انديشه هاي امام را عمل نكنيم، با بن بست مواجه خواهيم شد

1393/3/13 ۱۱:۳۳

امام خميني(ره) و جمهوري اسلامي در گفت وگو با حجت الاسلام علي اكبر آشتياني

امام خميني(ره) و جمهوري اسلامي در گفت وگو با حجت الاسلام علي اكبر آشتياني

    ربع قرن از درگذشت معمار و نظريه پرداز جمهوري اسلامي مي گذرد. فقيه، فيلسوف و عارفي كه اين همت را داشت تا انديشه هايش را به مرحله اجرا بگذارد و نظام سياسي مورد نظر خود را تاسيس و رهبري كند. در طول اين سال ها تعابير و تفاسير گوناگوني از نظريه جمهوري اسلامي شده است، انديشه يي كه مشروعيت حكومت را از خدا و مقبوليت آن را از سوي مردم مي داند و معتقد است كه هر دوي اينها براي دوام نظام سياسي لازم و ملزوم يكديگرند. در گفت وگوي حاضر با حجت الاسلام آشتياني نظر ايشان درباره ديدگاه امام نسبت به مردم راجويا شديم. ايشان به واسطه سال ها حضور در بيت امام، از نزديك شاهد سيره عملي او بوده و ناظر صراحت عمل امام است. حجت الاسلام علي اكبر آشتياني در گفت وگوي حاضر به انتقاد از گروه هايي مي پردازد كه سعي مي كنند با حذف مردم از ديدگاه هاي امام، اصلي ترين وجوه گفتار و رفتار ايشان را ناديده بگيرند.
    
    شما در زمره ياران نزديك حضرت امام محسوب مي شويد و سال ها در بيت حضرت امام حضور داشتيد. اين موقعيت كه كمتر نصيب كسي مي شود امكان درك محضر ايشان و آشنايي بيشتر و ژرف تر را براي شما فراهم كرد. بفرماييد رمز محبوبيت حضرت امام در ميان همه مردم چه بود؟
    بعد معنوي و عرفاني كه زيربنا و بن مايه شخصيت انساني است در مورد حضرت امام خميني كمتر شناخته شده و كمتر درباره آن سخن گفته اند. حضرت امام خميني ويژگي ها و ابعاد گوناگون و متنوعي داشت: امام را ما بيشتر به عنوان رهبر يك انقلاب بزرگ ديني و زمامداري سياسي كه نهضت اسلامي را در آغاز دهه چهاردهم هجري مديريت كرد و به سرانجام رساند، شناخته يا شناسانده ايم. از نفوذ و اقتدار و فرهمندي ايشان و نقشي كه در بسيج بي نظير اجتماعي و ملي در برابر استبداد شاهي و استكبار جهاني داشت، سخن گفته ايم اما بعد دروني شخصيت امام و سير و سلوكي كه برآورنده و خالق آن شخصيت نافذ و جاذب بود، چندان مورد توجه نبوده است. يكي از ابعاد وجودي ايشان تزكيه نفس بود. تزكيه يي كه پيوسته بود و گويي آغاز و پاياني نداشت. در روايت هست كه وقتي مسلمانان از جنگ برگشتند، پيامبر اكرم (ص) فرمودند كه شما از جهاد اصغر بازگشتيد و جهاد اكبر باقي است. اصحاب از اين بيان تعجب كردند و گفتند كه ما كه در جنگ كشته داديم و جان خود را فدا كرديم، پس جهاد اكبر چيست؟ حضرت فرمودند: جهاد اكبر مبارزه با نفس است. امام خميني از جواني به جهاد اكبر مشغول بود و همواره به آدابي كه ائمه (ع) فرموده اند، عمل مي كردند. رمز محبوبيت امام را در عظمت روحي، خلوص و فروتني اش بايد جست وجو كرد. حضرت امام با نمايش و تشريفات در قلب و جان مردم نفوذ نكرد. صميميت ايشان در مواجهه با مردم تصنعي نبود. امام به مردم باور داشت. به مردم احترام مي گذاشت. با گروه هاي مختلف اجتماعي به درشتي سخن نمي گفت. برخوردهاي ايشان هميشه جذبي بود. همين ويژگي ها سبب افزايش و گسترش محبوبيت امام در بين مردم و اين محبوبيت ماندگار بود. شما به استقبال مردم ايران از ايشان وقتي از پاريس به تهران آمد يا تشييع پيكر ايشان زماني كه رحلت كرد، توجه كنيد، معناي اين سخن بهتر درك مي شود. رمز محبوبيت امام خميني را در رفتار صادقانه و فروتنانه ايشان با مردم و اقشار اجتماعي بايد جست وجو كرد.
    
