زیادی روبه‌رو شده است و ارجاع به آن در مقالات علمی روز به روز بیشتر می‌شود. در كنار دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تدوین و انتشار دانشنامه‌های دیگری را در دستور كار قرار دادیم كه عبارتند از دانشنامه ایران در ٣٠ جلد، دانشنامه ایران باستان، دانشنامه زبان و گویش‌ها، دانشنامه خلیج فارس، دانشنامه تهران بزرگ، دانشنامه حقوق؛ دانشنامه فرهنگ مردم ایران و دانشنامه هنر. هر‌كدام از اینها در مراحل مختلفی قرار دارند.
پس باید تاكید كنم كه سازماندهی و مدیریت باید خلاق باشد و خلق كند. یك نویسنده بخشی از كار است و سعی او مشكور هم هست اما كسانی كه مدیریت می‌كنند و به دنبال تحقق اندیشه‌ای هستند كه این امر بسیار مهمی است و آن را باید ارج گذاشت. انجام چنین كارهای بزرگی در حوزه اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی كه قطعا نه‌تنها در ایران بلكه در سراسر پهنه جهان اسلام نظیر ندارد، مستلزم ایجاد بسترهای لازم از جمله گردآوردن استادان بزرگ و نیز منابع تحقیق بوده است. درحال حاضر شورای عالی علمی مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی متشكل از ٤٦ استاد برجسته است كه عموم آنها در حوزه فعالیت خود از چهره‌های بین‌المللی هستند.
كسانی چون استاد فتح‌الله مجتبایی، دكتر نصرالله پورجوادی، دكتر غلامرضا اعوانی، دكتر مهدی محقق، دكتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، دكتر بدرالزمان قریب، دكتر ژاله آموزگار، دكتر داریوش شایگان، آیت‌الله دكتر مصطفی محقق داماد، آیت‌الله دكتر سید محمد موسوی بجنوردی (برادر بنده)، دكتر محمد مجتهد شبستری، دكتر احمد مهدوی دامغانی، دكتر محمد دبیرسیاقی، دكتر آذرتاش آذرنوش، دكتر احمد پاكتچی و استادان فرهیخته دیگری كه شاید مجال نام بردن از همه این بزرگواران را نداشته باشم و از این بابت از محضرشان پوزش می‌طلبم. جا دارد از اعضای فقید شورای عالی علمی نیز یاد كنم كه اگرچه در میان ما نیستند اما امضای علمی آنها برای همیشه پای دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و دیگر كارهای این مركز خواهد بود؛ كسانی مانند شادروانان عبدالحسین زرینكوب و همسرشان دكتر قمر آریان، محمدحسن گنجی، ایرج افشار، عنایت‌الله رضا، عباس زریاب خویی، احمد تفضلی، شرف‌الدین خراسانی و محمد ابراهیم باستانی پاریزی. شما چند مركز علمی مستقل در كشور را می‌شناسید كه این همه چهره‌های بزرگ ملی و بین‌المللی را یك‌جا گرد آورده باشد و محصولات علمی و پژوهشی آن با مشاركت مستقیم و زیرنظر چنین افرادی شكل گرفته باشد؟
تاریخ‌نگاری در ایران دارای سنت دیرینه‌ای است. وجه ممیزه مجموعه تاریخ جامع ایران را در چه چیزی می‌دانید؟
من معتقدم همان طور كه از عنوان این اثر مشخص است جامعیت این اثر از لحاظ تاریخ‌نگاری و تاریخ‌پژوهی امری مهم و جدی است. اغلب كتاب‌هایی كه درمورد تاریخ در ایران نوشته شده محصور به یك نفر یا یك موضوع مثلا رویداد سیاسی ٢٨ مرداد یا یك دوره تاریخ است. اما این اثر دارای جامعیتی است كه تمامی ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی را از نظر موضوعی مورد بررسی قرار داده است. مجموعه ٢٠ جلدی تاریخ جامع ایران هم به لحاظ پهنه زمانی و هم به جهت ابعاد تاریخی فعلا كامل‌ترین مجموعه منتشرشده از تاریخ ایران محسوب می‌شود. البته متذكر بشوم كه پیش از این نیز آثار پراكنده‌ای در این موضوع تدوین و منتشر شده است كه از جمله آنها می‌توان به كتاب تاریخ مفصل ایران باستان به قلم مشیرالدوله حسن پیرنیا، كتاب از پرویز تا چنگیز نگارش سیدحسن تقی‌زاده و مجموعه هفت‌جلدی تاریخ ایران چاپ انتشارات دانشگاه كمبریج انگلستان اشاره كرد. اما مجموعه ٢٠ جلدی تاریخ جامع ایران هم به لحاظ پهنه زمانی و هم به جهت ابعاد تاریخی فعلا كامل‌ترین مجموعه منتشرشده از تاریخ ایران محسوب می‌شود كه دربردارنده تاریخ سیاسی، اجتماعی، هنری، علمی و ادبی سرزمین ایران از پیش‌آریایی‌ها تا انقراض قاجار است و بحق می‌توان از آن به عنوان اثری ملی كه همواره مایه افتخار و مباهات دولت و ملت ایران خواهد بود، نام برد. نام ایران در تاریخ همواره با حوادث و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عجین بوده است. از یورش اسكندر تا استیلای تیموریان، نه‌تنها هیچ كدام نتوانستند ریشه‌های مستحكم فرهنگ و تمدن این سرزمین را از جای درآورند، بلكه خود به مدافعان فرهنگ، تمدن و زبان ایران بدل شدند و ایران و ایرانی همچنان از مدعیان برحق كهن‌ترین تمدن‌های بشری است. تدوین و نگارش تاریخ چنین سرزمینی از مهم‌ترین وظایف مراكز پژوهشی است كه سال‌ها جای آن در آثار منتشر شده خالی بود و نیز به سبب وسعت زمانی و مكانی دنیای ایرانی كاری بس دشوار بوده و اكنون با همت مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی كه در عرصه بین‌المللی از مهم‌ترین مراكز پژوهش‌های اسلامی و ایرانی است، این مهم محقق شده است.
