آق سنقر احمدیلی

آق‌سنقر احمدیلی \āq-sonqor-e ahmadīlī\، (مق‍ 527 ق / 1133 م)، از امیران بزرگ سلجوقی در مراغه و آذربایجان. 
او را در زمرۀ غلامان امیر احمدیل بن ابراهیم بن وَهسودان روادی کُردی، امیر مراغه، برشمرده‌اند که پس از مرگ امیر، مراغه به اقطاع به او سپرده شد (ابن‌اثیر، 10 / 516؛ دانشنامه، 10 / 1013؛ قس: کسروی، 230). 
آق‌سنقر که در جانب سلطان محمود بود، به‌سبب چیرگی طغرل بر آذربایجان، به‌ناچار از اقطاع خود دور افتاده بود؛ اما همین که اطاعت مجدد طغرل را شنید، از سلطان محمود خواست که باز بر سر اقطاع خود، یعنی مراغه رود. طغرل به تحریک آق‌سنقر به مخالفت با سلطان محمود برخاست و با آق‌سنقر به سوی اردبیل رفت؛ اما درنهایت، باز هر دو به اطاعت سلطان محمود درآمدند (ابن‌اثیر، 10 / 597). 
سلطان محمود در 525 ق / 1131 م در همدان وفات یافت. آق‌سنقر احمدیلی اتابکِ پسر او، داوود بود. وی به اتفاق ابوالقاسم دَرگَزینی اَنَس‌آبادی وزیر، داوود را به سلطنت برداشت. پس از آن، آق‌سنقر که فرماندهی سپاه داوود را بر عهده داشت، در نبردی از طغرل شکست خورد و به همراه ملک داوود به بغداد رفت (حسینی، 102؛ ابن‌اثیر، 10 / 682؛ بنداری، 191؛ دانشنامه، همانجا). 
در 527 ق / 1133 م مسعود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی وارد بغداد شد و به سلطنت رسید و ملک داوود، برادرزاده‌اش، به‌ناچار از او اطاعت کرد. در نبردی که میان سلطان مسعود و طغرل در همدان درگرفت، آق‌سنقر نیز حضور داشت. در نهایت، مسعود بر همدان چیره گشت و طغرل شکست خورد و به ری گریخت (ابن‌اثیر، 10 / 686؛ بنداری، 196-197). در این میان، جمعی از باطنیان به چادر آق‌سنقر احمدیلی رفتند و او را با ضربات کارد کشتند. گفته شده است که سلطان مسعود کسانی را به قتل او برانگیخته بود (حسینی، 104؛ ابن‌اثیر، دانشنامه، همانجاها؛ کسروی، 233-234). 

مآخذ

ابن‌اثیر، الکامل؛ بنداری، فتح، تاریخ سلسلۀ سلجوقی (زبدة النصرة)، ترجمۀ محمدحسین جلیلی، تهران، 1356 ش؛ حسینی، علی، اخبار الدولة السلجوقیة (زبدة التواریخ)، به کوشش محمد اقبال، بیروت، 1933 م؛ دانشنامه؛ کسروی، احمد، شهریاران گمنام، تهران، 1355 ش.

عباس زریاب (دبا)