آصف الدوله، اللهیار خان

آصف‌الدوله \āse(a)f-od-dowle\، اللٰهیار خان، فرزند محمد خان بیگلربیگی قاجار دولّو، یوخاری‌باش (د پس‌از 1264 ق / 1848 م)، دولتمرد دورۀ قاجار و صدراعظم فتحعلی شاه. پدرش، محمد خان، از سرکردگان برجستۀ ایل قاجار بود و در زمان جنبشهای سلطنت‌خواهی قاجاریان، بسیاری از بزرگان و کلانتران، او را برای پادشاهی ایران شایسته‌تر از آقا محمد خان می‌دانستند. اما وی نه‌تنها به‌سود آقا محمد خان کنار رفت، بلکه از سران ایل و بزرگان استراباد و مازندران، برای بنیادگذاری سلطنت قاجار، قول مساعد گرفت و چون در زمانهای بعدی در غیاب آقا محمد خان، حکومت تهران را بر عهده داشت، او را «بیگلربیگی» نامیدند و در دورۀ متأخر، بازماندگان وی، نظر به گذشتی که او در حق آقا محمد خان کرده بود، نام خانوادگی «تاج‌بخش» بر خود نهادند (سعادت نوری، 379). محمد خان بیگلربیگی، پس‌از کشته شدن آقا محمد خان در شوشی، وفاداری خود را به فتحعلی شاه حفظ کرد و شاه جدید نیز با حفظ احترام وی و ازدواجهای سیاسی متعدد، کوشش کرد که طایفۀ بزرگ وی را با طایفۀ قُوانلو (اَشاقه‌باش) در الفت و یگانگی نگه دارد (همانجا؛ نیز نک‍ : عضدالدوله، 251). 
در 1240 ق / 1825 م فتحعلی شاه صدراعظم خود، عبدالله خان امین‌الدوله، را که در سرکوب تمرّد لرهای اصفهان سستی کرده بود، برکنار کرد و اللٰهیار خان را ــ که سمت «خوان‌سالاری» داشت و یک بار نیز در 1229 ق / 1814 م در دفع ترکمنها کامیاب شده بود ــ بـه صدارت برگزید و «آصف‌الدوله» لقب داد (بامداد، 1 / 154). آصف‌الدوله در مدت 3 سال که مقام صدارت عظمى را بر عهده داشت (1240-1243 ق / 1825-1827 م)، سستی و ناتوانی فراوان از خود نشان داد (همانجا). 

مآخذ

 بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ سعادت نوری، حسین، «آصف‌الدوله‌ها»، یغما، تهران، 1341 ش، س 15، شم‍ 7؛ عضدالـدوله، احمدمیـرزا، تاریخ عضدی، به‌ کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1355 ش. 

بخش تاریخ (دبا)