داوود موسایی، پیشکسوت نشر فرهنگ در ایران / حسین مسرّت

1402/4/25 ۱۱:۳۲

به درستی که همه چیز در ایران، همواره قائم به شخص است. اگر نبود، در دورۀ سامانیان رویکردی جدّی به زبان و ادب فراموش شدۀ فارسی نمی شد و هویّت ایرانی از سوی امیران سامانی باز نمی گشت. حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی به خلق منظومۀ جاودانی شاهنامه دست نمی زد.

به درستی که همه چیز در ایران، همواره قائم به شخص است. اگر نبود، در دورۀ  سامانیان رویکردی جدّی به زبان و ادب فراموش شدۀ فارسی نمی شد و هویّت ایرانی از سوی امیران سامانی باز نمی گشت. حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی به خلق منظومۀ جاودانی شاهنامه دست نمی زد. در زمان شاه عبّاس صفوی،  هنر کاشی کاری ، معماری و نسّاجی ایران این اندازه پیشرفت نمی کرد و کارگاه سلطنتی به سرپرستی هنرمند توانای زری باف، غیاث الدّین نقشبند یزدی در اصفهان بنیان نمی شد.  در زمان میرزا تقی خان امیرکبیر،آن نخست وزیر دانشمند، دارالفنون ساخته نمی شد. در زمان عبّاس میرزا این همه دانش آموخته راهی اروپا نمی شد.  .در دورۀ فرمانروایی محمّدولی میرزا، شاهزادۀ دانشمند قاجاری در شهر کوچکی چون یزد در درون مدرسۀ بزرگی که خود بنیان نهاده بود،  دارالترجمه بنیاد نمی شد و ده ها کتاب عربی و یونانی ترجمه نمی شد.میرزا صالح شیرازی، صنعت چاپ را به ایران نمی آورد. میرزا حسن رشدیه ، بنیانگذار آموزشگاه های نوین  در ایران نمی شد.  در دورۀ ریاست استاد ایرج افشار بر کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، این همه نقش کتابخانۀ مرکزی در تحوّلات فرهنگی دانشگاه تهران و ایران چشمگیر نبود و هزاران نسخۀ خطّی به این گنجینه افزوده نمی شد و صدها نسخۀ خطی در سراسر گیتی تصویر نمی شد و بر غنای گنجینه نسخه های خطی افزوده نمی گشت. در دورۀ علی اصغر حکمت بر وزارت فرهنگ این همه آثار سودمند خلق نمی شد و این اندازه مدارس آبرومند ساخته نمی شد، مهدی آذر یزدی ، آفرینندۀ قصّه های خوب برای بچّه های خوب ، ادبیّات کودک را در ایران  پایه گذاری نمی کرد ووووو .

پیرو آنچه در آغاز گفته شد، یکی از این افراد برجسته و تأثیر گذار در ایران کنونی ، داوود موسایی، بنیان گذار و مدیر مؤسّسهٔ  فرهنگ معاصر است . اگر دورۀ ریاست مجید غلامی جلیسه بر خانۀ کتاب ایران تداوم داشت، بی گمان یکی از کسانی که باید نامش در ردیف «مشاهیر نشر ایران»  قرار می گرفت و کتاب وزینی در این سلسله در باره اش نوشته می شد، استاد داوود موسایی، پیشکسوت نشر فرهنگ در ایران است . همو که چون فرهنگ نویسان درگذشته و عاشق مانند: علی اکبر دهخدا (زادۀ 1257-درگذشتۀ 1334ش)، استاد محمّد معین (زادۀ 1297- درگذشتۀ 1350ش)، سلیمان حییم (زادهٔ ۱۲۶۶- درگذشتهٔ ۱۳۴۸ش) فرهنگ‌نویس، مترجم، نویسنده و شاعر ایرانی که به وی لقب «پدر فرهنگ‌نویسی دوزبانهٔ ایران» داده بودند و برادران بروخیم  که دوستدار فرهنگ نویسی و فرهنگ نگاری بودند، با بنیان سلسله انتشارات فرهنگ معاصر در سال 1360  تحوّلی شگرف را در عرصۀ فرهنگ نویسی و دانشنامه نگاری بنیان نهاد . عرصه ای که تنها باید خون دل خورد؛ زیرا که هر واژه اش را باید به سختی از زیر سنگ درآورد.

نگاهی به انبوه آثار مانا و ارجمند چاپ شدۀ این بنگاه وزین  در این چهار دهه مانند : فرهنگ معاصر انگلیسی – فارسی ، اثر دکتر محمّدرضا باطنی؛ فرهنگ معاصر فارسی، اثر غلامحسین صدری افشار؛ فرهنگ معاصر هزاره، اثر دکتر علی‌محمّد حق‌شناس؛ دورۀ چهارده جلدی پژوهشگران معاصر ایران، اثر هوشنگ اتّحاد؛ مجموعۀ تاریخ اندیشه؛ مجموعۀ دانش معاصر؛ و مجموعۀ فرهنگ‌های آلمانی، گویای این مدّعاست. عرصه ای که مخاطبان  ویژه  دارد و  فروش چندانی برایش متصوّر نیست، چه رسد به سود. فقط باید عاشق یا به تعبیر برخی از عقلای این قوم: باید دیوانۀ این کار بود.

