گفتگو

محمد مصدق، سیاستمدار نام‌آشنای ایرانی، ملی‌گرایی میهن‌دوست بود و ایران را برای همه ایرانیان می‌خواست، با همه تكثر قومی و نژادی و زبانی و مذهبی جامعه رنگارنگ ایران. چنان كه ناصر تكمیل همایون می‌گوید، ملی‌گرایی مصدق، نه برآمده از ایده ناسیونالیسم جدید كه حاصل خاستگاه خانوادگی او و پرورش و تربیتش در بستر تاریخ و فرهنگ ایرانی است، او در جوانی و پیش از سفر به اروپا، با مشروطه‌خواهان نشست و برخاست داشت و دو آرمان استقلال و آزادی ایران از همین زمان بر ضمیر او نقش بست.

گفتگوی زیر چند ماه پیش به صورت تلفنی انجام شد و حال که روح پرفتوح آن استاد والامقام در ملکوت اعلی است، بهترین جا برای انتشار این گفتگو، روزنامه اطلاعات است که دکتر مهدوی دامغانی به آن بسیار علاقه داشت و مقالات بسیاری از ایشان در آن منتشر شده است.

پوپر در کتابش هگل را نیایِ نازیسم معرفی کرده است و این مدعا در میان روشنفکران و روزنامه نگاران تبدیل به «دانشی مشترک» شد، حتی تأثیراتش همچنان در فضای روشنفکری ما وجود دارد.

چهل‌وپنج سال از درگذشت دكتر علی شریعتی می‌گذرد، روشنفكری كه موافقان و مخالفان زیادی دارد. بسیاری او را معلم انقلاب می‌دانند و از این جهت به نفی یا قبول او می‌پردازند. بسیاری او را از پیشروان نواندیشی دینی قلمداد می‌كنند و برخی معتقدند كه او از مروجان اندیشه‌های التقاطی است.

باستان‌شناسان و محققان بر پایه شواهد باستان‌شناختی بر این باور هستند که اگر هنر ساسانی را از هنر اسلامی حذف کنیم، تقریبا چیز زیادی از هنر اسلامی باقی نمی‌ماند. به‌عنوان نمونه نوع معماری مساجد و گنبدها در واقع برگرفته از هنر و معماری ساسانی است که در دوره اسلامی تداوم یافته.

چهره ماندگار فلسفه گفت: خلط میان فیلسوف و روشنفکر موجب شده است که از فلسفه توقع روشنفکری داشته باشند و روشنفکران را فیلسوف بدانند ولی فلسفه کار روشنفکری نمی‌کند.

از دید صفوی هنر، برترین تجلی وجودی و بهترین روش ترویج یك اندیشه است. هنر بهترین روش تعلیم و تربیت است. اگر دورانی غلبه با دین یا فلسفه بود، امروز دوران غلبه هنر است. جامعه و حكومتی كه با هنر همراهی نكند یا موفق به خلق آثار هنری تاثیرگذار و ماندگارنشود، از قافله فرهنگ و تمدن جهانی به دور می‌افتد.

از خانواده و خاندان اهل فکر و فضل برخاسته است. پدرش آیت‌الله‌العظمی سیدحسن موسوی بجنوردی است که سال‌ها از مراجه عظام و کبار نجف اشرف بود و جدِ مادری‌اش، آیت‌الله‌العظمی سیدابوالحسن اصفهانی، که یک‌دهه مرجع عام و مطلق شیعیان بود و با چنین پیشینه و پشتوانه‌ای، اگر در چهل‌ویک سالگی، به‌سراغ دائرة‌المعارف‌نویسی و دانش‌نامه‌نگاری نمی‌رفت، محل تعجب بود.

هدف دورکیم از تألیف کتاب «قواعد روش جامعه‌شناختی» (1895)، تعیین مرزهای جامعه‌شناسی به‌عنوان علمی مستقل از فلسفه، روان‌شناسی و نیز عرفانی‌گری بود.

ما بر آنیم که بسیاری از گره‌های تاریخی را به مدد این اسناد بگشاییم. زیرا بسیاری از رازهای تاریخی در این اسناد که اغلب به دلیل عدم خوانش و بررسی مغفول مانده و در کنج کتابخانه‌ها و گنجه‌ها فراموش شده‌اند نهفته است. بهتر است بگویم خوانش، بررسی و غور در اسناد، از محورهای مهم جامانده در بررسی‌های تاریخی است که نویسندگان با توجه به حوزه تخصصی تاریخ ایران اسلامی، متوجه یکی از کاستی‌ها در میان منابع تاریخی شده‌اند.