    پشتوانه تئوريك امام براي ورود به عرصه سياست چه بود؟ به عبارت ديگر چه آموزه ديني ايشان را به مبارزه با استبداد سوق مي داد؟
    ايشان به واسطه تزكيه نفس و سير و سلوك، يك انسان عارف كامل بود. اما دنيا را رها نكرده بود و عرفان را مقدمه ورود به عرصه اجتماع و سياست و مبارزه قرار داده بود. امام در زمينه فقاهت نيز صاحبنظر بود و در حوزه هاي علميه تدريس فلسفه مي كرد و شاگردان بزرگي در زمينه فقه و اصول و فلسفه تربيت كردند. امام در زمينه هاي اجتماعي و سياسي نيز فعال بود، ايشان دوران رضاشاه را درك و استبداد ديكتاتورها را كاملالمس كرده بود و مبارزه را در راستاي دستورات و فرامين الهي در قرآن كريم آغاز كردند. خداوند تبارك و تعالي در آيات 43 و 44 سوره طه خطاب به حضرت موسي (ع) و برادرش هارون مي فرمايند: اذْهبا إِلي‏ فِرْعوْن إِنهُ طغي‏. فقُولالهُ قوْلاً ليِّناً لعلهُ يتذكرُ اوْ يخْشي (به سوي فرعون برويد كه او طغيان كرده است و به او به آرامش سخن بگوييد تا شايد متذكر شود يا بترسد). يعني در وهله نخست با اين مستبد با آرامي و انذار سخن بگوييد. اگر زندگي حضرت امام را نيز بررسي كنيم، مي بينيم كه در وهله نخست با قول لين با نظام شاهنشاهي برخورد كرد. اما وقتي كه ديد اين نظام شاهنشاهي به دليل نخوت و غروري كه شخص شاه را گرفته بود، قابل اصلاح نيست، آن سخن تاريخي را خطاب به شاه گفت: كاري نكن كه دستور بدهم، مردم تو را از مملكت خارج كنند و آن روز را ملت ايران جشن بگيرند و ديديم كه چنين شد.
    
    امام خميني در اين سال هاي مبارزه چه نگاهي نسبت به مردم داشت؟
    امام بعد از اتكا به خدا، مردم را پايه اصلي نهضت مي دانست و معتقد بود كه ما بايد كاري كنيم كه مردم در صحنه حضور داشته باشند. ايشان در آن سخنراني معروف بهشت زهرا در بدو ورود به ايران در 12 بهمن 1357 نيز فرمودند كه من به پشتيباني اين ملت توي دهن اين دولت مي زنم. بنابراين ايشان در تمام مراحل بعد از خدا ، مردم را صاحبنظر مي داند. در نگاه ايشان مردم شامل همه اقشار و گروه ها و مذاهب و طبقات ايراني مي شد.
    
