مقاله

سید محمدرضا میرزاده عشقی از شاعران عصر مشروطیت در ایران و از پیش گامان تجدد ادبی محسوب می شود. مفهوم تجدد ادبی ارتباطی دقیق و تنگاتنگ با رمانتیسم و گسترش آن در ادبیات مشروطه به بعد دارد و عشقی برجسته ترین نماینده شعر رمانتیک عصر خود است. رمانتیسم وی ضمن این که خالی از عناصر تغزلی نیست، بیش تر رنگ و بوی اجتماعی و انقلابی دارد.

"در عصر متلاطم و پر هیجان مشروطه میرزاده عشقی از شاعران پرشور بود و این بخت و اقبال را داشت تا به نوبه خود درباره تجدد بیندیشد. با این حال در منظومه جهان بینی عشقی به گونه ای خاص می توان به تماشای تمام جوانب پدیده تجدد نشست.

از روایت‌های دوگانۀ شکوهمندی که با نام صحیح داراب‌نامه پرداخته شده‌اند، یکی پرداختۀ حماسه‌پرداز توانمند ادب فارسی، ابوطاهر طرسوسی بوده و نزدیک به پنج دهه است که پژوهندگان دومین پارۀ آن را به شخصی موسوم به محمد بیغمی نسبت داده‌اند.

«چرا باید علوم انسانی بخوانیم؟»؛ این، عنوان پرسشی بود که سارا شریعتی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در پنجمین نشست از سلسله نشست‌های «عصر علوم انسانی» که به همت دبیرستان تخصصی علوم انسانی شرف‌الدین برگزار می‌شود به آن پرداخت.

آنچه در ادامۀ این متن می‌آید در مورد موضوعی طرح شده که شاید ما را در فهم بعضی از مسائل تاریخ اندیشه در ایران یاری کند. در آغاز بحث به چند نکتۀ مقدماتی اشاره می‌کنم تا از آن طریق بتوان میدان بحث را از هم متمایز کرد، چراکه اگر ما تمییزی میان این مناطق ایجاد نکنیم در آن صورت درک و استنباط موضوع برای ما سخت‌تر می‌شود.

حکایت بازرگانی را بخوانیم که شبی در جزیره کیش سعدی را به حجره خویش برده و سخنان پریشان بسیار گفته تا به اینجا رسیده است که: «سعدیا، سفری دیگر در پیش است که اگر کرده شود، بقیت عمر به گوشه‌ای نشینم…» و در پاسخ سعدی که آن کدام سفر است، گفته: «گوگرد پارسی می‌خواهم بردن به چین که شنیدم عظیم قیمتی دارد و از آنجا کاسه چینی به روم آورم و دیبای رومی به هند و فولاد هندی به حلب و آبگینه حلبی به یمن و بُرد یمانی به پارس و از آن پس ترک تجارت کنم و به دکانی نشینم». انصاف از این ماخولیا چندان فرو گفته که بیش طاقت گفتنش نمانده و از سعدی خواسته که سخنی بگوید.

حقیر از موجودین اهل علم و کتاب کمتر می‌شناسم کسی را مثل مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی یا دکتر محقق خراسانی یا دانشمندان گرامی دور از وطن: دکتر سیدحسین نصر و دکتر مهدوی‌ دامغانی که در دوران ۳۷ ساله سخنرانی‌های راشد که از «رادیو تهران» (تنها شبکه رادیویی سراسر کشور) پخش می‌شد، شنوندۀ وفادار این سخنرانی‌ها باشند و چه بسیار کسان از مسلمان و مسیحی و زرتشتی و کلیمی و ارباب مسالک اسلامی و غیرهم در داخل و خارج کشور تعلق خاطر فراوانی به این سخنرانی‌ها و آموزه‌های بی‌بدیل و راهنمایی‌های کارساز و زندگی‌ساز آن علامۀ گرانقدر داشتند.

چرا خود را با تاریخ سرگرم می کنیم؟ آیا پژوهشهای تاریخی ارزشی دارند، و تلاشهایی که در این باره صورت می گیرند، به زحمتش می ارزد؟ پاسخ "آری یا نه" گفتن به این سؤالات در یک آن ممکن نیست. اجازه دهید با نقل حکایتی کوچک توضیح دهم که منظورم چیست؟

نظام آموزشی هر جامعه به گونه نهادی کارساز در مجموعۀ فرهنگی، دگرگونی و رشد خود را در پیوند با ساخت کلی جامعه فراهم می آورد و در این ساخت، فعالیتهای دیگر نهادها، از آن میان حکومت و اقتصاد از یک سو معیارها و ارزشهای برین جامعه، دیانت و باورهای مذهبی از سوی دیگر، نقش تعیین کننده ای پیدا می کنند.

گنبد و ایوان دو عنصر بارز معماری ایرانی است. با وجودی که در پیدایی ایوان هنوز مسائل مورد بحثی به چشم می خورد، اما در تداوم و تکامل بناهای گنبد دار ایرانی از عصر ساسانی تا زمان حاضر تردیدی وجود ندارد. بناهای گنبد دار مغرب زمین که به طور کلی شناخته شده اند، تفاوت بسیاری با بناهای گنبددار ایرانی دارند.