آنچه در پی می آید،متن کامل مقاله ای است که در تاریخ ۱۳ دیماه ۱۳۵۶ در روزنامه اطلاعات(وبا تیتر«نیما: این زبان دل افسردگان است») چاپ شده است و اینک، از پس عبور حدود ۴۱ سال از آن ایام؛ شاید خواندن دوباره این گفت وگوها و اطلاع از آراء و اندیشه های تنی چند از بزرگان شعر و ادب معاصر که بعضاً از میان ما رفته اند، خالی از لطف و اندیشه نباشد.

چون در این روزها مژدۀ گشایش دانشگاه (دارالعلم) طهران می رسد نابهنگام نیست که شمه ای از تاریخ بزرگترین دارالعلمی که ایرانیان در 894 سال پیش ازین نهاده اند و به دلایل بسیار لروپائیان دانشگاه های خود را از آن تقلید کرده اند به نظر خوانندگان برسانم:

ابومحمد حسن بن علی، امام یازدهم از ائمه اثنی‌عشر و سیزدهمین معصوم از چهارده معصوم است. پدر بزرگوارش امام علی هادی(ع) و مادرش بانویی صالح و عارف به نام «سوسن» (یا حدیثه یا سلیل) بود. تولد حضرت به اختلاف روایات در ماه ربیع‌الاول یا ربیع‌الآخر سال ۲۳۱ یا ۲۳۲ق و بنا به اکثر روایات در مدینه اتفاق افتاد. ۲۲ یا ۲۳ سال داشت که پس از وفات پدر بزرگوارش (۲۵۴ق) به امامت رسید و در هشتم ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق که حدود ۲۸ یا ۲۹ سال داشت، وفات یافت و در خانه خود و جوار تربت پدر خویش در سامرا به خاک سپرده شد.

انسان های قدیم، که در غارهای خود تصویر حیوانات را به دیوارها و سقف های سنگی نقش می کرده اند، به عصر مادورتر از آنند که معمولاً تصور می رود. لکن هنرهای این مردمان به طور عجیبی ایشان را به ما نزدیک می سازد.

کتاب شریف الغدیر موجی عظیم در جهان اسلام پدید آورده است. اندیشمندان اسلامی از زوایا و جوانب مختلف: ادبی، تاریخی، کلامی، حدیثی، تفسیری، اجتماعی بدان نظر افکنده‌اند. آنچه از زاویه اجتماعی می‌توان بدان نظر افکند، «وحدت اسلامی» است.

در اینکه در انقلاب مشروطیت علماء و طلاب نقش مهمی می داشته اند جای تردید نیست و سید جمال الدین واعظ معروف به "اصفهانی" نیز از همین طبقه به شمار می آید. او از خانوادۀ سادات و علمائی بود به اسم «صدر» و «عاملی» چند تن از آن ها چه در داخل خاک ایران (به خصوص در اصفهان و قم و امروز در لبنان) به شهرت رسیده بودند.

بنا به روایات ایرانی کهن، در آغاز آفرینش، هنگامی که اهریمن بر آسمان و زمین تاخت، بوم و بر خشک و بی آب بود و نشانی از دریاها دیده نمی شد. آن گاه، تیشتر، فرشتۀ پرشکوه باران آور، ابر را به هنگام غروب در باختر زمین پدید آورد و آن را به نیروی باد در آسمان روان کرد و سی شبانه روز باران ببارانید. هر سرشک آن باران به بزرگی تشت آبی بود که برکشند و فروریزند. همۀ زمین را به بلندی بالای مرد آب بایستاد. پس بادها به جنبش درآمدند و همۀ آن آبها را به کرانه های زمین براندند و اقیانوس ها، که فراخکرت نام دارند، پدید آمدند.

پیش از آنکه هزارۀ اول پیش از میلاد به نیمه رسد، در ایران دولتی جهانی بنیان گرفت. کوروش دوم، در مقام وارث دو پادشاهی کهنه و نو، و دو میراث پدری و مادری به میدان آمد. پدر او شهریار انشان در قلمرو دولت باستانی عیلام بود و مادرش دختر آستیاگ شاهنشاه ماد.