 او که دوستدار آثار  مرجع و فرهنگ نامه هاست و نقش بس بزرگی در گسترش دانش فرهنگ نگاری دارد ، با دقت و وسواسی مثال زدنی در عرصۀ کار آماده سازی و چاپ کتاب و گزینش استادان و بزرگانی چون: هوشنگ اتحاد ، محمّدرضا باطنی، رویین پاکباز،  علی‌محمّد حق‌شناس، نسترن حکمی، نسرین حکمی، گیتی دیهیم ، حسین سامعی؛ غلامحسین صدری افشار، نورالله مرادی، حسین معصومی همدانی، عبدالحسین نیک‌گهر ، محمّدجعفر یاحقی و دیگران در کنار خود به تدوین و چاپ آثار گرانسنگ به ویژه فرهنگ های دو زبانه و چند زبانه ای همّت کرده که سال ها در کتابخانه های همگانی ایران و جهان و گنجینه های دانشمندان ایران و برای پژوهشگران به یادگار، ماندگار خواهد شد . کتاب هایی که دستمایۀ صدها اندیشمند ، دانش پژوه، دانشجو و دانش آموز  برای دانش اندوزی و آفرینش آثار ارزنده خواهد شد. چنان کاری که بزرگان می کنند و چنانکه گفته اند:

همّت، بلند دار که مردان روزگار                                   از همّت بلند به جایی رسیده اند 

از ویژگی های برجستۀ موسایی، برنامه ریزی دقیق برای پی ریزی کارهای دراز مدّتی است که ثمره اش را باید در آینده دید. از این رو سراغ آثار مرجع در هر زمینه ای رفته که گاه از زمان آغاز به کار تا هنگام تدوین نهایی گاهی به ده تا سی سال می انجامد و صبری بزرگ در این راه باید . او در سال 1364 «واحد پژوهش فرهنگ معاصر» را راه اندازی کرد و با پشتکار خود ده‌ها عنوان فرهنگ دوزبانه، یک‌زبانه و تخصّصی را در زمینه‌های هنر، ادبیّات، کتابداری، روان‌شناسی، گیاه‌شناسی، محیط زیست، بانکداری، کامپیوتر، شیمی، علوم زمین و... را تدوین ، ویرایش ، پیرایش ، بازنویسی و منتشر کرده‌ و یا در آیندۀ نزدیک منتشر خواهد کرد. از این رو بارها ناشر و یا مؤلفان آن به دلیل آثار سختۀ خود برگزیدۀ نمایشگاه بین‌المللی کتاب ، کتاب سال،  شورای کتاب کودک و یا کتاب برتر دانشگاهی شده اند.

فرهنگ معاصر در کنار نشر آثار مرجع به نشر آثار فاخر ادبی، هنری، علمی، فلسفی، کودک و نوجوان وغیره هم می پردازد که یکی از این آثار فاخر ادبی، دورۀ چهارجلدی رمان «کلیدر» اثر جاودانی استاد محمود دولت آبادی است.

امیدوارم این روزها که سایۀ گرانی کاغذ و فیلم و زینک و دیگر دشواری های عرصۀ چاپ و نشر، بسیاری از ناشران و به تبع آن ، کتابفروشان علاقه مند را به ناچار وادار به تغییر شغل کرده و آسیب جدی را به فرهنگ  ایران و آیندۀ آن وارد کرده ؛ استاد داوود موسایی بتواند با مدیریّت خوب خود ، این بحران کمرشکن را پشت سر بگذارد و دلسرد نشود  که گفته اند:

اِنَّ آثارَنا تَدُلُّ عَلَینا                                                         فَانظُروا بَعدَنا اِلی آلاثار

آثار ما به صفحۀ گیتی نشان ماست                               ز بعد ما نگاه به آثار ما کنند

کتابنامه

آذرنگ، عبدالحسین و علی دهباشی:«سلسله گفتگوها پیرامون نشر و فرهنگ، گفتگوی بیستم  با داوود موسایی ، ناشر منابع مرجع»، بخارا ، ش 32 (مهر و آبان 1382): 142-162.

موسایی، داوود: «موسایی از فراز و فرود چاپ فرهنگنامه در ایران سخن گفت»، خبرگزاری ایبنا (22/6/1396).

-------------: «قضاوت را به آیندگان بسپاریم» (گفت وگو) ، شرق، ش 4274 (20/2/ 1401): 6-7.

وب‌گاه بنگاه انتشارات فرهنگ معاصر http://www.farhangmoaser.com

منبع: روزنامه اطلاعات، پیوست فرهنگی