دانشنامه‌ها، پیش‌نیازی برای برنامه‌ریزی توسعه بلندمدت است

1399/7/13 ۱۵:۳۲

«عبدالحمید نظری»، عضو هیئت‌علمی و دانشیار جغرافیای انسانی دانشگاه پیام نور و یکی از مؤلفان مجموعه پنج‌جلدی «جغرافیای جامع ایران»، دانشنامه‌ها را پیش‌نیازی برای برنامه‌ریزی توسعه بلندمدت دانست و تأکید کرد این آثار می‌توانند ترسیم‌گر چشم‌انداز آتی ایران باشند.

یکی از ویژگی‌های علم جغرافیا ارائه داده‌های محیطی درباره یک سرزمین است، در این میان کتاب‌های دانشنامه‌ای به‌ویژه در امر سیاستگذاری نقشی انکارنشدنی دارند. دراین‌باره همچنین نقش آکادمیک کتاب‌های جامع جغرافیایی، به‌ انگیزه آیین رونمایی مجموعه پنج‌جلدی جغرافیای جامع ایران که فردا (دوشنبه، ۱۴ مهر)، ساعت ۱۰ صبح در مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی رونمایی خواهد شد، با عبدالحمید نظری، عضو هیئت‌علمی و دانشیار جغرافیای انسانی دانشگاه پیام نور گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

او در پاسخ به این پرسش که آیا در ایران انتشار کتاب‌های جامع جغرافیا سابقه داشته است، گفت: تا آنجا که حافظه‌ام یاری می‌کند، کتابی تحت عنوان جغرافیای مفصل ایران را می‌شناسم که اوایل سال‌های پس از انقلاب توسط دکتر ربیع بدیعی تالیف و ناشر اقبال چاپ کرده بود. این کتاب که به زبانی ساده و روان نوشته شده، حاوی اطلاعات ارزشمندی است. کتاب مذکور در سه جلد تدوین شده که جلد اول آن به جغرافیای طبیعی، جلد دوم به جغرافیای انسانی و جلد سوم که مفصل‌تر از سایر جلدهاست، به جغرافیای اقتصادی ایران زمین اختصاص دارد.

رسالت جغرافیا در معرفی جهان و پدیدارشناسی آن

دانشیار جغرافیای انسانی دانشگاه پیام نور دراین‌باره که چقدر وجود کتاب‌های جامع تاریخ و جغرافیا در حوزه دانشگاهی احساس می‌شود، گفت: در پاسخ به این سوال توضیح این نکته ضروری است که قرابت و پیوستگی دو رشته متفاوت تاریخ و جغرافیا در اذهان عمومی ایرانیان احتمالا ریشه در نظام آموزشی اولیه ایران دارد که روزگاری در مقاطع ابتدایی ومتوسطه توامان ارائه می‌شد. دو رشته ای که اکنون هریک به شاخه‌های تخصصی متعددی منشعب شده‌اند. اما نیاز به وجود چنین کتاب‌هایی در حوزه‌های آکادمیک به ماهیت موضوعی آنها مربوط می‌شود.

زیرا رسالت جغرافیا در معرفی جهان و پدیدارشناسی آن اساسا پاسخ به سوالاتی است که به مکان و فضا مربوط بوده و با واژه استفهامی «کجا» مطرح می‌شود، برعکس موضوع تاریخ ذاتا به زمان مربوط بوده و به سوالاتی پاسخ می‌دهد که با واژه «کِی» آغاز می‌شود. نکته حائز اهمیت در پیوند این دو علم توجه به اصول تغییرپذیری، ناپایداری و تکاملی پدیده هاست که برای شناخت و تحلیل دقیق موضوعات هر دو رشته ماهیتی روندی- فرایندی می‌بخشد. از این روی شناخت، درک و کشف روندها و فرایندهای پیچیده‌ای که در یک سرزمین رخ می‌دهند، چه به لحاظ مکانی- فضایی و چه از حیث روندهای زمانی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر  به‌شمار می‌روند.

ضرورت بهنگام‌سازی ۱۰ساله داده‌های کتاب‌های مرجع

دکتر نظری در مورد اهمیت یک کتاب جغرافیای جامع در شناخت سرزمین و برنامه‌ریزی توسعه، گفت: ویژگی‌های جغرافیایی هر سرزمین بسته به تنوعات محیطی و جوامع انسانی ساکن در آن، دامنه موضوعی بسیار وسیعی داشته و به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌شود. شناخت و درک دقیق هریک از این شاخه‌ها مستلزم گردآوری، تحلیل و تبیین داده‌ها و اطلاعات فراوانی است که ارائه آن‌ها به‌صورت تفصیلی مقدور نیست.

اما در تالیفاتی که به‌لحاظ شیوه نگارش ماهیت دایرة‌المعارفی دارند، اثر تالیف‌شده باید آنچنان جامع، کامل و در عین حال مجمل باشد که بتواند علاوه بر تامین نیازهای عموم جامعه، نیازهای متخصصانِ برنامه‌ریزی توسعه آن سرزمین را که در حوزه‌های علمی مختلف فعال هستند، نیز فراهم سازد. بنابراین چنین تالیفاتی لازم است، ضمن رعایت اصول علمی تمام ویژگی‌های جغرافیایی یک سرزمین را که در برنامه‌ریزی توسعه بلندمدت و ترسیم چشم‌انداز آتی آن نقش دارند، معرفی کند.

 وی درباره راهکاری برای برای به روزماندن اطلاعات یک کتاب مرجع از جمله داده‌های آماری تاکید کرد:  آن بخش از ویژگی‌های طبیعی جغرافیای یک سرزمین که در قیاس با ویژگی‌های انسانی آن در بلندمدت تغییر می‌یابند، باثبات‌تر است؛ منتها داده‌های مرتبط با فعالیت‌های انسانی از جمله خصوصیات جمعیتی و اقتصادی همواره تغییر می‌کنند. نظر به این که برنامه‌های توسعه در کشورمان پنج ساله هستند و سرشماری‌های جمعیتی و اقتصادی نیز هر ده سال‌یک‌بار انجام می‌گیرد، به‌هنگام‌سازی داده‌های کتاب‌های مرجع با فاصله زمانی ده‌ساله منطقی به نظر می‌رسد.

منبع: ایرنا