بسیاری از اندرزها، کلمات قصار و لطیفه‌ها و قصه‌های اخلاقی که جنبه حکمت علمی و تجربی داشته‌اند، پس از اسلام مورد توجه دانشمندان ایرانی مسلمان قرار گرفته و در کتاب‌های ادب و اخلاق و تاریخ به عربی ترجمه شده و بعضی از آنها به فارسی نیز راه یافته‌اند. کمتر کتاب عربی تألیف شده در سده‌های نخستین دوران اسلامی را می‌یابیم که در آن از این‌گونه مطالب نقل نشده باشد.

محسن جعفری‌مذهب، تاریخ‌پژوه و عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی: سال 1367 در دوره کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تهران پذیرفته شده بودم و دکتر نوایی استاد برخی دروس ما چون اسناد و کتیبه‌ها بود. تا آن‌زمان هرچند برخی از کتاب‌هایش را خوانده و خریده بودم، اما ایشان را ندیده بودم. دوره خوبی بود با استوانه‌های تاریخ و فرهنگ ایران: محمد محیط‌طباطبایی، محمداسماعیل رضوانی، اسماعیل دولتشاهی، عبدالحسین نوایی (که رفت) و استادانی دیگر (که خدا طول عمرشان دهد)

مقالۀ «قزوین و وجه تسمیۀ آن»در صدد تبیین یشه شناسی و معنای واژۀ قزوین است. از این رو، سیر تاریخی منابع از قرن سوم هجری تا کنون، جهت دستیابی به سوال مفروض مؤلف در باب ریشۀ واژۀ قزوین بررسی شده است. در پایان مقاله، پس از بررسی آراء منابع، نظر تازه ای بر مبنای پژوهشهای مؤلف ارائه شده است.

عارف و متفکر بزرگ شمس تبریزی که برافروزنده ی شعله ی وجود مولوی بود، کجا آرمیده است؟ آرامگاه مولوی در قونیه با عظمت و جلال و شکوهی که دارد، مایه ی آبرو و اعتبار کشور همسایه ی ماست و هر سال صدها هزار تن از زائران و صاحبدلان با شوق و نیاز به زیارت درگاهش می شتابند و با شنیدن نوای دلاویز نی که مدام در فضای آرامگاه طنین انداز است، غرق شور و لذت می شوند، و در آذر ماه هر سال در هفته ی مولانا در قونیه گروه های انبوه جهانگردان خارجی با حضور در برنامه های سماع مولویه وجد و حالی روحانی می یابند و به معنویت می پیوندند.

آنچه امروز از آثار مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی در دست داریم، محصول دوران سی سالۀ آخر عمر اوست. پیش از آن، این شاعر شوریده و عارف وارسته فقیهی جلیل القدر بود که در قونیه به جای پدر بر مسند ارشاد و وعظ می نشست و به بحث یجوز و لایجوز می پرداخت و طریق جدل می ساخت و لم و لانسلم در می انداخت.

سبائیه یا سبئیه نخستین فرقه از غلاة بودند که در اسلام پدید آمدند و آشکارا به لعن و دشنام ابوبکر و عمر و عثمان و بعضی از اصحاب پیغمبر پرداخته و به خدائی علی و جاودانی او و بازگشت وی بدین جهان قائل شدند پیشموای این دسته عبدالله سبا بود از این جهت آن فرقه را سبائیه گویند. همۀ علمای رجال و ملل و نحل و انساب عبدالله سبا را پسر سبا نوشته اند و ابن حزم اندلسی او را از مردم حمیر دانسته و عبدالله سبای حمیری می خواند.

استاد از شما متشکریم که علی رغم بیماریتان به ما اجازه و وقت گفت و گو دادید. می خواهیم از گذشته شروع کنیم، ما مشتاقان و علاقه مندان به فرهنگ مردم، می دانیم که شما سالهای جوانی عمرتان را صرف جمع آوری فرهنگ مردم کرده اید؛ خیلی ها مشتاقند که بدانند شما کار خود را با چه انگیزه هایی و چه طور شروع کردید و در ان زمان برای به سرانجام رساندن این کار مهم، یعنی جمع آوری، حفظ و اشاعه فرهنگ مردم، با چه گرفتاری هایی مواجه بودید؛ لطفاً در ابتدا در این باره توضیح دهید؛ ممنون می شویم.