گرامیداشت یاد محسن مقدم در شب‌های بخارا

1404/3/18 ۱۲:۱۳

هشتصد و شصتمین شب از سلسله شب‌های مجله بخارا به یاد محسن مقدم برگزار می‌شود. پخش فیلم مستند «بین خودمان بماند: گوشه‌ای از زندگی محسن مقدم و همسرش سلما» ساخته مریم شاپوریان از دیگر بخش‌های این نشست است.

هشتصد و شصتمین شب از سلسله شب‌های مجله بخارا به یادبود محسن مقدم اختصاص یافته است. این نشست سه‌شنبه بیستم خردادماه ۱۴۰۴ با سخنرانی فخری دانشپور پرور، هایده لاله، اردشیر صالح‌پور، احمد محیط طباطبایی، مصطفی ده‌پهلوان، مجید منتظرظهوری و علی دهباشی در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار می‌شود. پخش فیلم مستند «بین خودمان بماند: گوشه‌ای از زندگی محسن مقدم و همسرش سلما» ساخته مریم شاپوریان از دیگر بخش‌های این نشست خواهد بود.

موزۀ مقدم دانشگاه تهران از جمله خانه‌های مجلل دوران قاجار و متعلق به یکی از درباریان آن زمان به نام محمدتقی‌خان احتساب‌الملک بوده است. محسن مقدم فرزند احتساب‌الملک در کنار فعالیت‌های علمی، به گردآوری آثار تاریخی و هنری پرداخت. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع‌آوری‌شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده‌شده و… را در جای‌جای این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و… را با نظم و ترتیب خاصی در خانۀ پدری نگهداری کرد. در سال ۱۳۵۱ ه‌.ش، محسن مقدم خانۀ پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری‌شده وقف دانشجویان دانشکدۀ هنرهای زیبا و گروه باستان‌شناسی کرد. پس از مرگ ایشان و همسرش تولیت موزۀ مقدم در سال ۱۳۶۹ ه‌.ش در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت. از اوایل دهۀ ۱۳۷۰ ه‌.ش تلاش مسئولان دانشگاه تهران بر این بوده که به نیت واقف جامۀ عمل بپوشانند و این مجموعۀ شخصی تبدیل به یک موزۀ دانشگاهی شود.

محسن مقدم، فرزند محمدتقی‌خان احتساب‌الملک، در اواخر دوران قاجار در سال ۱۲۷۹ ه‌.ش در تهران به دنیا آمد. او در سال ۱۲۹۱ ه‌.ش در سنین کودکی برای تحصیل به اروپا فرستاده شد. در میانۀ جنگ جهانی اول به ایران بازگشت و در مدرسۀ صنایع مستظرفه در محضر استادانی چون کمال‌الملک ادامۀ تحصیل داد. او پس از چند سال دوباره به اروپا بازگشت. محسن مقدم مدتی در بخش باستان‌شناسی موزۀ لوور در پاریس در کلاس‌های ژرژ کنتنو، باستان‌شناس معروف، آموزش دید و با درجۀ عالی، تحصیل در آنجا را به پایان رساند. او علاوه بر باستان‌شناسی، در پاریس به نقاشی هم می‌پرداخت.

محسن مقدم در سال ۱۳۱۵ ه‌.ش با سِلما کویومجیان ازدواج کرد. سلما نیز مدتی در رشتۀ باستان‌شناسی و هنر تحصیل کرده بود. محسن و سلما در همان سال به ایران بازگشتند و در سال ۱۳۱۶ ه‌.ش در مرکز باستان‌شناسی به عنوان بازرس فنی هیأت باستان‌شناسی فرانسوی شوش به سرپرستی رولان دومکنم فعالیت تخصصی خود را آغاز کردند. آنها مدتی را نیز زیر نظر آندره گدار در موزۀ ایران باستان مشغول بودند و در راه‌اندازی دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران نقش مهمی داشتند. ایشان طراح لباس استادان و لوگوی دانشگاه تهران بودند. محسن مقدم مأموریت‌های باستان‌شناسی و هنری متعددی را به انجام رسانید که یکی از آنها تهیۀ نقشۀ باستان‌شناسی گیلان در سال ۱۳۴۰ ه‌.ش در قالب هیأتی به سرپرستی محسن مقدم بوده است که بعدها این مأموریت توسط عزت‌ا… نگهبان یکی از شاگردان دکتر مقدم ادامه داده شد. محسن مقدم علاوه بر فعالیت‌های میدانی خود، فعالیت‌های علمی گوناگونی را در دانشگاه تهران به عهده داشته است و به عنوان یکی از اولین استادان علمی و دانشگاهی باستان‌شناسی ایران به شمار می‌آیند. افزون بر این مقدم سرپرستی و نمایندگی ایران در نمایشگاه‌ها و کنگره‌های مختلفی را نیز به عهده داشته‌اند و نشان‌های افتخارآمیز زیادی را نیز در شناسنامۀ کاری خود دارند.

یکی از ویژگی‌های بارز محسن مقدم علاقۀ او از کودکی به جمع‌آوری کلکسیون‌های مختلفی چون تمبر، صدف، چپق و قلیان و آثار متنوع تاریخی بوده است. او و همسرش در طول زندگی خود رنج‌های زیادی را متحمل شدند تا توانستند مجموعه‌ای غنی از آثار و اشیاء تاریخی و هنری را جمع‌آوری نمایند. محسن مقدم مجموعه‌داری متخصص و دوست‌دار فرهنگ گذشتۀ ایران‌زمین بود که مجموعۀ خود را برای ارزش مالی آن جمع‌آوری نکرد. او بخش زیادی از آثار خود را از خارج از ایران خریداری می‌کرد و به ایران باز می‌گرداند.