    نگاه امام به احزاب متكثر و گروه ها و جريان هاي مختلف سياسي چطور بود؟
    امام با درك عميق ديني و سياسي خود و با تجربه يي كه از گذشته تاريخي و معاصر ايران داشت، دريافته بود كه وحدت و يكپارچگي ملي و مردمي ضرورتي حياتي براي مقابله با دشمنان است. دعوت ايشان به همبستگي با استناد به آيه واعتصموا بحبل الله جميعا ولاتفرقوا مويد اين نگرش ايشان است. مهم اين است كه منش و نحوه برخورد امام با افراد و گروه هاي مختلف مذهبي و سياسي در راستاي همين نگرش و رويكرد بود. گروه ها و رجال مختلف ذيل شخصيت ايشان جمع مي آمدند و امام سعي مي كرد به گونه يي رفتار كند كه ياران انقلاب پراكنده نشوند. فاصله نگيرند. امام از ريزش نيروهاي محوري و اصلي كه معرف و ياور انقلاب بودند، جلوگيري مي كرد. امام از همان نخست به انتخابات اعتقاد داشت و معتقد بود كه همه احزاب و گروه ها به شرط احترام به قانون و رعايت شوون ديني بايد بتوانند در انتخابات شركت كنند و در فضاي سياسي حضور فعال داشته باشند. البته در آن زمان هم دست هايي بودند كه مي خواستند كاري كنند كه انتخابات را در جريان هايي خاص منحصر كنند، اما امام در مقابل اين افراد ايستادگي كرد و فرمود انتخابات بايد آزاد باشد و حرف اول و آخر را مردم بزنند. انتخابات براي امام بازي سياسي يا نمايشي براي مشروعيت بخشي قلمداد نمي شد. ايشان معتقد بود كه اگر ملت با حكومتي باشد، آن حكومت هيچگاه شكست نمي خورد يعني درست است كه يك حكومت بايد مجهز به سلاح هاي نظامي باشد تا در مقابل دشمنان خارجي شكست نخورد. اما امام اين را كافي نمي دانست و مي فرمود بايد مردم حامي باشند زيرا صاحب اصلي انقلاب ملت هستند. ايشان در يك سخنراني فرمودند كه بهتر است به من رهبر نگوييد و مرا خدمتگزار بخوانيد زيرا اين ملت بودند كه انقلاب را به ثمر رساندند. اين نكته مهمي است كه اگر كسي مدعي پيروي از امام خميني است بايد در عمل هم به اين رويه و اين ديدگاه واقعا وفادار و پايبند باشد وگرنه در خط امام و پيرو اصول ماندگار جمهوريت و اسلاميت نظام نيست.
    
    يكي از اساسي ترين رهنمودهاي امام وحدت كلمه بود، مراد و منظور ايشان از وحدت كلمه چه بود؟
    ايشان در تمام صحبت هايشان به وحدت كلمه توصيه مي كند، زيرا معتقد بود كه اگر جامعه پراكنده شود، خود به خود از بين مي رود. امروز يك جريان مرموز ناشناخته يي وجود دارد كه خلاف اين توصيه و رهنمود امام گام بر مي دارد و خيال مي كند كه تنها يك جريان خاصي از ملت بودند كه در انقلاب نقش داشتند. در حالي كه همه ملت طبق فرمان امام در صحنه حضور داشتند و توانستند بر استكبار پيروز شوند. ايشان بر اين نظر بود كه با وحدت كلمه هيچ قدرتي نمي تواند به ما آسيبي برساند. اما متاسفانه برخي در جامعه شكاف مي اندازند و به روحيه ياس و بدبيني دامن مي زنند. در حالي كه امام مي خواست اين ياس را كه دشمن القا مي كرد از ميان بردارد. به همين خاطر همه جا سفارش موكد مي كرد كه همه بايد بتوانند در انتخابات آزاد حضور داشته باشند. امام توصيه اكيد به شوراي نگهبان مي كرد كه در برگزاري انتخابات كاملابي طرفانه رفتار كند و اجازه دهد كه افرادي كه صلاحيت دارند، در انتخابات حضور يابند. ايشان مجلس را در راس امور مي دانست و به همين جهت در تمام مراحل اعتقاد داشت كه صاحب منصبان نظام، ملت هستند. ما هم اگر به همه اين توصيه ها عمل مي كرديم و بر اهميت نقش مردم صحه مي گذاشتيم، شايد بسياري از اين مشكلات را نداشتيم.
    
