اقلیم التفاح

اقلیم التفاح \eqlīm-ot-toffāh\، ناحیه‌ای در جنوب لبنان. اقلیم التفاح در گذشته از نواحی جبل عامل یا بلاد بشاره به شمار می‌آمد که خود به دو ناحیه تقسیم می‌شد: بشارۀ جنوبی و بشارۀ شمالی. اقلیم التفاح از لحاظ اداری ـ سیاسی یکی از بخشهای سه‌گانۀ بشارۀ شمالی بود (سوید، 1 / 34، 36). رودخانۀ لیطانی با 144 کمـ طول، به‌عنوان بزرگ‌ترین رودخانۀ لبنان (بریتانیکا، X / 765)، مرز جنوبی این ناحیه، و رود الاوّلی حدّ شمالی آن را تشکیل می‌داد (سوید، همانجا).
ساختار زمین‌شناختی اقلیم التفاح از تشکیلات کرتاسه است (ابوالعینین، 142، نقشه، نیز 160-161، 304- 305) و این ناحیه دارای آب‌وهوایی مساعد و آب شیرین و کافی است (امین، 1 / 218).
تاریخ اقلیم التفاح همانند تمام منطقۀ جبل عامل، به‌سبب نبود منابع کافی، چندان روشن نیست (سوید، 1 / 37). اقلیم‌ التفاح یکی از زیستگاههای شیعیان در لبنان است که در دورۀ عثمانی پیوسته به دنبال خودمختاری بودند. تا سدۀ 13 ق / 19 م، ساکنان جِزّین ــ مرکز ناحیه‌ای که اقلیم ‌التفاح نیز جزئی از آن به‌شمار می‌آمد ــ همگی شیعه بودند، اما به‌سبب ظلم و جور حاکمان جبل لبنان، از آنجا مهاجرت کردند و به شهرهای دیگر رفتند، تا جایی که امروزه جمعیت این شهر تماماً مسیحی (مارونی)‌اند (امین، همانجا).
از نیمۀ دوم سدۀ 19 م، با فراگیرشدن جنبشهای آزادی‌خواهانه، مردمان جبل عامل نیز به پا خاستند، تا اینکه پس از افول حکومت عثمانی در 1918 م، این منطقه و نواحی تابعه، در 1920 م رسماً به کشور لبنان منضم شد (سوید، 1 / 39). به‌این‌ترتیب، در پایان سلطۀ عثمانی (مایر، XV / 39)، اقلیم التفاح یکی از بخشهای (مدیریه) دوگانۀ شهرستان (قضاء) جزین به شمار می‌آمد ( لبنان ... ، 1 / 50).
امروزه اقلیم التفاح یکی از نواحی شهرستان صیدا از استان «لبنان جنوبی» است (سوید، 1 / 36) که همراه با اقلیم الشومر یک حوزۀ اداری (بخش) (امین، 1 / 196)، و با بخش شقیف، ناحیۀ جباع را تشکیل می‌دهد (سوید، همانجا).
امروزه ساکنان اقلیم التفاح بیشتر شیعه مذهب‌اند که در بین آنان مسیحیان (مارونی) و دروزیها نیز زندگی می‌کنند (سمک، 154). این محدوده، به‌عنوان کانون اصلی تشیع در لبنان، شامل آبادیهایی است که بیشتر در دره‌ها و دامنه‌ها قرار دارند و ساکنان آنها از طریق زراعت گذران می‌کنند (نورتن، 474). ازاین‌رو، در این آبادیها هنوز مالکیتهای خرد و متوسط زراعی غلبه دارد و فعالیت کشاورزی بدون بهره‌گیری از نهاده‌های متنوع تولیدی به شکل گسترده صورت می‌گیرد. عمده‌ترین محصولات این منطقه غلات و میوه (سیب) است (بروکهاوس، XI / 409 و نقشه). آبادیهای مهم اقلیم التفاح شامل میه و میه، مغدوشه، مجدلیون و برامیه است ( لبنان، 1 / 54-71؛ موسوی، 435، 437).
اقلیم التفاح به‌عنوان جزئی از ناحیۀ صیدا، که از کانونهای اصلی مقاومت به شمار می‌رود (قصیر، 25)، بخشی از جنوب لبنان است که در سالهای اخیر پیوسته مورد هجوم نیروهای اسرائیلی قرار گرفته است (شراره، 54، 74، 92؛ عزمی، 31، 34- 36؛ دیب، 148، 459). افزون بر این، در 1990 م / 1369 ش بخش اقلیم التفاح صحنۀ درگیریهای هواداران جنبش امل و نیروهای حزب‌الله بود (هانف، 736)؛ سرانجام، این درگیریها با وساطت سوریه و ایران خاتمه یافت (همو، 749؛ نیز نک‍ : «قوة ... »، 133).

مآخذ

ابوالعینین، حسن، لبنان، بیروت، 1980 م؛ امین، محسن، خطط جبل عامل، به کوشش حسن امین، بیروت، 1961 م؛ دیب، یوسف، الیومیات اللبنانیة، بیروت، 1986 م؛ سمک، عبدالکریم ابراهیم، حواشی بر نوادر الزمان ابکاریوس، لندن، 1987 م؛ سوید، یاسین، التاریخ العسکری للمقاطعات اللبنانیة فی عهد الامارتین، بیروت، 1980 م؛ شراره، بلال، العودة الى سوریا، بیروت، 1995 م؛ عزمی، محمود، «اجتیاح لبنان و نظریة الحرب المحدودة»، شؤون الاوسط، بیروت، 1992 م، شم‍ 10؛ «قوة فصل فی لبنان»، شؤون فلسطینیة، بیروت، 1990 م، شم‍ 210؛ لبنان، مباحث علمیة و اجتماعیة، به کوشش فؤاد افرام بستانی، بیروت، 1969 م؛ موسوی، رشاد، جغرافیة لبنـان، بیروت، 1983 م؛ هانف، تئودر، لبنان تعایش فی زمن الحرب، ترجمۀ موریس صلیبا، پاریس، 1993 م؛ نیز:

Britannica, macro, 1978; Brockhaus , 1970; Kassir, S., «La Résitance nationale libanaise», Revue d’ètudes palestiniennes, 1985, no. 16; Meyer ; Norton, A. R., «Lebanon», The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, New York, 1995, vol. II.
عباس سعیدی (دبا)