کهنه یادداشت

سلطان شیراز در آن هنگام که به آنجا رسیدم، شاه ابواسحاق پسر محمدشاه ینجو (اینجو) بود که پدرش وی را به نام شیخ ابواسحاق کازرونی به این نام نامیده است. سلطان ابواسحاق یکی از بهترین سلاطین و مردی بود خوش هیکل، خوبروی، نیک خوی، کریم، خوش اخلاق و فروتن؛ سپاهی نیرومند و کشوری پهناور داشت. عدد لشکریان او در حدود پنجاه هزار و مرکب از افراد ترک و ایرانی بودند، اما خواص و نزدیکان وی همه اصفهانی بودند…

تاریخ در اسلام اصولاً دو امر را مد نظر دارد. یکی آثار مترتب بر زندگانی پیامبر (ص) (جنگها-کارها-گفتارها و موقعیت هایی که افعال و اقوال در آنها انجام پذیرفته است) دیگری گذشته قبائل عرب قبل از اسلام(جنگها-انساب) که بخش اخیر ذخائر شعری و لغوی قبائل مذکور را نیز در بر دارد.

زادگاه فلسفۀ یونانی و گاهوارۀ تفکر غربی، حاشیۀ شرقی یونان یعنی ساحل آسیای صغیر بود. در اینجا در ایونیا، تحت حکومت لودیا و ایران، اتفاقی در قرن ششم پیش از میلاد رخ نمود که ما آن را آغاز فلسفۀ غربی یا اروپایی می نامیم. نخستین متفکران یونان اهل ایونیا بودند و هومر نیز به جهان ایونیایی تعلق داشت. این نکته اهمیت دارد که بزرگترین شاعر یونان و نخستین فکر منظم فلسفی و جهان شناسی یونانی به ایونیا متعلق است.

سرگذشت حسنک وزیر در تاریخ بیهقی، از شیرین ترین و پرهیجان ترین واقعه هایی است که به قلم توانای ابوالفضل بیهقی نوشته و پرداخته شده است. وی کوشیده است که با آوردن داستان های فرعی از قبیل: جنگ عبدالله بن زبیر و برادرش مصعب با عبدالملک مروان، و قصۀ هارون و آل برمک و واقعۀ قتل ابن بقیه در زمان حکومت عضد الدولۀ دیلمی، آن را پربار تر و گیراتر کند و یا با ذکر ابیاتی از تازی و فارسی آن داستان را آرایش و زینت بخشد.

بیا ای شاه خودکامه، نشین بر تخت خودکامی / بیا بر قلب رندان زن، که صاحب قرن ایامی برآور دودها از دل، به جز در خون مکن منزل / فلک را از فلک بگسل، که جان آتش اندامی در آن دریا که خونست آن، زخشک و تر برونست آن / بیا بنما که چونست آن، که حوت موج آشامی

از آن هنگام که بشر برآن شد تا با مرکب، یعنی نخستین نمایشگر بی زبان و آرام افکار و علم و ادب، بر روی پاپیروس، برگ نخل، عاج، چوب و چرم حیوانات و غیره به نوشتن پردازد، بی شک برای حفظ و نگاهداری آن ظرفی ساخت که شکل و ترکیب این ظرف در میان اقوام گوناگون، گونه گونه بود.

مردم ایران در روزگار ساسانی، شاید برای نخستین بار، هم از راه دیرها و دانشگاههای آرامی که در شهرهای انطاکیه و ادس و نصیبین و تیسفون و قنسرین و جندی شاپور بنیاد نهاده شده و جندین دانشمند ایرانی در آنجاها به بار آمده و در ترجمۀ کتابهای فلسفی یونانی و نگارش رساله های علمی به زبان های پهلوی و سریانی دست داشته اند

معمولا الفاظ عرفان و تصوف را به جای هم و به یک معنی به کار می برند ولی هر یک از این دو لفظ تاریخ خاص خود دارد هرجند که تاریخ این هر دو در پایان به هم پیوسته و با هم جمع شده اند در اینجا مجال آن نیست که تاریخ الفاظ عرفان و تصوف و سیر معانی این دو لفظ را بازگوئیم

نکتۀ جالبی که از مطالعۀ ادبیات قرن پنجم و ششم هجری به دست می آید این است که در آثار اغلب گویندگان این دوره صورخیال (اعم از تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز)به سبب تکرار و استعمال زیاد به صورت مبتذل درآمده به عبارت دیگر شکل قالبی و ثابت پیدا کرده است. شاعر برای تصویر موضوع مورد نظر خود از یک یا چند قالب شناخته شده و معروف که سال ها زبانزد گویندگان بوده است استفاده می کند.

مثل به طور کلی در حکم راهنمائی است که با اشارات خود انسانها را به حقیقتی سوق می دهد و آنها را به هدفی مرتبط می سازد. مثل نشان دهندۀ راه است، و وسیله ای است برای تفکر و برای بیدار کردن و سوق دادن مردم بسوی هدف های واقعی زندگی. بنابراین، مثا اصلاً وسیله است نه هدف، گرچه در عین حال، هم نمونه است و هم نموداری است از یک واقعیت عینی.