    ربع قرن از رحلت حضرت امام خميني (ره) مي گذرد، امروز در نگاه به گذشته آيا ما به فرمايشات امام درست عمل كرده ايم؟
    امروز ما جايي كه به سخنان امام (ره) عمل كرديم، با موفقيت همراه بوده ايم و هر جا هم كه به صورت شعاري با بيانات ايشان برخورد كرده ايم، متاسفانه با مشكلات مواجه شده ايم. صحبت ها و پيام هاي امام اصول راهنماي عمل است و ما بايد ايشان را به عنوان منجي قرن بيستم بخوانيم. ايشان فرموده اند كه در اين قرن با غلبه مستضعفين بر مستكبرين همراه است. اين صحبت بدان معناست اگر كسي با ايمان در راه خدا گام بر دارد و از خدا بترسد و از غير خدا نترسد، وعده الهي قطعي است. امام به گفتار خدا و رسول (ص) ايمان داشت. ما متاسفانه در زبان پيروي اميرالمومنين (ع) هستيم، اما متاسفانه رفتار و گفتار و منش مان با سيره آن امام همخوان نيست. وقتي انسان به نهج البلاغه مراجعه مي كند، مي بيند كه اميرالمومنين (ع) با اينكه امام معصوم بود، چگونه حتي با مخالفانش برخورد مي كرد. امام نيز تربيت شده چنين مكتبي بود و ملت ايران اگر بخواهد به سعادت واقعي برسد، بايد همين طريق را پيش بگيرد. متاسفانه مملكت ما با گذشت 35 سال از پيروزي انقلاب اسلامي، بخش هاي بسياري از نيروهاي انقلاب كه در پيروزي انقلاب نقش داشته اند و يار و ياور امام بوده اند و در شرايط جنگ و پس از جنگ مسوولانه در خدمت نظام و انقلاب بوده اند، منزوي و به حاشيه رانده اند. با حذف نيروهاي توانمند و كارآمد كه پيشينه انقلابي هم داشته اند، بخش هايي از نظام اداري و غيراداري ما دچار بحران كارآمدي شده و اين از آسيب هاي جدي نظام است.
    
    علت اين موضوع چيست؟
    متاسفانه به نظر من دليل آن اين است كه در بعضي جاها امام زدايي كرده ايم و در بعضي موارد نيز شعاري برخورد كرده ايم و آن طور كه بايد و شايد امام را درك نكرديم و به رهنمودهاي ايشان عمل نكرديم. امام را بايد به عنوان مجموعه يي از اصول و ارزش ها بدانيم كه منجر به گرايش مردم به ايشان و بسيج شدن ذيل پرچم برافراشته ايشان در مبارزه با استبداد و ظلم و ستم طبقاتي شد و انقلاب به ثمر نشست. مشكلاتي كه امروز ايران با آنها مواجه است يعني نابرابري هاي اجتماعي، بيكاري و تورم و فساد گسترده اقتصادي و اجتماعي، تفرق و پراكندگي نيروهاي سياسي مومن و اصيل و مردم گرا ناشي از آن است كه امام گونه نينديشيده ايم و امام گونه عمل نكرده ايم. به قطعيت مي توان گفت اگر به اين اصول بازنگرديم، بيش از اين دچار خسران و زيان خواهيم شد و مشكلات مان افزون خواهد شد. امام اسوه اخلاق بود و اين را از رسول اكرم (ص) گرفته است. جايي كه خدا در قرآن مي فرمايد: فبِما رحْمةٍ مِن الله لِنْت لهُمْ ولوْ كُنْت فظًّا غلِيظ الْقلْبِ لانْفضُّوا مِنْ حوْلِك فاعْفُ عنْهُمْ واسْتغْفِرْ لهُمْ وشاوِرْهُمْ فِي الامْرِ فإِذا عزمْت فتوكّلْ علي الله إِنّ الله يُحِبُّ الْمُتوكِّلِين رمز پيروزي ايشان را نيز بايد همين موضوع دانست. وضع جامعه عربستان در زماني كه پيامبر اكرم (ص) وقتي مبعوث به رسالت شد قابل مقايسه است با وضع جامعه ايران تحت حاكميت رژيم استبدادي پهلوي كه هم وابسته به غرب بود و هم به شرق اتكا داشت.
    
