یارشاطر؛ مردی که هر روز زندگی‌اش آموخت

1397/7/21 ۱۳:۳۴

احسان یارشاطر مردی از روزگار با همتی برتر از بلند، استادی که عاشق ادبیات ایران بود و برایش عمری تلاش کرد، کار انگیزه زندگی اش بود و قرنی را درنوردید و به اندازه هر روزش فراگرفت و به دیگران آموخت.

احسان یارشاطر مردی از روزگار با همتی برتر از بلند، استادی که عاشق ادبیات ایران بود و برایش عمری تلاش کرد، کار انگیزه زندگی اش بود و قرنی را درنوردید و به اندازه هر روزش فراگرفت و به دیگران آموخت.

40 روز از درگذشت احسان یارشاطراستاد مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیای نیویورک و بنیان گذار دانشنامه انگلیسی زبان ایرانیکا گذشت، او دهم شهریور امسال در 98 سالگی در شهر کالیفرنیا غروب کرد.

یارشاطر که متولد سال 1299 در همدان بود، در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران تحصیل کرد و دوره دکترای زبان‌های ایرانی را در مدرسه مطالعات مشرق شناسی و آفریقا در دانشگاه لندن گذراند.

فعالیت‌های یارشاطر بر مطالعات ایران شناسی متمرکز بود و بخش مهمی از پژوهش‌های وی به ایران پیش از اسلام و زبان‌ها و گویش‌های ایرانی اختصاص یافت.

تاکنون 16 جلد از دانشنامه ایرانیکا (Encyclopædia Iranica) که دایرة المعارف تحقیقی تاریخ و فرهنگ ایران است به زبان انگلیسی و با سرویراستاری یارشاطر منتشر شده است.

یارشاطر همچنین سه جلد از «تاریخ ایران کمبریج» را ویراستاری کرد که در موسسه انتشارات امیرکبیر ترجمه و به چاپ رسیده است، وی 16 جلد کتاب تاریخ ادبیات ایران را نیز به رشته تحریر درآورد.

از دیگر کتاب های این پژوهشگر می‌توان به «داستان‌های ادبیات ایران باستان» و «داستان‌های شاهنامه» اشاره کرد. وی همچنین تلاش فراوانی برای ترجمه آثار معتبر ادبی جهان به زبان فارسی و یا ترجمه آثار ادبی فارسی به زبان‌های دیگر انجام داد.

کتاب «حکمت تمدنی» دربردارنده گزیده‌ مقالات این استاد بی‌بدیل زبان فارسی است که به تازگی به چاپ دوم رسیده است و همین در آستانه چهلمین روز درگذشت وی بهانه‌ای شد برای بررسی کتاب و نشستی با حضور ژاله آموزگار پژوهشگر ایرانی فرهنگ و زبان‌های باستانی که شامگاه گذشته (جمعه شب) در مجتمع آواسنتر اقدسیه شد.

کتاب حکمت تمدنی با تلاش دکتر محمد توکلی طرقی استاد دانشگاه تورنتو جمع آوری شده است.

توکلی در پیشگفتار کتاب آورده است: «استاد احسان یارشاطر در زندگی پژوهشی پرثمرش یار بی‌همتای ایرانشناسی، راوی و دانشنامه‌نگار تعصب‌پرهیز تمدن و زبان‌های ایرانی بوده است.

با ابتکار، دوراندیشی، دقت علمی، پشتکار و مدیریتی کم نظیر، نهادهایی چون بنگاه ترجمه و نشر کتاب، انجمن کتاب و مرکز ایرانشناسی کلمبیا را برای پیشبرد پژوهش و گسترش دانش ایرانشناسی بنیاد نهاد.

راهنمای کتاب، دانشنامه ایران و اسلام، دانشنامه ایرانیکا و سلسله انتشارات تخصصی فارسی و انگلیسی، از جمله فرآورده های دانش پژوهی و دانش گستر ایشان است. آثار مکتوبش به زبان فارسی و انگلیسی در برگیرنده گستره وسیع هنر و ادبیات، زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی و تاریخ ایران و اسلام است.

مجموعه مقالات برگزیده ایشان، که بین سال 1327 و 1380 منتشر شده اند، بیانگر حکمت تمدنی یارشاطر در بررسی مستند اجزا و ادوار متفاوت تمدن ایرانی است. بخش نخست این پیشگفتار، «یار ایرانشناسی» به شرح مختصر زندگی و کوشش‌های پژوهشی استاد یارشاطر می‌پردازد.»

کتاب «حکمت تمدنی» در 4 بخش به معرفی مقالات استاد یارشاطر می‌پردازد: بخش اول شامل مقالاتی با این عناوین: شرح حال و یاد آموزگاران، شرح حال، به یاد پورداوود، دستبرد نابهنگام اجل.

مقالاتی با عناوین: ادبیات و هنر، آستروفسکی درامنویس مشهور روسیه ، آیا میتوان از نقاشی جدید لذت برد؟، ژرژ سورا و شیوة امپرسیونیسم نو، جامبازیان استاد بالت، بخش دوم این کتاب را تشکیل می‌دهند.

