نگاهی به چند رد پای مهم آقای فلسفه در ادبیات/ از حافظ تا نجیب و ظهیر

1395/4/1 ۱۰:۲۵

اصغر دادبه از پژوهشگران و مدرسان فلسفه اسلامی است که در ادبیات فارسی و به‏خصوص در ادبیات عرفانی تخصص دارد. از این رو است که او را محقق و پژوهشگری جامع‏الاطراف می‏دانند. آثار و تالیفات و پژوهش‌های فلسفی‏اش برای اهل فلسفه و کلام آشناست، اما باید بگوییم که تلاش‌های او در ادبیات فارسی هم چشمگیر است، هر چند اگر به اندازه آثار فلسفی او قدر ندیده باشد. در این گزارش کوتاه، به چند اثر از میان آثار پرتعداد ادبی او نگاهی می‏اندازیم.

‏اصغر دادبه از پژوهشگران و مدرسان فلسفه اسلامی است که در ادبیات فارسی و به‏خصوص در ادبیات عرفانی تخصص دارد. از این رو است که او را محقق و پژوهشگری جامع‏الاطراف می‏دانند. آثار و تالیفات و پژوهش‌های فلسفی‏اش برای اهل فلسفه و کلام آشناست، اما باید بگوییم که تلاش‌های او در ادبیات فارسی هم چشمگیر است، هر چند اگر به اندازه آثار فلسفی او قدر ندیده باشد. در این گزارش کوتاه، به چند اثر از میان آثار پرتعداد ادبی او نگاهی می‏اندازیم.

 احضار نجیب کاشانی از قرن 11 به عصر حاضر
نجیب کاشانی، چنانچه دادبه  عنوان می‏کند خلاف آنکه ناشناخته مانده، اما از مهم‌ترین شاعران عصر خود است. دیوان او که با تصحیح و تعلیق دادبه، سال 1381 در نشر میراث مکتوب منتشر شده، شامل غزل، قصیده، قطعه، رباعی، مثنوی و تک‌بیت‌های نجیب است. درست است که نجیب کاشانی را از شاعران سبک هندی می‏نامند اما شعر او نشان می‏دهد که او را باید شاعری اعتدال‏گرا از طیف هندی‏ها در نظر آورد، چراکه افراط و پیچیده‏نویسی معمول در سبک هندی، در شعر او تلطیف‏یافته‏تر است. تخصص نجیب را در صنعت ماده تاریخ تخصّص می‏دانند چراکه بسیاری از رویدادهای مهم را به‌ نظم درآورده است. از همین رو او علاوه‌بر اینکه از شاعران بزرگ عصر صفوی است، از تاریخ‏نگاران مهم این دوره نیز به شمار می‏رود.
تا پیش از اینکه ‏اصغر دادبه برای انتشار دیوان نجیب کاشانی دست به کار شود، نام این شاعر بزرگ، هر چند دو بار پیش از این دیوانش منتشر شده بود، برای ما تنها اسمی بود در تذکره‏ها به همراه مختصری از شرح حال و چند بیتی از او.

 همدلی با ظهیر فاریابی
دقیقا همان اتفاقی که با انتشار دیوان نجیب کاشانی به تصحیح ‏اصغر دادبه برای این شاعر سبک هندی می‏افتد، برای ظهیر فاریابی هم صدق می‏کند. همان سال انتشار دیوان نجیب، این بار دادبه دیوان ظهیر فاریابی را نیز در همان نشر میراث مکتوب به دست چاپ می‏سپارد. البته دیوان ظهیر، حاصل تلاش عمده زنده‏یاد امیرحسین یزدگردی است که به کوشش اصغر دادبه منتشر شده است. نسخه‏ای که در تصحیح دیوان ظهیرالدین فاریابی، اساس قرار گرفته، نسخه «اسعد افندی» به تاریخ 770 هجری قمری است. البته علاوه‌بر این، مصحح این دیوان، 13نسخه دیگر را نیز جست‏وجو کرده و موارد اختلاف در آنها را ذکر کرده است. دادبه، در مقدمه کتاب شرحی به دست داده است از زندگی و احوال استاد یزدگردی و معرفی فعالیت‌های علمی او. در بخش دوم نیز شرحی مفصل می‏خوانیم از زندگی ظهیر فاریابی و نکاتی درباره شعرهایش. بخش‌های بعدی اینهاست: نمونه‌هایی از شعرهای فاریابی است که در کتاب‏های ادبیات نقل شده، معرفی نسخه‌های دیوان، چند و چون تصحیح این دیوان، فرهنگ لغات و کنایات و تعبیرات و حواشی و تعلیقات و سر آخر فهرستی از آیات قرآن کریم، احادیث و امثله عربی، ابیات شاعران، مطلع شعرها و نمایه عام.

 رمززدایی از رندی‏های حافظ
اما اصغر دادبه را به‌عنوان یکی از حافظ‏شناسان معاصرمان نیز یاد می‏کنیم. مفهوم رندی، نکته‏ای است که او در شعر حافظ بر آن متمرکز بوده است.
یکی از کتاب‏هایی که دادبه ویراستاری آن را برعهده داشته، همین موضوع را پیگیری کرده است؛ «مفهوم رندی در شعر حافظ»، تالیف یکی از دوستان و همکاران او، فخرالدین مزارعی است. کتابی که به قلم کامبیز محمودزاده، ترجمه و با دقت اصغر دادبه، ویرایش شده است. مزارعی همان شاعری است که دادبه در گفت‏وگو با ما از او به‌عنوان شاعری حد واسط شعر کهن و نو یاد می‏کند. شاعری که مجموعه شعرش نیز به کوشش دادبه منتشر شده است. «مفهوم رندی در شعر حافظ» را سال 1374 نشر کویر منتشر کرده است. این کتاب به بررسی کلمه مغ و مفهوم آن، باورهای مغان، و ارتباط مغان با موبدان و باده‌گساری در دیوان حافظ اختصاص دارد. سعی کتاب، علاوه‌بر ریشه‏یابی واژه مغ، بررسی مقصود حافظ از به کار بردن آن بوده است. همچنین می‌مغانه و مقصود شاعر از به کار بردن آن، دلیر و پیر مغان، عشق، مشکلات آن، معشوق حافظ، می‌و لوازم آن کامل شرح داده شده‌اند. این کتاب آن‏قدر مورد توجه قرار گرفته است که نیازی به معرفی نداشته باشد؛ کتابی که به مخاطبان دیوان حافظ آموخت این اصطلاحات و واژه‏ها در منظومه حافظ، طیف معنایی گسترده و گاه متفاوتی دارند. 

منبع: فرهیختگان