گفت‌وگو با احمد مسجدجامعی درباره پایتخت كتاب ایران

1395/12/1 ۰۹:۳۵

ترویج كتابخوانی را باید فعال‌تركنیم! تاکنون طرح‌ها و ایده‌های مختلفی در زمینه ترویج کتابخوانی در کشورمطرح و اجرایی شده است. طرح‌هایی که گاه موفق بوده‌اند توانسته‌اند تا حدی در گسترش فرهنگ کتابخوانی در کشور تأثیر بگذارند.

ترویج كتابخوانی را باید فعال‌تركنیم!

تاکنون طرح‌ها و ایده‌های مختلفی در زمینه ترویج کتابخوانی در کشورمطرح و اجرایی شده است. طرح‌هایی که گاه موفق بوده‌اند توانسته‌اند تا حدی در گسترش فرهنگ کتابخوانی در کشور تأثیر بگذارند. با این وجود به نظرمی‌رسد با توجه به سرانه پایین كتابخوانی در كشور نیازمند طرح‌ها و ایده‌های خلاقانه‌تری هستیم. احمد مسجدجامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی و یکی از چهره‌های فعال و باسابقه در زمینه گسترش کتابخوانی است. بسیاری از رویدادها و نهادهای مرتبط با كتاب مانند هفته كتاب، خانه كتاب و ... در دوران مدیریت وی پایه‌گذاری شده است. او چه آن زمان که به‌عنوان معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کرد، چه بعدتر که وزیر فرهنگ و ارشاد شد و چه در دوران عضویت و ریاستش در شورای شهر تهران، در همه دوران مسئولیتش، اهتمام ویژه‌ای برای ترویج فرهنگ کتابخوانی داشت. از گسترش و تقویت نمایشگاه کتاب گرفته تا اختصاص منابع ویژه برای تقویت کتاب کودک و در چه در کتابگردی‌هایش به‌عنوان عضو شورای شهر تهران.

******

 آقای مسجد جامعی، شما سال‌هاست که برای گسترش فرهنگ کتابخوانی در کشور فعالیت می‌کنید. به نظر شما به‌عنوان یک مدیر فرهنگی صاحب صلاحیت در این امر، برای ترویج و گسترش کتابخوانی چه اقداماتی باید صورت گیرد و چه کسانی باید این اقدامات را انجام دهند؟

باید توجه داشت که ترویج کتابخوانی در دو حوزه پیگیری می‌شود؛ یکی حوزه تولید کتاب و به‌طورکلی مسائل مربوط به نشر و دیگری در حوزه تقاضای کتاب و فرهنگ کتابخوانی. در تمدن ایران هیچ منبعی به اندازه کتاب مهم نبوده، هم‌اکنون نیز تعداد عناوین کتاب در ایران بیش از کشورهای همسایه و منطقه است، یعنی به‌طورکلی ما در حوزه عناوین منتشر شده، تنوع موضوعات و مطالب و تولیدات فرهنگی در زمینه کتاب وضعیت نسبتا خوبی در منطقه داریم. البته با مطلوب‌های خودمان فاصله داریم، اما وضعیت‌مان بد نیست. در زمینه كتابخوانی هم وضع‌مان در منطقه بد نیست، اما با مطلوب‌های خودمان كه ملتی باسابقه در حوزه كتاب هستیم، فاصله داریم. مشکل ما سهم كم کتاب در هزینه‌های خانواده‌های ایرانی و سهم كم كتابخوانی در گذران وقت خانواده‌های ایرانی است که اقتصاد نشر را با مشکل تقاضا مواجه کرده است. این‌جاست که بحث ترویج کتاب و کتابخوانی اهمیت پیدا می‌کند.

دولت‌های مختلف برای تقویت و گسترش فرهنگ کتابخوانی اقدامات مختلفی انجام داده‌اند، از در نظر گرفتن سهمیه کاغذ برای ناشران تا نام‌گذاری هفته کتاب یا تخصیص بن خرید کتاب برای اقشار مختلف. اینها همه اقدامات خوب و قابل دفاعی است که در شکل‌گیری بسیاری از آنها دخیل بوده‌ام. اکثر این اقدامات مشوق‌هایی است که به تولید كتاب در ایران كمك كرده است. البته فعالیت‌های ترویجی هم كم نبوده است. هفته كتاب با دید ترویج كتابخوانی راه افتاده است یا نمایشگاه كتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی و جشنواره‌های كتاب هم در ترویج كتابخوانی موثر بوده‌اند، اما به نظر می‌رسد كه باید روی ترویج كتابخوانی بیشتر متمركز شویم و فعالیت كنیم.

درباره كتابخوانی طرح‌هایی در گذشته اجرا شده، به نظر شما چرا این طرح‌ها تاثیر زیادی نگذاشته است؟

كتابخوانی از فعالیت‌هایی است كه خاص یك دستگاه و نهاد نیست. در ایران وقتی در مقابل چنین پرسش‌هایی قرار می‌گیریم نگاه اول و آخرمان به دست دولت است. گویی بخش‌های دیگر مسئولیتی در قبال بهبود فرهنگ کتابخوانی ندارند. این درحالی است که در بسیاری از نقاط دنیا بحث فرهنگ عمومی یا موضوعاتی مانند کتابخوانی برعهده شهرداری‌هاست. به هر روی مسئولیت نهایی در قبال فرهنگ و ترویج کتابخوانی برعهده دولت است اما تا زمانی که بخش‌های دیگر جامعه، ازجمله شهرداری‌ها، نهادهای عمومی، گروه‌های مردم نهاد و حتی صنایع بزرگ درگیر این مسأله نشوند، کتابخوانی به یک دغدغه عمومی تبدیل نخواهد شد.

 از همین منظری که مطرح کردید، طرح‌های فعلی وزارت ارشاد در زمینه ترویج کتابخوانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ طرح‌هایی مانند «پایتخت کتاب ایران»، «روستاهای دوستدار کتاب» و «جام باشگاه‌های کتاب» كه جنابعالی هم در انتخاب پایتخت كتاب داور بوده‌اید.

من آشنایی نزدیکی با برخی از این طرح‌‌ها دارم. طرح پایتخت کتاب، طرح موفقی بوده و یكی از دلایل اهمیتش این است كه به بحث ترویج کتابخوانی در شهرستان‌ها می‌پردازد و نگاه متمرکز به تهران را ندارد که نکته بسیار مهمی است که در این طرح لحاظ شده است. از طرف دیگر طرحی است كه تجربه‌های قبلی را كنار نمی گذارد، بلكه امكانی فراهم می كند كه مجموعه‌ای از ایده‌ها و طرح‌های مناسب از گذشته تا جدید در یك منظومه منسجم كنار هم قرار بگیرد و دارای نگاه بلندمدت به مسأله کتابخوانی است. من به دلیل داوری در چند دوره تقریبا با برنامه شهرها در این زمینه آشنا هستم. یكی از ویژگی‌های این طرح استفاده از تجربه هم‌افزایی نهادهاست كه سال‌ها پیش در هفته كتاب اجرا می‌شد و بعد هم در كارگروه مشترك صنعت و فرهنگ دنبال شد و آن درگیری همه ارکان یک شهر در طرح‌هایی است که برای برگزیده‌شدن به‌عنوان پایتخت کتاب ارسال می‌شود. در این طرح مسئولان ارشاد شهرها و استان‌ها موظف هستند که شهرداری‌ها، مراکز دولتی، فعالان صنعت نشر، کتابفروشی‌ها و حتی صنایع مهم شهرشان را درگیر این طرح کنند تا بتوانند به‌عنوان پایتخت کتاب ایران برگزیده شوند. این موضوع یعنی این‌که همه شهر درگیر موضوع کتابخوانی می‌شود و طبیعتا عمق یک فعالیت زیاد می‌شود.

درباره «پایتخت کتاب ایران» نظرتان را ارایه دادید. لطفا درباره «روستاها و عشایر دوستدار کتاب» و «جام باشگاه‌های کتاب» هم به رویکردی که خودتان دارید، اشاره کنید...

من اطلاع دقیقی از این دو طرح ندارم اما فكر می كنم روستاها و عشایر دوستدار کتاب در حقیقت نسخه کوچکتر همان طرح پایتخت است. نکته مهم تفکری است که به ایده‌های جدید توجه نشان می‌دهد و از این جهت بسیار مغتنم است و از آن‌جا که مجموعه ایده‌های ارایه‌شده، طرح‌هایی ابتکاری و متناسب با شرایط مختلف محلی، شهری و منطقه‌ای است، بسیار جالب توجه بوده است. کتاب محور عمده انتقال اندیشه‌ها و آشنایی‌هاست، پیوندها و زمینه‌ساز شکل‌گیری و ساماندهی افکار است؛ اگر گذشته را مبنا قرار دهید، آینده را درنظر داشته باشید و شرایط موجود را تحلیل کنید، نقطه وصل سه حوزه گذشته، حال و آینده «کتاب» است و از این‌رو است که پرداختن به حوزه کتاب، پرداختن به حوزه اندیشه، تفکر و آینده‌نگری است.

 سخن آخر...

امروزه با پیشرفت علم و گسترش امکانات رسانه‌ای، شهرها و روستاها با همدیگر پیوستگی دارند و حتی کشورها هم پیوستگی‌شان به گونه‌ای است که ارتباط بین افراد بسیار زیاد است؛ بنابراین ما در حوزه اندیشه و فکر دیگر با تفكیك روستا و شهر روبه‌رو نیستیم و باید تلاش كنیم كه نابرابری‌های موجود را كم کرده و وضعیت فرهنگی روستاها را نیز بهبود ببخشیم و محدودیت‌های جمعیتی و جغرافیایی و بعد ازآن مسائل معیشتی و سطح تولید است که مبنای تقسیم‌بندی شهرها وروستاها قرار گرفته است. شاید لازم باشد با توجه به رویکردهای توسعه‌ای و نظام‌های اقتصادی و معیشتی آنها به برخی از امور بیشتر توجه شود.

منبع: روزنامه شهروند