بخش سوم به مقالاتی با عنوان زبان و تمدن، افسانۀ خلقت در آثار مانوی، رستم در زبان سعدی، آثار بازیافتة زبان خوارزمی، چند نکته دربارة زبان خوارزمی، زبانهای ایرانی الموت و رودبار الموت و کوهپایه، زبانها و لهجه های ایرانی، لهجه های ایرانی در ایران و در خارج از ایران و غم زبان، اختصاص دارد.

تمدن و راز بقا، گزارش کنفرانس یونسکو دربارة تدریس و تحریر تاریخ، شیوه انصاف، راه نو، دانشنامه ایران و اسلام، کیش مزدکی، چرا در شاهنامه از پادشاهان ماد و هخامنشی ذکری نیست؟، مروری بر تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران پیش از اسلام، پیوستگی تاریخ ایران، رستاخیز ایران و ظهور زبان و ادبیات ملی، در جستجوی راز بقا: مسالة رستاخیز فرهنگی خراسان، برخی از ویژگیهای مشترک شعر فارسی و هنر ایرانی، هویت ملی و وطنپرست نیز عناوین مقالات بخش چهارم «حکمت تمدنی» را تشکیل می‌دهند.

مراسم تحلیل این کتاب با ارتباط تصویری با توکلی گردآورنده مقالات آغاز شد و او به شرح برخی از ویژگی‌های شاخص احسان یارشاطر پرداخت.

**مطالعه کارنامه درخشان یارشاطر همه را به تحسین وا می دارد

سپس ژاله آموزگار با اشاره به انتشار چاپ دوم حکمت تمدنی به همت جوانان، گفت: باید به جوانان اعتماد کنیم و دستاوردهایشان را ارج نهیم ولی در کنارشان باشیم و میدان را برای آنها باز کنیم این اولین رهآورد بررسی کتاب حکمت تمدنی است.

وی افزود: محمد توکلی طرقی استاد دانشگاه تورنتو با گزینش خردمندانه از آثار یارشاطر سعی در معرفی شایسته این استاد علم کرده است، استاد یارشاطر قرنی را درنوردید مطالعه کارنامه درخشان او همه را به تحسین وا می‌دارد.

آموزگار گفت: انسان از دیدن فهرست آثار یارشاطر شگفت زده می‌شود که چگونه تا این حد می‌توان به موضوعات تکرار نشدنی پرداخت، انسان چگونه می تواند رساله‌اش را درباره شعر نیمه دوم قرن نهم بنویسد، شاگرد هنینگ باشد در گستره لهجه‌ها و زبان‌های ایرانی حرف اول را بزند، درباره لهجه تاتی جنوب قزوین بنویسد، ترجمه فارسی الاشارات و تنبیهات و پنج رساله ابن سینا را بنویسد، داستان ایران باستان و شاهنامه را به نثر شیرین درآورد، راجع به مزدک آخرین اطلاعات را بدهد و آفرینش در دین مانی را بنگارد، بعد، از آستروفسکی درام نویس مشهور روسیه سخن بگوید، نقاشی نو را بشناسد و بشناساند از امپرسیونیسم نو حرف بزنند و هنر بالت جامبازیان را معرفی کند.

آموزگار افزود: یارشاطر از جمله آدم هایی بود که برای ترفیع و یا افزایش شماره امتیازات، مقالات نمی نوشت او به نسل فروزانفر ها، ایرج افشار ها و پورداوودها و غیره تعلق داشت، وقتی قلم به دست می‌گرفت حرفی برای گفتن داشت، پنجره ای می گشود و مهمتر از آن اینکه عاشق بود.

او عاشق ایران و زبان فارسی و ادبیات بود و انسان تا عاشق نباشد برای کارش کار نمی کند و شهد به کام خوانندگان نمی‌ریزد، او برای کارش زندگی کرد.

وی افزود: یارشاطر هر لحظه زندگی اش را زیسته، در 90 سالگی به آموزش زبان روسی می پردازد تا به زوال حافظه دچار نشود، او بزرگی بود که در درازای زندگی اش اگر برخی بی مهری ها را کنار بگذاریم بارها مورد تکریم قرار گرفت، او تعصب‌پرهیز بود، تسامح و تساهل علمی داشت و مهربان و دوست داشتنی بود.

آموزگار سپس به معرفی کتاب حکمت تمدنی پرداخت و گفت: در پیشگفتار مبسوطی از دکتر محمد توکلی طرقی به معرفی خدمات علمی یارشاطر پرداخته و نحوه عرضه و دسته بندی 29 مقاله را در چهار بخش توضیح می‌دهد و در عین حال زمینه ذهنی را در هر قسمت برای خواننده فراهم می کند.

وی با اشاره به زندگی‌نامه یارشاطر در کتاب افزود: یارشاطر استادی بود که اعتدال داشت، چون زیادی وطن پرست بودن هم بیماری است و در فرهنگ ایران باستان هم اعتدال اصل بوده است، انسان باید به حدی از فرهنگ برسد که هیچ فرهنگی را برتر نداند عشق به ایران چشمان نقد و انصاف یارشاطر را نبست.

به گفته آموزگار مقالات این کتاب قطره ای از دریای مقالات استاد یارشاطر است، قلم یارشاطر بسیار شیوا و روان بود که این کتاب معرف آن است.

منبع: ایرنا