آق حصاری

آق‎حصاری \āq-hesārī\، حسن‌ ‎بن طورخان ‌‎بن داوود ‌بن یعقوب، مشهور به «حسن کافی» (951-1025 ق / 1544-1616 م)، فقیه، ادیب و پژوهشگر. وی از مردم بوسنه بود. در آق‌حصار به دنیا آمد، بیش از 20 سال منصب قضاوت آنجا را برعهده داشت و در همان شهر درگذشت. زبانهای عربی، ترکی و فارسی را نیک می‎دانست (زرکلی، 2 / 194). پرهیزکار و زاهد بود و مشایخ صوفیه را دشمن می‎داشت. در جنگها، به‌عنوان جنگاور و سخنور شرکت می‎کرد، ازجمله در جنگ اِگْری (در مجارستان) حضور داشت (1004 ق / 1596 م) و کتاب اصول الحکم فی نظام العالم را در اثنای آن تألیف کرد. این کتاب به زبان عربی، و دربارۀ چگونگی فرمانروایی و لزوم بازنگری در سازمان اداری امپراتوری عثمانی است. بزرگان ترک این اثر را پسندیدند و خواستار شرح آن شدند. پس، آق‌حصاری در 1005 ق / 1597 م آن را به زبان ترکی شرح کرد. 
برخی دیگر از آثار او بدین قرار است: 1. سمت الوصول الٰی علم الاصول (حاجی خلیفه، 2 / 1002؛ زرکلی، همانجا)؛ 2. روضات الجنات فی اصول الاعتقادات (همانجا)؛ 3. ازهار الروضات فی شرح روضات الجنات (دانشنامه ... ، 1 / 122)؛ 4. تمحیص التلخیص یا شرح التلخیص، در باب معانی و بیان (زرکلی، همانجا)؛ 5. شرح مختصر قُدوری که کتابی است در فروع فقه حنفی در 4 جلد؛ 6. شرح کافیۀ ابن‌حاجب، در نحو (کحاله، 3 / 233؛ زرکلی، همانجا)؛ 7. حدیقة الصلاة التی هی رئیس‎ العبادات (بغدادی، 1 / 398)؛ 8. رساله‎ای تحقیقی دربارۀ کلمۀ «چلبی» (زرکلی، همانجا)؛ 9. نظام العلماء الٰی خاتم الأنبیاء (زرکلی، همانجا)؛ 10. نور الیقین فی اصول ‎الدین که شرحی است بر کتاب بیان‎ السنة و الجماعة، معروف به عقایدالطحاوی، نوشتۀ امام احمد بن جعفر بن حنفی (د 321 ق / 933 م) (حاجی خلیفه، 2 / 1143؛ کحاله، همانجا)؛ 11. شرح مقدمة الزاهد شیخ احمد زاهد (د 818 ق / 1415 م) که شامل 60 مسئلۀ مشهور در میان شافعیان است. 

مآخذ

بغدادی، ایضاح؛ حاجی خلیفه، کشف؛ دانشنامه؛ زرکلی، اعلام؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

جعفر شعار (دبا)