میرزا کوچک خان جنگلی؛ سرداری آزادیخواه

1393/9/11 ۱۰:۲۱

یازدهم آذر سالروز درگذشت مجاهدی از خطه ی شمال است، میرزا کوچک خان جنگلی که با اندیشه ی اسلامی و ضد استعماری، به مبارزه با نفوذ قدرت های خارجی و حکومت استبدادی وقت پرداخت و با رشادت های بسیار نام خود را به عنوان سرداری آزادیخواه در تاریخ این مرز و بوم جاودانه کرد. تاریخ ایران همواره سرشار از مجاهدت غیورمردانی است که برای دفاع از مام وطن با دلاوری های بسیار به مبارزه با استعمارگران و حاکمان مستبد پرداخته اند، بزرگانی چون میرزا یونس مشهور به میرزا کوچک خان جنگلی که «سردار جنبش جنگل» شهرت یافت.

یازدهم آذر سالروز درگذشت مجاهدی از خطه ی شمال است، میرزا کوچک خان جنگلی که با اندیشه ی اسلامی و ضد استعماری، به مبارزه با نفوذ قدرت های خارجی و حکومت استبدادی وقت پرداخت و با رشادت های بسیار نام خود را به عنوان سرداری آزادیخواه در تاریخ این مرز و بوم جاودانه کرد.

تاریخ ایران همواره سرشار از مجاهدت غیورمردانی است که برای دفاع از مام وطن با دلاوری های بسیار به مبارزه با استعمارگران و حاکمان مستبد پرداخته اند، بزرگانی چون میرزا یونس مشهور به میرزا کوچک خان جنگلی که «سردار جنبش جنگل» شهرت یافت.

وی در 1259 هجری خورشیدی در محله ی استاد سرای رشت دیده به جهان گشود و از همان اوان کودکی به خواسته ی پدر برای تحصیل علوم دینی راهی مدرسه ی مذهبی شد و پس از پایان تحصیلات به گروه آزادیخواهان پیوست، میرزا یونس در دوره یی زندگی می کرد که آزادیخواهان به دلیل ظلم و ستم محمدعلی شاه قاجار و منفعت طلبی های وی به مخالفت با او پرداختند.

البته در این زمان به دلیل وقوع جنگ جهانی اول، ارتش انگلیس از یک طرف و نیروهای عثمانی از طرف دیگر وارد ایران شدند و با زیر پا گذاشتن همه ی قوانین بین المللی در خاک کشور پیشروی کردند. دولت وقت به خاطر ضعف و نداشتن نیروهای کارآمد، قادر به جلوگیری از این امر نبود. به گونه یی که ارتش روسیه در گیلان و آذربایجان دست به چپاول زد و قدرت نظامی کشور زیر نظر افسران روس قرار گرفت، در چنین شرایطی میرزا یونس مقدمه ی تشکیل نهضت جنگل را فراهم کرد تا بتواند کشتی توفان زده ی کشور را به ساحل نجات برساند.

میرزا کوچک خان با ایده ی مبارزه نوعی وظیفه است، کار خود را آغاز کرد. او به همراه آزادیخواهان، مجمع روحانیون را تشکیل داد و فنون جنگی و نظامی را به یاران خود آموخت. وی پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی از طرف محمدعلی شاه قاجار با توطئه ی روس ها و کشتار گسترده ی آزادیخواهان، در صدر گروهی برای فتح تهران و براندازی حکومت محمدعلی شاه قاجار راهی تهران شد اما با مشاهده ی انحراف برخی از مشروطه خواهان به رشت بازگشت و در آنجا مبارزه ی خود را علیه نفوذ قدرت های خارجی آغاز کرد.

وی در نخستین گام سازمان اداری و نظامی گسترده ی «کمیته ی اتحاد اسلام» را در 1294 هجری خورشیدی تشکیل داد و توانست بخش وسیعی از گیلان و قسمتی از مازندران، طارم، آستارا، طالش، کجور و تنکابن را زیر نفوذ خویش درآورد.

پس از آنکه زمینه ی مبارزه ی آشکار میرزا یونس و همفکرانش با عوامل استعمار و استبداد فراهم شد، آنان با صدور بیانیه یی فعالیت این کمیته را در کسما منطقه ای در بخش مرکزی شهرستان صومعه سرا آغاز کردند و این گونه تعداد زیادی به این گروه پیوستند، با گسترده شدن اعضای گروه اتحاد اسلام، نام آن به «نهضت جنگل» تغییر کرد.

دولتمردان روسی با مشاهده ی پیشرفت این گروه در رشت، همه ی تلاش خود را برای نابودی جنبش جنگل به کار بستند اما آنان در مبارزه با غیورمردان نهضت جنگل با شکست رو به رو و ناچار شدند پیام صلحی مبنی بر تسلیم نیروهای مسلح خویش به دولت وقت بفرستند تا بتوانند از نفوذ این جنبش بکاهند اما میرزا کوچک خان جنگلی از پذیرش این پیام سرباز زد.