    امروزه شاهديم كه برخي گروه ها با گزينش برخي فرمايشات حضرت امام، مي كوشند به تعبيري امام را مصادره كنند و او را متعلق به خودشان معرفي كنند. نظر شما در اين مورد چيست؟
    اين جريان هاي نوظهور، در زمان حيات حضرت امام صحبتي نمي كردند، زيرا مي دانستند كه با برخورد امام مواجه مي شوند. امام با هيچ كس تعارف نداشت و عقد اخوت با هيچ كس نبسته بود. اگر هر مقامي ولو فرزندشان را هم مي ديد كه از آن چارچوب تخطي مي كند، با او سخت برخورد مي كرد. اما متاسفانه امروز شاهديم كه برخي نسبت هاي دروغ به امام مي دهند و مثلامي گويند كه امام جمهوري اسلامي را با تقيه گفته است. اين ديدگاه به ضرر نظام است، زيرا اولايك بهتان و تهمت به امام مي زنند. اگر خيلي حسن ظن داشته باشيم، مي گوييم كه اين افراد بيان امام را درست درك نكرده اند. ثانيا اين تحريف به اصل نظام نيز ضربه مي زند. امام از روز اول كه در پاريس بودند، در پاسخ به خبرنگار فرانسوي كه از ايشان پرسيد شما چه مدل حكومتي را مي خواهيد، فرمودند جمهوري اسلامي. جمهوري عين همين جمهوري كه شما داريد يعني ما مجلس و مجلس موسسان تشكيل مي دهيم و در تمام مراحل انتخابات داريم و حرف اول و آخر را مردم مي زنند و اسلامي هم منظور آن است كه در آن قوانين اسلامي پياده شود. البته امام هم پيش بيني مي كرد كه بعد از ايشان مخالفانش، ياران و اصحاب امام را آزار و شكنجه مي دهند و به آنها تهمت و افترا مي بندند. در حالي كه ايشان وقتي تاكيد مي كند كه جمهوري اسلامي نه يك كلمه كم و نه يك كلمه زياد، نشانه آن است كه يك ركن اساسي جمهوري اسلامي مردم است اگر مردم نباشند و مردم در صحنه حضور نداشته باشند، ديگر جمهوري اسلامي معنا ندارد. ميزان راي مردم است، براي امام نمايش و شعار نبود و اجازه برخورد ناصادقانه با اين اصل را نمي داد. متاسفانه امروز عده يي كه اين اصل را با عمل خود مخدوش كرده اند، مي كوشند با حذف اكثريت مردم فضاي ياس را ايجاد كنند. به همين دليل وظيفه دانشگاهيان و حوزويان اين است كه بايد انديشه هاي امام را تبيين كنند. زيرا اگر ما انديشه هاي امام را عمل نكنيم، با بن بست مواجه خواهيم شد.
    
