باستانی پاریزی: مورخ، طناز و حكیم / غلامرضا ظریفیان

1395/2/12 ۰۸:۴۴

در آستانه سالگرد رحلت مورخ بزرگ، ادیب و به عبارتی مرد عرصه رسانه و روزنامه‌نگاری، زنده‌یاد دكتر باستانی پاریزی هستیم. باستانی بدون شك یكی از مورخان بزرگ ٧٠ سال اخیر كشورمان است. تالیف بیش از پنجاه كتاب و صدها مقاله علمی داخلی و خارجی و تربیت صدها دانشجوی دكترا و كارشناسی ارشد و هزاران دانشجو از جمله آثار علمی اوست.

گرچه از هر ماتمی خیزد غمی / فرق دارد ماتمی با ماتمی

لاجرم در مرگ مردان بزرگ / ای دریغاگفت باید عالمی

در آستانه سالگرد رحلت مورخ بزرگ، ادیب و به عبارتی مرد عرصه رسانه و روزنامه‌نگاری، زنده‌یاد دكتر باستانی پاریزی هستیم. باستانی بدون شك یكی از مورخان بزرگ ٧٠ سال اخیر كشورمان است. تالیف بیش از پنجاه كتاب و صدها مقاله علمی داخلی و خارجی و تربیت صدها دانشجوی دكترا و كارشناسی ارشد و هزاران دانشجو از جمله آثار علمی اوست. كار مورخان بررسی عالمانه رخدادها و گزارش كثرت‌های این عالم است و آنان از طریق تبیین، تعلیل و تحلیل به حكمت‌های رخدادها می‌رسند. باستانی پاریزی علاوه بر این ویژگی طنز را بستر مناسبی برای رسیدن به حكمت‌های رخدادها یافته بود. بنابراین او از طریق استفاده بجا و درست از طنز از ورای رخدادها و كثرت‌ها به باطن رخدادها و وحدت‌ها می‌رسید و از این رهگذر كار مورخانه او، اگر نگوییم بی‌نظیر بود به درستی كم‌نظیر است. تعبیر زیبایی باستانی دارد كه من شربت تلخ تاریخ را به شهد شیرین طنز ادبیات و شعر می‌آمیزم و این داروی مورد نیاز جامعه (تاریخ) را با حلاوت به كام مردم می‌رسانم و به همین دلیل است كه او موفق شد تاریخ را به میان مردم ببرد. باستانی به‌رغم گستردگی دانش و توانایی‌های بی‌نظیرش در علم تاریخ، ادبیات، شعر و حتی چاشنی‌هایی از جامعه‌شناسی و سیاست خدای بی‌تكلفی است. در اندیشه ساده و روان و بی‌گره حرف می‌زند. در منش و رفتار در اوج بی‌پیرایگی‌ است و در اخلاق علمی و سلوك عملی مانند آب روشن و بدون پیرایه‌ها و آلایه‌هاست. ظرافت فرهنگ ایرانی را دارد كه گفت: جریده رو كه گذرگاه عافیت تنگ است. اما در ورای این احتیاط بیانش برای همه سیاستمداران، اهل ادب و فرهنگ، مورخان و عامه مردم تذكار و یادآوری است. هرگاه كتاب او را از هركجا كه باز كنی، بعد از مدت اندكی مطالعه به یك رشته محكمی می‌رسی كه برایت جالب و پیگیر است و به همین دلیل است كه مرحوم افشار كه خود از بزرگان ادب تاریخ است، می‌گوید كه مقالات باستانی پر است از مطالب بسیار اما نكات نغز و قابل تامل. باستانی كه در پاریز به دنیا آمده است و تاریخ زندگی خودش را از «پاریز تا پاریس» به رشته تحریر درآورده است، پدرش فردی تعزیه‌خوان است و بسیار مورد اعتماد. دوست دارد كه پسرش همانند او روضه‌خوان و تعزیه‌گردان شود. اما او با طنازی می‌گوید كه این امر پدر را به‌گونه دیگر انجام دادم. به عرصه تاریخ آمدم تا بتوانم به درستی شمرهای عالم را مورد واكاوی و شناسایی قرار دهم. باستانی دانشمندی بی‌درد نیست، رنج بشر را خوب می‌فهمد. بی‌خود نیست كه استاد دوران مدرسه‌اش به او می‌گوید هروقت به پاریس رفتی از طرف من بر سر قبر ویكتور هوگو كه خالق رنج‌های بزرگ است برو و از طرف من برای او فاتحه‌ای بخوان. با هنرمندان حشر و نشر دارد. با هنرمندان بزرگ همانند استاد محمدعلی كشاورز او خاطرات بسیاری نقل می‌كند. وقتی در سال ١٣٦٢ به تماشای فیلم مستند «مرثیه گمشده» سینایی می‌رود و رمز آوار‌گی لهستانی‌ها را در این اثر می‌بیند به دلیل همان روحیه بشردوستانه‌اش در كتاب «شاهنامه آخرش خوش است» می‌نویسد این فیلم را باید دید، از شاهكارهای مستند روزگار ماست. باستانی تاریخ را برای تاریخ نمی‌نویسد. او به درستی علم تاریخ را علم اكنون می‌داند و بنابراین آنچه كه می‌نویسد، از هركجای تاریخ؛ چه گذشته دور و چه گذشته نزدیك، برای سهل امروز می‌نگارد. اینكه ما در كجا ایستاده‌ایم، ضرورتا در بستر تاریخی باید آن را جست‌وجو كرد. پاریزی از علوم مختلف برای درك تاریخی استفاده می‌كند، بنابراین گسترش دانشش علوم مختلفی را دربرمی‌گرفت و معتقد است برای فهم تاریخ باید سراغ رشته‌های مختلف رفت. باستانی اهل مدارا و گفت‌وگو است و به شاگردانش و در كتاب‌هایش به همه مردم راه و رسم مدارا و گفت‌وگو را از امروز تا به دیروز برای فردا به ما می‌آموزد. او پلی بود میان گذشته و حال برای آینده ما. حافظه بی‌نظیر دارد و با خلایق به تواضع و فروتنی رفتار می‌كند. هركه با او روبه‌رو شده است، اینگونه فكر كرده است كه گویی سالیان دراز با او آشنا بوده است. كار سترگ دیگر پاریزی، كرمان‌شناسی است. او به‌رغم اینكه یك مورخ بزرگ ایرانی بود و در هفت اقلیم عالم پا گذاشت، اما هیچگاه زادگاه خودش پاریز و كرمان را فراموش نكرد و بسیاری از معارف بزرگ كرمان و شناخت این منطقه بزرگ مدیون باستانی پاریزی است. حاصل آنكه برای باستانی پاریزی می‌توان در عرصه تاریخ و تاریخ‌نگاری و ادبیات و روزنامه‌نگاری حدیث مفصل گفت كه در این مختصر نمی‌گنجد، مصداق روشن این شعر است: می‌نماید آتش و جمله خوشی است، روشن اندر روشن اندر روشنی است.

منبع: روزنامه اعتماد