حضرت فاطمه (س) تقدس خلافت را بر هم زد

1400/10/18 ۱۳:۰۷

علی بهرامیان، پژوهشگر تاریخ اسلام گفت: بزرگ‌ترین کاری که فاطمه زهرا(س) انجام داد، این بود که تقدس خلافت را در هم شکست، یعنی ایشان و سایر ائمه نشان دادند که خلافت یک نهاد مقدس نیست و جانشینی پیامبر هم تلقی نمی‌شود.

گفت‌وگو با علی بهرامیان به مناسبت سالروز شهادت فاطمه زهرا(س)

علی بهرامیان درباره منابع کهن مرتبط با موضوع شهادت فاطمه زهرا(س) گفت: فاطمه زهرا(س) از نخستین کسانی است که در تاریخ‌نگاری اسلامی مورد سانسور واقع شد. به این معنی که افراد و یک تفکری کوشش کردند ایشان را به کلی نادیده بگیرند تا بیشتر وارد موارد اختلافی نشوند. به همین دلیل حتی منابع قرن دوم و سوم هم نسبت به آن چیزهایی که در قبل از فاطمه زهرا(س) بود، خیلی فاصله دارند و متفاوتند. حتی فردی مثل ابن‌اسعد (مولف کتاب الطبقات الکبری) که روایت‌هایش در زمینه عمدتا برگرفته از واقدی در این زمینه است، درباره فاطمه زهرا(س) تلاش کرده به روایت‌های غیرواقعی اشاره بکند تا وارد موارد اختلافی نشود. من در یک مقاله این موضوع را نشان دادم.

او افزود: به این دلیل که اگر مشخص می‌شد فاطمه زهرا (س) یک نماد به خصوصی بود و با بزرگان العتاب بر سر موضوعات مهم اختلاف دارد و آنها حاضر نیستند حرف ایشان را بشنوند یا عمل کنند و احیانا با ایشان به خشونت رفتار می‌کنند برای بقیه مسلمان نوع رفتار با ایشان که نماد بزرگی است، این نگاه به وجود می‌آمد که خلافت به کدام سو می‌رود؟

این پژوهشگر تاریخ اسلام اظهار کرد: بزرگ‌ترین کاری که فاطمه زهرا(س) انجام داد، این بود که تقدس خلافت را شکست، یعنی ایشان و سایر ائمه نشان دادند که خلافت یک نهاد مقدس نیست و جانشینی پیامبر هم تلقی نمی‌شود. این مقابله‌ای بود که ایشان در برابر خلافت انجام داد و تا حد زیادی هم موفق شد و کسانی که بعد از آن به عنوان خلیفه یا به عنوان طرفداران فکر خلافت هرگز نتوانستند با فاطمه زهرا(س) همدل شوند و او را یک مانع بزرگ در این راه دیدند.

بهرامیان درباره «چرایی روی آوردن مورخان از دوره قاجار به بعد به تالیف و تحقیق درباره حضرت زهرا (س)» عنوان کرد: در واقع از همان صدر اسلام هم توجه به حضرت زهرا(س) وجود داشت اما همان‌طور که اشاره کردم، به دلیل سانسور مورخان صدر اسلام و بعد از آن اندک بودن اخبار در این زمینه تحقیق و تالیف درباره ایشان را دشوار کرد. طبیعتا شیعه از یک زمانی به بعد تصمیم گرفت به حضرت زهرا (س) بیشتر اهمیت بدهد. به ویژه در صد سال اخیر بیشتر از قبل رویه جامعه مسلمانان به شکلی پیش رفت که ایشان را به عنوان یک الگوی زن مسلمان معرفی کند. هر چند قبل از آن هم فاطمه زهرا (س) به عنوان یک رمز در میان گروه‌های شیعی مطرح بود و حتی در همان قرون اولیه به عنوان یک نمادی از زن مسلمان مطرح می‌شد.

او ادامه داد: اما در صد سال اخیر کسانی به دنبالی احیای فکر دین بودند گمان می‌کردند حضرت زهرا(س) می‌تواند یک نماد خیلی خوب و الگویی از زن مسلمان باشد. به عبارتی زنی که از عفاف برخودار بود و در جامعه حضور داشت، حرف می‌زد و فعالیت می‌کرد و این همان چیزی بود که اسلام‌گراها می‌خواستند. البته در مسائل عرفانی، تصوفی و ولایی که قابل تعویض است فاطمه زهرا(س) جای خودش را دارد. ممکن است که ربطی به تاریخ  و روایت‌های تاریخی نداشته باشد و باید علت آن را در جای دیگری جست‌وجو کرد.

علی بهرامیان درباره تالیف دانشنامه درباره حضرت زهرا(س) گفت: دائرة‌المعارف اسلامی درباره فاطمه زهرا مدخلی نوشته است که چندان بی‌طرفانه نیست. دانشنامه‌های دیگر تا جایی که می‌دانم هنوز به مقاله نوشتن درباره فاطمه زهرا (س) نرسیدند. به هر حال برای نوشتن مقام حضرت زهرا (س) در یک مقاله نیاز است که وجوه مختلفی را در نظر گرفت؛ هم تاریخی که طبیعتا اصل کار است؛ هم حدیثی، عرفانی و تصوفی هم ادبیات عرب و فارسی و بقیه ادبیات در جهان اسلام همچنین به مسائل فرهنگ عامه و فولکور که در آن هم ایشان جایگاه خاصی دارند، باید توجه کرد. بنابراین به نظرم برای نوشتن مقاله درباره حضرت زهرا در یک دانشنامه یک هیئت لازم است شاید کار یک نفر و دو نفر نباشد.

منبع: ایبنا