محمود دولت‌آبادی : آثار ممنوعه برای دزدان آزاد است

1396/10/6 ۱۰:۱۱

جوایز ادبی در ایران به نظر پر تعداد شده است. جوایزی که هر کدام گاهی با یاد یکی از بزرگان ادبیات ایران تأسیس می‌شود و گاهی هم روند ادامه آن به دلایل مختلفی ممکن است کند یا متوقف شود. اینها البته ممکن است بسته به شرایط تغییر کند اما در همین یک‌ماهه اخیر نام چند جایزه ادبی و اجرای برنامه‌های آن در رسانه‌ها مطرح شد که جایزه شعر شاملو و جایزه احمد محمود به این دلیل که نامشان با نام بزرگان همراه بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

کاوه فولادی: داوران ٢٠٠ رمان را چطور می‌خوانند؟

رضا جمالی:  جوایز ادبی در ایران به نظر پر تعداد شده است. جوایزی که هر کدام گاهی با یاد یکی از بزرگان ادبیات ایران تأسیس می‌شود و گاهی هم روند ادامه آن به دلایل مختلفی ممکن است کند یا متوقف شود. اینها البته ممکن است بسته به شرایط تغییر کند اما در همین یک‌ماهه اخیر نام چند جایزه ادبی و اجرای برنامه‌های آن در رسانه‌ها مطرح شد که جایزه شعر شاملو و جایزه احمد محمود به این دلیل که نامشان با نام بزرگان همراه بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. به‌ویژه جایزه احمد محمود که در اختتامیه‌ نخستین دوره‌اش، محمود دولت‌آبادی خالق «کلیدر» و «روزگار سپری‌شده مردم سالخورده» به ایراد سخن پرداخت و بر این نکته تأکید داشت که برخی آثار ادبی در کشور ما ممنوع است؛ اما به راحتی توسط آنهایی که آثار ادبی را سرقت می‌کنند، کپی و منتشر می‌شود و به فروش می‌رسد!
این‌که این دو جایزه با چه ویژگی‌هایی برگزار شده، در جای خود قابل بررسی است؛ اما در این میان هستند کسانی که معتقدند جوایز ادبی و رخدادهایی از این دست نباید پرتعداد باشد و اگر بتوان تمام این جوایز را در یک جایزه، معتبر، ترکیب کرد که بتواند در حد استانداردهای جهانی کار کند به ‌طور طبیعی بهتر خواهد بود. با وجود چنین نظری، در همین فضای رسانه‌ای این موضوع هم طرح شده است که هر کدام از این جوایز نماینده سلیقه‌های مختلف ادبی هستند و نبايد و نمی‌توان انتظار داشت كه حذف شوند یا آنها را حذف کنیم. تنها این موضوع باقی می‌ماند که هر کدام از این جوایز را با کیفیت بالا برگزار کنیم که بتوانند بعد از چند دوره برگزاری جای خود را باز كرده و به‌عنوان یک «برند» معرفی شوند.
کاوه فولادی، نویسنده و مترجم درباره همین موضوع گفته است که موضوع مهم در برگزاری این قبيل رخدادهای ادبی، متد و روش اجرای آنهاست. این‌که آیا جوایز ادبی ما از نظر متدولوژیک یا روش‌شناسانه، اصولی و قابل‌ اعتمادند یا نه؟ موضوع بسیار بااهمیتی است. به گفته او مهمترین بحث این است که «ما هنوز نتوانسته‌ایم روش درست و اسلوب مناسبی را برای جوایز ادبی‌مان طراحی کنیم» و هر چند این کار پیچیده‌ای نیست و می‌توان با مطالعه «اساسنامه‌ها و آیین‌نامه‌های جوایز معتبر ادبی جهان» آن را انجام داد اما هر چه بوده ظاهرا تاکنون چنین چیزی اتفاق نیفتاده است.
 

