اطعمه و اشربه

اطعمه و اشربه \atʾeme va ašrebe\، عنوان بابی از ابواب فقه که به بحث دربارۀ احکام خوردنیها و نوشیدنیها اختصاص دارد. احکام حرمت راجع به اطعمه و اشربه مربوط به شرایط عادی است و در زمانی که مکلف در حالت اضطرار (ه‍ م) واقع شود، به‌عنوان حکم ثانوی، حرمت خوردنیها و نوشیدنیهای حرام مورد تجدیدنظر قرار می‌گیرد. 
اساس اینکه برخی از خوردنیها یا نوشیدنیها تحریم می‌گردد، در آیاتی از قرآن کریم دیده می‌شود. به‌طور خاص در شماری از آیات، از تحریم میته (مردار)، خون و گوشت خوک سخن به میان آمـده است (بقره / 2 / 173؛ مائده / 5 / 3؛ انعام / 6 / 145؛ نحل / 16 / 115) و این ممنوعیت در خوراک، در سنت نبوی با گسترش بیشتر مورد بحث قرار گرفته، و موارد گوناگون دیگری نیز به موارد محدودِ یادشده افزوده شده است. 
مذاهب گوناگون اسلامی دربارۀ احکام اطعمه اختلاف آرائی چشمگیر دارند. گوناگونی برداشتها از آیات قرآن و وجود احادیث متعارض، اگرچه از علل مهم این اختلاف آراء است، اما بخش مهمی از اختلاف نیز ناشی از اختلاف عرفی در تعریف طیبات و خبایث است؛ در مقام استفاده از مضمون آیۀ « ... یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ ... » (اعراف / 7 / 157)، جواز استفاده از عرف غذایی مردم در موارد غیرمنصوص، چنان‌که محدود به عرف مردم زمان شارع نشود، خود از موجبات برخی ویژگیها در مذاهب اسلامی است (برای تفصیل، مثلاً نک‍ : ماوردی، 5 / 137 بب‍‌ ؛ ابن‌رشد، 1 / 464 بب‍ ؛ محقق حـلی، 3 / 217 بب‍ ؛ مـرداوی، 10 / 304 بب‍ ؛ شهیـد ثانی، 2 / 277 بب‍‌ ). در اصل تحریم مسکرات میان مذاهب اسلامی اختلافی نیست و آنچه مورد اختلاف واقع شده، مصادیق آنها ست. 

مآخذ

ابن‌رشد، محمد، بدایة المجتهد، بیروت، 1402 ق / 1982 م؛ شهیدثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة، به‌کوشش محمد کلانتر، بیروت، 1403 ق / 1983 م؛ ماوردی، علی، الحاوی الکبیر، به‌کوشش علی محمد معوض و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیه؛ محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، به‌کوشش عبدالحسین محمدعلی، نجف، 1389 ق / 1969 م؛ مرداوی، علی، الانصاف، به‌کوشش محمد حامد فقی، بیروت، 1377 ق / 1957 م.

حمید گوینده (دبا)