    نگرش امام به روابط بين الملل چه گونه بود؟ ايشان وقتي مي گفت كه نه شرقي و نه غربي، آيا منظورشان نفي هر گونه رابطه با ساير كشورهاي دنيا بود؟
    خير، معناي نه شرقي و نه غربي اين نيست. ما مي توانيم رابطه متقابل و سازنده با شرق و غرب داشته باشيم، به شرطي كه در امور داخلي ما دخالت نكنند. اين رابطه بايد بر مبناي احترام متقابل باشد. پيام امام به تمام جهانيان، پيام صلح و دوستي و برادري بود. متاسفانه عده يي راه را اشتباه مي روند. البته اين هم هست كه برخي منافع شان در ستيزه جويي با جهان تامين مي شود، اما اين ما هستيم كه نبايد اجازه دهيم كه منافع يك اقليت با سرنوشت 70 ميليون بازي كند.
    
    جايگاه امام را امروز در ايران و جهان چگونه است؟
    همان طور كه مقام معظم رهبري فرموده اند، اين انقلاب بدون نام خميني در هيچ كجاي جهان شناخته شده نيست. در تمام دنيا چه بخواهيم و چه نخواهيم، امام مثل يك خورشيد مي درخشد و هر روز تابش افكارش بيشتر مي شود. البته جريان هايي هستند كه مي خواهند امام زدايي كنند. مثلايك زمان شاهد بوديم كه سرود ابتداي اخبار را قطع كردند كه خوشبختانه با واكنش هوشمندانه نمايندگان دلسوزي كه در خط امام بودند، اين مشكل حل شد. اما متاسفانه شاهديم كه در چند سال اخير چنان كه بايسته و شايسته است به بارگاه حضرت امام كه ملجا و پناه مردم است، احترام گذاشته نمي شود. ما نبايد نام امامي را كه صاحب اصلي انقلاب است و همه ما به رهبري ايشان به اين قدرت هاي ظاهري رسيديم، فراموش كنيم. من اين نقد را به رسانه ملي دارم كه مراسم و برنامه هاي موجود در حرم امام را به خوبي پوشش نمي دهند. برنامه هاي صدا و سيما براي معرفي و تبيين انديشه هاي امام به لحاظ كمي، بسيار اندك و به لحاظ كيفي سطحي و تبلور غلبه جرياني قشري بر بخش هاي مختلف اين رسانه مهم و ملي است. اين نگاه و اين روش در شان عظمت و اعتبار انديشه امام كه قابليت موج آفريني داشته و دارد، نيست. نمونه ديگر رفتار نادرستي است كه اخيرا با حجت الاسلام والمسلمين حاج حسن آقا خميني صورت گرفت. ايشان جوان تحصيلكرده، باهوش، نوانديش و خردمندي است كه در حوزه، 150 شاگرد در زمينه اصول و فقه و فلسفه دارد و به گفته آيت الله محقق، مجتهد هستند. ايشان ذخيره و ميراث امام است و احترام به ايشان، احترام به ارزش هاي انساني و شخصيت امام خميني است. اما متاسفانه ديديم كه با ايشان در بروجرد برخورد نامناسب صورت گرفت. در حالي كه ايشان در تمام محافل و مجالس به كسي اجازه نمي دهد از انقلاب بدگويي كند و تاكيد مي كند كه نمامي و سخن چيني و غيبت و تهمت حرام است. اين برخوردها زشت است و زيبنده ما نيست. ما نبايد براي رسانه هاي خارجي خوراك ايجاد كنيم. خورشيد امام خاموش شدني نيست و روز به روز تابناك تر مي شود. ما هم بايد بكوشيم نسل جوان مان با انديشه هاي امام آشنا شوند. اين كار رسانه هاست كه امام را به معناي واقعي كلمه به مردم معرفي كنند كه امام چه كسي بود، چه هدفي داشت. امام مي خواست ايران مستقل باشد و آزادي هاي مشروع در آن وجود داشته باشد، چون رفتار ديكتاتورمآبانه حكومت سابق را ديده بود و مي دانست كه اگر آزادي بيان و آزادي انديشه و كرسي هاي آزادانديشي نباشد، قطعا جامعه به عقب بازمي گردد.