بنابراین دولت وقت با دخالت نیروهای انگلیسی مامور سرکوب نهضت جنگل شد و پس از درگیری های بسیار میان نیروهای انگلیس و قزاق با نهضت جنگل، رشت به تصرف کامل نیروهای انگلیسی درآمد و این گونه قرارداد صلحی با این جنبش امضا شد.

اما این قرارداد به درگیری ها پایان نداد، چنان که نهضت جنگل بردامنه ی مبارزه ی خود افزود، در این میان روسیه ارتش سرخ را برای سرکوب این نهضت وارد بندر انزلی کرد. میرزا کوچک خان که همواره منفعت کشور را در خطر می دید با مشاهده ی حضور ارتش سرخ در ایران به توافقی سطحی تن داد اما این ارتش با تبلیغ علیه میرزا کوچک خان این توافق را زیر پا گذاشت، بنابراین میرزا یونس رشت را به همراه یارانش ترک کرد.

احمدشاه قاجار نیز با مشاهده ی حضور ارتش سرخ روسیه در انزلی، به رضاخان سردار سپه فرمان داد تا برای سرکوبی این ارتش راهی رشت شوند اما پس از چند برخورد سنگین در نتیجه با گفت و گوهایی توانستند این ارتش را برای ترک خاک رشت متقاعد سازند. در این زمان با توجه به بازداشت و کشته شدن بسیاری از یاران میرزا کوچک خان و بالا گرفتن اختلاف ها میان اعضای گروه جنگل، این نهضت بسیار ضعیف شد. چنانکه یاران میرزا یونس چون خالو قربان به وی خیانت کردند و برای رسیدن به هدف های خود، به طراحی کودتای بازداشت و قتل میرزا کوچک خان پرداختند اما این بزرگمرد با ذکاوت از نقشه ی آن ها آگاه شد و به جنگل رفت. در این هنگامه خالو قربان و همراهان وی نیز دستگیر شدند.

این مجاهد نستوه تا آخرین نفس برای رسیدن به آزادی و استقلال، دست از مبارزه نکشید تا آن هنگام که در یازدهم آذر 1300 هجری خورشیدی به مقام والای شهادت نایل آمد و برای همیشه با مبارزه های بی امان خویش نام و یاد خود را در میان دیگر بزرگان مجاهد جاودانه کرد.

مقام معظم رهبری در دیدار با جوانان و فرهنگیان گیلان در مصلّای رشت درباره ی شخصیت میرزا کوچک خان جنگلی فرمودند: «میرزا کوچک، مرد تنهایی بود که به دو قدرت بزرگ آن روز دنیا یعنی روسها و انگلیسی ها یک «نه»ی بزرگ گفت. نه با روسها ساخت، نه با انگلیسیها؛ اما در کنار او کسانی بودند که می خواستند با دستگاه حکومتِ آن روز بعد هم با رضاخان که تازه می خواست سرِ کار بیاید مبارزه کنند، اما به روسها پناه می بردند؛ به باکو رفتند و بند و بست های شان را کردند و به ایران برگشتند و سرسپرده آنها شدند. اما میرزا کوچک خان قبول نکرد و حاضر نشد سازش کند؛ او، هم با انگلیسی ها جنگید، هم با قزّاق های روس جنگید، هم با لشکر رضاخانی و قبل از رضاخان، آن کسانی که بودند، مبارزه کرد؛ با احسان اللَّه خان و دیگران هم کنار نیامد.

ایشان در ادامه بیان داشتند: وقتی جوان گیلانی سرِ قبر میرزا کوچک خان می رود و می بیند این مرد تنها، این مرد باایمان و باصفا، اگرچه در وسط جنگل های گیلان در مظلومیت مُرد، اما شخصیت خودش را در تاریخ ایران تثبیت کرد؛ مُرد، اما یک مشعل شد. ما در دوران مبارزه خودمان، هر وقت نام میرزاکوچک خان را به یاد می آوردیم و شرح حال او را می خواندیم، نیرو می گرفتیم، او از همت و اراده و شخصیت و هویّت خود خرج کرد، برای این که به یک نسل هویّت و شخصیت و نیرو و اراده ببخشد این بسیار ارزش دارد امثال او تعدادی بودند که در غربت مبارزه کردند، در غربت هم مُردند؛ اما می بینید که امروز غریب نیستند. جریان تاریخ، جریان عجیبی است، نگذاشت و نخواهد گذاشت شیخ فضل اللَّه ها و میرزاکوچک خان ها و خیابانی ها و امثال اینها، همچنان که غریب مُردند، غریب بمانند. دشمنان می خواهند این مفاخر را از دست جوان ایرانی بگیرند.»(12 اردیبهشت 1380)

با الهام از: کتاب سردار جنگل

خبرگزاری ایرنا