جوایز متعدد ادبی و یک مشکل بنیادی
به‌قاعده اگر قرار بر تقسیم‌بندی باشد، در یك نگاه کلی می‌توان جوایز ادبی را به دو گروه دولتی یا حاکمیتی و خصوصی تقسیم کرد. جوایزی که هر کدام بر اساس تعریفی از پیش، نیت و هدف خاص خود را دنبال می‌کند. جوایز دولتی آن‌طور که در اذهان جا افتاده (و اگر در هر جای دیگری هم برگزار شود یک اصل را دارد) به‌ طور معمول براساس ایدئولوژی خاصی برگزار می‌شود که از پیش هم تعریف و اعلام شده است؛ اما در این میان تعدد بیشتر متوجه جوایز خصوصی است. به اعتقاد فولادی «یکی از آسیب‌ها، فقدان بنیه اقتصادی کافی در جوایز ادبی است. چطور می‌توانیم از یک نفر به ‌عنوان داور درخواست کنیم مثلا ٢٠٠ رمان منتشرشده در ‌سال گذشته را بخواند، دقیق بخواند و ارزیابی و سنجش هم بکند، بعد به او دستمزد یک‌میلیون تومانی پرداخت کنیم یا اصلا دستمزدی ندهیم. ما همیشه زیادی روی تعهد حرفه‌ای و وجدان کاری و... حساب می‌کنیم ‌که حتما هم وجود دارد، اما راستش این قسم رویکردهای ایده‌آلیستی و آرمان‌شهری من را می‌ترساند! همین بی‌بنیگی اقتصادی است که خطای جوایز ادبی ما را بالا  و اعتبارشان را زیر سوال می‌برد.»
دزدها آزادند
نخستین اختتامیه جایزه ادبی «احمد محمود» در حالی برگزار شد که «محمود دولت‌آبادی» به عنوان سخنران اصلی حاضر بود. او در این مراسم، از وضع موجود نقد کرد و با انتقاد از مسئولان فرهنگی به خاطر جلوگیری از چاپ‌شدن آثار احمد محمود، به جعل و فروش غیرقانونی آثار ادبی اعتراض کرد.
دولت‌آبادی در این برنامه که همزمان با «سالروز تولد احمد محمود» برگزار شده بود، گفت: وقتی رمان همسایه‌های احمد محمود منتشر شد، در جایی نوشتم خجسته باد تولد چنین اثری در ادبیات ایران. هنوز هم این را می‌گویم. من شانس این را داشته‌‌ام که سال‌هايي را با احمد محمود و ابراهیم یونسی بگذرانم و درباره او باید بگویم مقدم بر ادبیات، آدمیت احمد محمود بود.
خالق «کلیدر» در بخش دیگری از سخنانش تأکید کرد: از طرف آدم‌های دیگری که هرگز آدم‌های خوبی هم نبودند، اصطلاح زشتی به وجود آمده بود. آن عبارت این است: «بهترین سرخپوست آنی است که نباشد». درباره نویسندگان و نگاه به نویسندگان در جامعه ایران ذهن من اندکی به این عبارت زشت نزدیک شد که بله. وقتی احمد محمود نباشد مجوز آثارش داده و عزیز و گرامی داشته می‌شود. مهم نیست. نه برای احمد محمود مهم بود و نه نزدیکان او و نه باید برای امثال احمد محمود اهمیت داشته باشد. برخوردهای سیاسی و انگ‌هایی که هدفش جز حذف فرهنگی نیست و چیزهای دیگر زیرا فکری هم در جامعه ما وجود دارد؛ این‌که فکر می‌کنند اگر احمد محمود نباشد، آنها خواهند بود. این اوج تنگ‌نظری، خست و کم‌بینی است.
دولت‌آبادی گفت: چیزی که احمد محمود به آن رسیده بود و هر نویسنده جدی‌ای به آن می‌رسد، خودبودگی است. خودبودگی احمد محمود آموختنی بود، بی‌نیازیش از دریافت‌های مابه‌ازاهای اجتماعی، رفاقت و سادگی‌اش، قناعت و بزرگواری‌اش، رفتارش با دوستان و نزدیکانش آموختنی بود. در تمام طول سالیانی که در دیدارهای هفتگی با او بودم، فقط یک‌بار دیدم که او تند شود و آن هم یک جمله بود؛ مثلا این‌که «لطفا در این موضوع بحث نکنید». او این حرف را به من نگفت، ولی من شاهد بودم که این تنها نکته‌ای بود که در آن کمی درشتی کرد.
نویسنده رمان «روزگار سپری‌شده مردم سالخورده» ادامه داد: تولد رمان «همسایه‌ها» یک اتفاق بود و متاسفم که این کتاب همچنان ممنوع است، ولی برای دزدها آزاد است. به این بهانه به مسئولان فرهنگی مملکت می‌گویم آقایان اگر یک کتاب ممنوع است اقلا به عهد خود وفادار باشید و جلوي جعل و پخش آن را هم بگیرید. اگر این کار را نمی‌کنید پس شما با بعضی از نویسندگان خصومت دارید. این خصومت کاملا فردی و از جانب شماست. او تأکید کرد: بروید و ببینید نویسنده «دایی‌جان ناپلئون» در چه شرایطی زندگی می‌کند. یک‌بار نپرسیده‌اید چه کسی کتاب‌های او را چاپ می‌کند؟! آقایان شما تقویم هستید و ما تاریخ.
اختتامیه نخستین جایزه احمد محمود در تالار شهناز خانه هنرمندان برگزار شد و این جایزه در دو بخش مجموعه داستان و رمان برگزیده‌های خود را معرفی کرد. در بخش مجموعه داستان، کتاب «بی‌باد بی‌پارو» نوشته «فریبا وفی» و کتاب «همین امشب برگردیم» نوشته «پیمان اسماعیلی» لوح تقدیر دریافت کردند و رمان «یک پرونده کهنه» نوشته «رضا جولایی» به‌عنوان اثر برگزیده معرفی شد و تندیس، لوح تقدیر و جایزه نقدی این جایزه را گرفت.

منبع: شهروند