یكی از موارد تاریخ‌نگاری كه حتما به آن برخورد كردید نگاه متعصبانه است. برخی به شیوه‌ای متعصبانه تاریخ‌نگاری می‌كنند كه آنها را از شیوه علمی دور می‌كند. تاریخ جامع ایران تا چه اندازه سعی كرده از این نگاه دور باشد و همچنان نگاه علمی بر آن مستولی باشد؟
شما به نكته بسیار مهمی اشاره كردید كه تمام سعی ما این بوده كه ما از نگاه علمی منحرف نشویم. حتی در دایره‌المعارف‌هایی كه می‌نویسیم به هیچ عنوان نگاه علمی را از خودمان دور نمی‌كنیم. مثلا وقتی درمورد شیخ احسایی، رهبر شیخیه می‌خواستیم مطلبی بنویسیم از خود اعضای شیخیه كه در كرمان هستند به آقای ابراهیمی گفتم كه مطلبی در مورد شیخ احسایی بنویسند و پس از اینكه مطلب به دست ما رسید از نظر علمی بررسی كردیم و ویرایش شد. ما به هیچ عنوان پیشداوری نداریم. ما دارای روش هستیم و به آن پایبندیم. حتما باید منابع را ببینیم و به خصوص منابع دست اول را مدنظر قرار دهیم. در تمام طول تاریخ كارهایی كه درمورد آن موضوع انجام شده را حتما مورد بررسی قرار می‌دهیم. البته نمی‌خواهم بگویم كه كار ما بی‌نقص است حتما دارای ایراداتی هست اما سعی ما این است كه كمترین نقص را داشته باشد و محققان و اندیشمندان نقدی را كه وارد می‌دانند به ما بگویند.
كدام یكی از مقالات این مجموعه به نظر شما جزو مقالات ارزشمند و قابل توجه و نوآور تلقی می‌شود؟
به نظرم مقاله آل‌بویه برای دكتر سجادی مقاله ارزشمند و قابل توجهی است. همین طور مقاله صفویه هم برایم بسیار جالب بود. البته باید بگویم كه دستچین كردن از میان این همه مقالات كار دشواری است و به نظرم اكثر مقالات برای علاقه‌مندان قابل توجه باشد. كوشش ما این بوده و هست كه با زبان علمی برای مخاطبان‌مان سخن بگوییم. البته من در كنار سخنان و سوالات شما كه با حسن نیت و اشاعه فرهنگ ایرانی و اسلامی طرح می‌كنید به نكته‌ای هم اشاره كنم كه پروژه نگارش «تاریخ جامع ایران» از حدود ١٣ سال پیش آغاز شد كه در این راستا تدوین مجموعه «جغرافیای جامع ایران» در پنج جلد را آغاز كردیم كه در این كار هم ٦٠ استاد و پژوهشگر برجسته مشاركت داشته‌اند. هر دوی این مجموعه‌ها آماده چاپ بود كه ما با مشكلات شدید مالی برخورد كردیم. برای حل این مشكل، سراغ پیش‌فروش یا جذب اسپانسر هم رفتیم ولی نتوانستیم آن طور كه باید و شاید منابع مالی لازم را فراهم كنیم زیرا وقتی بر اثر اقدامات دولت قبل، همه بخش‌های كشور در بحران و ركود مالی فرورفته، دست سرمایه‌گذاران خالی است. حتی برای انتشار این اثر از برخی بانك‌ها تقاضای وام كردیم.
بعد از اینكه پروژه تاریخ جامع ایران در ٢٠ مجلد منتشر شود كار بعدی شما در مورد تاریخ جامع ایران چه خواهد بود؟
پروژه بعدی ما تكمیل و ادامه این كار است. هنوز خیلی از مسائل مانده است. به خصوص برای زمان معاصر یكصد سال اخیر كه بسیاری از موضوعات هنوز تاریخ نشده و اسناد آن منتشر نشده و حتی درمورد آنها كاری صورت نگرفته است كه نیازمند این است كه محققان در مورد آن كار كنند و ما امیدواریم در ادامه بتوانیم تاریخ معاصر را هم به این پروژه تاریخ جامع ایران اضافه كنیم. البته باید بگویم بسیاری از وجوه فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اجتماعی برای ما باید مكشوف شود و ما منتظریم نقدها و پیشنهادات محققان و مورخان را در این مورد جویا شویم و در مراتب بعدی آنها را تكمیل كنیم. در پایان به این نكته اشاره كنم كه مسلما اطلاع از پیشینه تاریخی یك سرزمین به‌منظور تثبیت و تبیین هویت و منافع ملی، برای مردم آن سرزمین بسیار لازم و مفید است و بدین جهت وجود این اثر در خانه هر ایرانی، در تمام دفاتر و رایزنی‌های فرهنگی و سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران توصیه می‌شود و امیدواریم به زودی شاهد ترجمه این مجموعه به زبان‌های دیگر به‌ویژه انگلیسی و عربی باشیم.
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید