1399/10/18 ۱۲:۱۰
در آغاز این برنامه، علی دهباشی مدیر مجله بخارا با اشاره به چاپ سفرنامه ناصر خسرو به کوشش محمدرضا توکلی صابری از سوی انتشارات علمی و فرهنگی، از تلاش‌های ایشان تقدیر کرد و گفت: «سفر برگذشتنی» نام اثر دیگری از محمدرضا توکلی صابری است که سفرنامه خود اوست در مسیری که ناصرخسرو طی سفرش به آن مناطق سر زده و گزارش کرده است.
پانصد و نود ششمین شب از شب‌های بخارا با همکاری انتشارات علمی و فرهنگی و مجله بخارا به صورت مجازی برگزار شد.
وی پس از مرور کوتاه شب‌های بخارای پیشین درباره سیاحی مارکوپولو، پیترو دلاواله و ابن بطوطه، با تمرکز بر سفرنامه ناصر خسرو گفت: درکار ارزشمند استاد محمدرضا توکلی صابری که در رشته پزشکی هم فعالیت می‌کند؛ علایق عمیق ادبی و فرهنگی ایشان مشهود است. این متن براساس مقایسه نسخه‌های گوناگون و افزودن حواشی و شرح و معنی واژگان دشوار در پایان کتاب و برشمردن مکان‌ها و محل‌های موجود نوشته شده است و اولین بار در طول تاریخ است که شخصی وجب‌به‌وجب مسیر سفرنامه ناصر خسرو را طی می‌کند و با عکس و تصویر، مسیر سفر را نشان می‌دهد.
در ادامه، نادره رضایی مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی، اظهار کرد: اغراق نیست اگر انتشارات علمی و فرهنگی را به دلیل پیشگام بودن این انتشارات در پرداختن به موضوع سفرنامه از سال ۱۳۳۷، کثرت و اهمیت سفرنامه‌های چاپ شده در این انتشارات و همچنین تعدد آثار در موضوعات مربوط به سفر و سفرنامه، «ناشر سفرنامه» بدانیم.
وی افزود: کار پرداختن به سفرنامه در انتشارات فرانکلین و بنگاه ترجمه و نشر کتاب به دبیری زنده یاد ایرج افشار آغاز شد و مهم‌ترین سفرنامه‌های خارجی یعنی پنج اثر ۱. سفرنامه کلاویخو ۲. سفرنامه کارری ۳. فرد ریچاردز ۴. سفرنامه پیترو دلا واله ۵. مسافرت به ایران و ارمنستان اثر پی یر ژوبر، در انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسیده‌اند. از مهم‌ترین سفرنامه‌های ایرانیان نیز می‌توان به دو سفرنامه سهام الدوله بجنوردی و مسیر طالبی می‌توان اشاره کرد.
همچنین مهم‌ترین سفرنامه به زبان فارسی یعنی سفرنامه ناصر خسرو که در شمار شاهکارهای ادب فارسی است، پیشتر به صورت گزیده و به تصحیح نادر وزین‌پور در همین انتشارات در سال ۱۳۵۰به چاپ رسید. رضایی از اهمیت سفرنامه‌ها گفت و از بهره‌هایی که می‌توان از این متون در مطالعات بین‌رشته‌ای برد و افزود: سفرنامه‌ها، منبع موثقی برای اطلاعات تاریخ سیاسی، تاریخ اقتصادی و مهم‌تر از آن تاریخ اجتماعی و مردم‌شناسی هستند. ما می‌توانیم از سفرنامه‌ها برای ارتباط و تعامل و گفتگوی بین تمدن‌ها و فرهنگ‌ها و مطالعات تطبیقی در این موضوعات استفاده کنیم. سفرنامه‌ها جزو مهم‌ترین منابع در مطالعات مردم شناختی و فرهنگ عامه و فولکلور محسوب می‌شوند و اطلاعات فراوانی برای رشته‌های هنر و معماری دارند.
مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی با اشاره به نسخه لکهنو که کهن‌ترین نسخه موجود از سفرنامه ناصر خسرو است و ملاک کار محمدرضا توکلی صابری در تصحیح و چاپ این اثر قرار گرفته، گفت: ایشان با سفر به نقاطی که ناصر خسرو در سفرنامه‌اش به آن‌ها اشاره کرده، ابهاماتی که در مکان‌ها و رویدادهای سفرنامه وجود داشتند را برطرف کرده و اطلاعات جامع‌تری به مخاطب داده‌است. همچنین مقایسه نسخه‌های دیگر سفرنامه از سوی مصحح در مقدمه این کتاب، برای متخصصان و پژوهشگران راهگشاست.
سیدمحمد عمادی حائری، به عنوان سومین سخنران در این مراسم درباره احوالات ناصر خسرو به ویژه در دیباچه سفرنامه توضیح داد: ناصر خسرو این سفرنامه را بر اساس یادداشت‌هایی که در طول سفر فراهم کرده بود نوشت و به قول خودش بنا را بر ایجاز گذاشته و از تطویل پرهیز کرده بود. با این حال به نظر می‌رسد که این متن، تلخیصی از متنِ اصیل و اولیه سفرنامه بوده باشد. چون با وجود دلالت‌های اسماعیلی و شواهد دینی خاص ناصر خسرو که رگه هایی از آن در این اثر دیده می‌شود، بعضی از علقه‌های اسماعیلی و گرایش شدید او به خلافت و امامت فاطمیِ مصر را نمی‌شود در این متن یافت. از این رو این متن تلخیصی از متنِ اولیه انگاشته می‌شود، به‌ویژه آنجایی که دربار مستنصر را توصیف می‌کند، متن بسیار خنثی است و از ناصر خسرو توقع نمی‌رود با آن ارادت عمیقی که به مستنصر بالله دارد چنین متن خنثایی را بنویسد.
در بخش بعدی برنامه، پژند سلیمانی، نویسنده و مدیرمسؤول پیام چارسو، صفحاتی از متن سفرنامه را برای مخاطبان این برنامه خواند.
بهرام پروین‌گنابادی، استاد ادبیات و معاون فرهنگی انتشارات علمی و فرهنگی نیز با اشاره به مسئولیت‌پذیری ناصر خسرو در نقل مشاهداتش گفت: «ناصرخسرو مسؤولیت آنچه را که نقل دیگران است و شنیده است نمی‌پذیرد. این مهم‌ترین مسأله در رنسانس فرهنگی ایران است. در قرن شانزدهم به بعد که رنسانس در کشورهای اروپایی اتفاق می‌افتد، مسأله خردورزی بر مبنای آنچه که می‌بینند نه آنچه می‌شنوند، اهمیت پیدا می‌کند.
وی افزود: ناصر خسرو هم خردِ چشم‌مدار را سرلوحه خود قرار می‌دهد و این خرد چشم‌مدار از ارکان تجدد است؛ هم در ایران هم در اروپا. سفر او با خواب نمادین آغاز می‌شود؛ خوابی که او را به سمتِ خرد رهسپار می‌کند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: راه، مهم‌تر از مقصد است. اگر بپذیریم که رمان، روایت شخصی و فردی انسان از دیده‌هایش است، سفرنامه هم در واقع ملتقای رمان و تاریخ است، ملتقای جغرافیا و رمان؛ چون نویسنده سفرنامه ضمن حرکت در واقعیت و جغرافیا، نفسانیات خود را می‌نویسد. از این رو سفرنامه، همسایه دیواربه‌دیوار رمان است.
آخرین سخنران این برنامه، محمدرضا توکلی صابری بود که ویراست جدید سفرنامه ناصر خسرو با کوشش و تصحیح او از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.
او اهمیت این اثر کلاسیک فارسی را چنین تبیین کرد: اهمیت این اثر در قدمتِ آن نیست؛ بلکه به محتویات آن است. سفرنامه ناصر خسرو دایره‌المعارف قرن پنجم هجری است که اطلاعات بسیاری دارد. دقت و صحت متن ناصر خسرو از آنجا می‌آید که او تمامی نوشته‌هایش را در محل یادشده می‌نوشته و این‌گونه نبوده که بعدها از روی خاطره یا حافظه بنویسد.
همچنین از آنجایی که ناصر خسرو، مسافری معمولی نبوده و بر معارف و علوم زمان خود مسلط بوده و قدرت مشاهده و توصیف بالایی داشته، جزئیاتی در اثر او دیده می‌شود که کمتر کسی به آن توجه نشان می‌دهد. او هرجا توانسته از اندازه‌گیری دقیق ریاضی استفاده کرده و هرجا نتوانسته از قیاس و تخمین بهره جسته است. ناصر خسرو در صداقتِ تمام، روایت خود را عرضه کرده است و از بیان کارهای خلاف همکیشان خود یا تعریف از کسانی که هم‌مذهب او نبودند، خودداری نکرده است.
کنجکاوی از دیگر ویژگی‌های ناصر خسرو بوده که همراهی آن با واقع‌بینی او، از ورود مطالب غیرواقعی به اثرش جلوگیری کرده است.
صابری با اشاره به اینکه تخصص او، ادبیات نیست و او در زمینه پزشکی و داروسازی فعال است، افزود: بیست سال پیش من با خواندن سفرنامه ناصر خسرو شیفته این مرد شدم و سفری را شروع کردم که مسیر ناصر خسرو بود. از حدود ده کشور در طی هفت سال به تدریج گذشتم و حاصل آن را در کتابی به نام سفر برگذشتنی در دو جلد منتشر کردم. بعد از آن، به دنبال مزار ناصر خسرو رفتم و آن را در کوهستان‌های بدخشان یافتم و گزارش آن سفر را در کتاب سفر دیدار نوشتم.
همچنین رمانی به نام «آواره دره یمگان» درباره زندگی ناصر خسرو منتشر کرد.
او درباره روند تصحیح سفرنامه ناصرخسرو گفت: نسخه‌های چاپ‌شده موجود، بدفهمی‌ها، کمبودها و غلط‌هایی داشتند که نتیجه پژوهش کتابخانه‌ای بوده است؛ درحالی که برای تصحیح کتاب تاریخی و جغرافیایی، پژوهش میدانی نیز لازم است.به همین دلیل من کارم را با جستجوی قدیم‌ترین نسخه سفرنامه شروع کردم و علاوه بر نسخ مختلف از ترجمه‌های سفرنامه نیز استفاده کردم. البته این پایان کار نخواهد بود؛ زیرا احتمال پیدا شدن نسخه‌های قدیمی‌تر وجود دارد. بنابراین کوشش همچنان ادامه خواهد داشت.
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید