همه‌دان همدانی / احمد مسجدجامعی

1397/2/31 ۰۸:۴۱

استاد مجتبایی در جلسه بزرگداشت معصومی همدانی در شهر کتاب تهران سخنرانی خود را با یک بیت شعر آغاز کرد: یارم همدانی و خودم هیچ مدانی یارب چه کند هیج ندان با همه دانی استنباط از همدان به عنوان شهر دانایی، فارغ از معنای تاریخی آن، در غیر این شعر هم هست و از جمله در افواه عوام گفته اند همدان یعنی شهر دانایان.

استاد مجتبایی در جلسه بزرگداشت معصومی همدانی در شهر کتاب تهران سخنرانی خود را با یک بیت شعر آغاز کرد:

یارم همدانی و خودم هیچ مدانی

یارب چه کند هیج ندان با همه دانی

استنباط از همدان به عنوان شهر دانایی، فارغ از معنای تاریخی آن، در غیر این شعر هم هست و از جمله در افواه عوام گفته اند همدان یعنی شهر دانایان.

معصومی همدانی برخاسته از این شهر است و شاید در این روزگار کمتر کسی چون ایشان شایسته لقب «همه دان» باشد ،یعنی می توان این کلمه را حتی بدون «ی» نسبت در مورد او به کار برد.

فرهنگ جدید تعلیم و تربیت در ایران به گونه ای نیست که اشخاص مستعد در زمینه های گوناگون و گاه دور از هم پرورش یابند. حال آنکه در گذشته های دور و تا چند دهه پیش مثلا پزشکی قسمتی از دانش گسترده یک عالم بود.برخی پزشکان در ادبیات وحکمت وهنردستی داشتند.رشیدالدین فضل اله همدانی از همین طایفه است یا تحصیلکرد گان در علوم دقیقه نیز در رشته های دیگر صاحب ذوق و نظر بودند ؛ مانند مرحوم غلامحسین مصاحب؛ معصومی می تواند در حوزه‏ها و رشته های مختلف اظهار نظر عالمانه ارائه دهد. از او درباره سهراب سپهری هم می توان حرف های جدی و نو شنید مثل اثری که با همکاری مرحوم کریم امامی ارائه داد. نکته های وی در باب حافظ و سعدی نیز ماندگار است از قبیل جام عدل که در شعر مشهور حافظ آمده است:

ساقی به جام عدل بده باده تا گدا

غیرت نیاورد که جهان پر بلا کند

معصومی از یک سو پرورش یافته خانواده ای از اهل علم و تقواست. همین چند سال پیش بود که با همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بزرگداشت مرحوم آیت اله آخوند ملاعلی همدانی مراسمی برگزار کردیم و در آن بسیاری از بزرگان درباره مقام و مرتبه علمی و معنوی و مردمی او گفتند و نوشتند. جنبه مردمی ایشان تا جایی بود که هنوز هم خاطرات ماندگاری از ایشان نقل می شود. مسجد نسبتا کوچکی که محل اقامه نماز ایشان بود هنوز اشعاری بر دیوار خود به یادگار نگه داشته که نشانگر ذوق ادبی آن مرحوم است. شأن فقاهتی پدر معصومی از نظر برخی بزرگان تا جایی بود که گفته می شد چنان که حوزه قم را به قصد همدان ترک نمی کردند ،مرجعیت مطلق از آن ایشان بود. معصومی از چنین خانواده ای و چنان شهری به مهمترین دانشگاه صنعتی ایران راه یافت. در این دانشگاه که بسیاری از دانشجویان آن از طبقات متوسط از سراسر ایران بودند، معصومی از رشته برق فارغ التحصیل شد هرچند چندان در این کار نماند و به تعبیر شوخ طبعانه خودش از کودکی به من آموخته بودند که برق خطرناک است. معصومی در همان سالهای تحصیلات دانشگاهی در درس و بحث بزرگان تهران مانند مرحوم آیت الله شهید مرتضی مطهری شرکت می کرد و از مباحث فلسفی و کلامی بهره می جست. پایبندی معصومی به سنت های اخلاقی شنیدنی است؛ با آنکه در ظاهر به چشم نمی آید. مثلا هر چند در سالی که بزرگداشت پدرش، مرحوم آخوند همدانی برگزار می شد، معصومی در فرانسه بود؛ اما در سال هایی که پدر در قید حیات بود، برای معصومی فرصت ویژه ای برای ادامه تحصیلات عالی در آمریکا فراهم شد؛ ولی معصومی به دلیل ناخرسندی پدرش عطای آن را به لقایش بخشید. یکی از دوستان همدوره معصومی که از این فرصت استفاده کرد، بعدها کار معصومی را بسیار ستود و می گفت: کاش منهم چون او عمل می کردم و رضایت پدر را ترجیح می دادم .معصومی به دنیا و مافیها بی اعتناست از این رو روحیه آزاد منشانه دارد ؛چنان که حافظ می گوید:

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزاد است

معصومی در مراکز مختلف علمی_ فرهنگی _ پژوهشی فعالیت داشته و هر بار که احساس می کرد ادامه حضورش مورد نیاز نیست ،به راحتی آنجا را ترک می کند و تن به شرایط غیر عادلانه و غیر انسانی نمی دهد. استادِ معصومی در زمینه تاریخ علم رشدی راشد از شخصیت های جهانی در رشته تاریخ علوم در ادوار اسلامی است که کتاب او برگزیده جایزه جهانی کتاب سال شد ،هرچند این اشکال را به کتاب رشدی راشد وارد است که دانشمندان مسلمان را یکسره عرب قلمداد کرده و بسیاری از بزرگان ایرانی را در حوزه عربها قرار داده است. با این حال کتاب ارزش های ویژه خود را دارد. رشدی راشد برای دریافت جایزه بین المللی کتاب سال سفری به ایران کرد و در آنجا درباره معصومی به آقای خاتمی-رئیس جمهوری وقت- گفت :شما در ایران قدر معصومی را نمی دانید. باید به جایی برود که دانشمندان آنجا از وجود ایشان بهره‏مند شوند. سال گذشته معصومی کتابی در مورد خواجه نصیرالدین طوسی به نام استاد بشر با همکاری یکی از شاگردانش منتشر کرد. خواجه نصیر هم چهره علمی چند بعدی است. معصومی با وجود بی مهری هایی که دیده ومی بیند و به رغم آنکه امکان حضور در عرصه های علمی جهانی را دارد، همچنان وطن و جوانان مستعد ایران را بر هر کجای عالم و هر گونه شرایط بهتر ترجیح می دهد و با بی ادبی ها و نامهربانی ها می سازد تا این سرزمین از عالمی جامع الاطراف چون او خالی نباشد. این روزها به نام خیام نامیده شده و خیام یکی از شخصیت های مورد علاقه معصومی است که درباره اش مشغول تحقیق و بررسی است و بی شک چهره ای جدید از خیام به اهل علم ارائه خواهد داد.

خیام هم عالمی جامع بود. اهل ریاضیات و نجوم و ادب و شعر و آشنا به معارف زمانه و معارف دین با طنزی قوی و ماندگار که در معصومی با ظرافت تمام دیده می شود. خود او درباره طنز سعدی و حافظ با علاقه تحقیق کرده شاید روزی کسی شوخی های معصومی را جمع کند و آن روز این مجموعه قطعاً خواندنی خواهد بود. مجموعه ای که در قالب جملاتی شیرین روزگار تلخ اهل علم و زمانه اهل سیاست را رندانه بازگو و گاه حتی یک مقاله یا یک کتاب با قیافه جدی و شکل و شمایل به ظاهر تحقیقی را به کتابی مفرح تبدیل می کند. یا از نویسندگان مثلا حرفه ای که به قول او همکارانشان به جای آنها می نویسند و واسطه بین فیش ها و کتابها هستند، ماجرایی عبرت آموز به دست می دهد. به هر حال بزرگداشت حسین معصومی همدانی یا به قول استاد مجتبایی (معصومی همه دان) را تبریک می گوییم و برای او توفیق و سلامت و عزت مستدام مسألت داریم.

منبع: روزنامه اطلاعات