اشمونین

اشمونين ‌\o(a)šmūna(e)yn\، شهری‌ در صعید مصر، در استان مِنیا، در كرانۀ باختری‌ نیل‌ که در °27 و ´47 عرض‌ شمالی واقع است‌. اشمونین‌ از كهن‌ترین‌ شهرهای‌ مصر به‌ شمار می‌رود كه‌ در روزگار فراعنه‌، خمونو نام‌ داشته‌، و یكی‌ از ولایات‌ مصر علیا و مركز پرستش‌ الٰهۀ‌ آنوبیس‌ یا توت‌ بوده‌ است؛‌ یونانیان‌ و رومیان‌ آن‌ را هرموپولیس‌ ماگنا نامیده‌اند، اما نام‌ قبلی‌ آن‌ شمون‌ یا اُشمون‌ است‌ (پاولی‌، XV / 902؛ وبستر، 22؛ EI1؛ هرودت‌، 2 / 163، نیز حاشیۀ 3). منابع‌ اسلامی‌ بنای‌ آن‌ را به‌ اشمون‌ از نوادگان‌ نوح (ع)‌ نسبت‌ می‌دهند (ابن‌عبدالحكم‌، 9؛ یاقوت‌، 1 / 283؛ ابن‌‌خلدون‌، 2(1) / 142؛ ابن‌ایاس‌، 1(1) / 22). آثاری‌ كه‌ از دوران‌ حكومت‌ یونانیان‌ و رومیان‌ در این‌ شهر بر جای‌ مانده‌، بیانگر اهمیت بسزای‌ آن‌ در وقایع‌ سیاسی‌ و تاریخی‌ آن‌ روزگار است‌ ( الموسوعة ... ، 167؛ بستانی‌، 14 / 235). 
در دورۀ اسلامی‌، نام‌ اشمون‌ به‌ اشمونین‌ (صیغۀ مثنى‌) تغییر یافت‌ و گویا در گذشته، دو مكان‌ در نزدیكی‌ یكدیگر به‌ نام‌ اشمون‌ وجود داشته كه‌ یكی‌ همان‌ شهر باستانی‌ هرموپولیس‌ ماگنا ست‌ و دیگری‌ بعدها در كنار آن‌ بنا شده‌ است‌ (EI1؛ بستانی‌، همانجا). اشمونین در 21 ق‌ به‌ همراه‌ دیگر شهرهای‌ همسایه‌اش به‌ دست‌ مسلمانان فتح‌ شد (بلاذری‌، 216- 217) و تا سدۀ 3 ق‌ همچنان‌ پررونق‌ بود و از شهرهای‌ بزرگ‌ مصر به‌ شمار می‌رفت‌ (نك‍ : یعقوبی‌، 331). این‌ شهر در اواخر سدۀ 3 و اوایل‌ سدۀ 4 ق‌ به‌ یكی‌ از مراكز فعالیت‌ فاطمیان‌ افریقیه‌ مبدل شد كه‌ اندیشۀ خارج‌‌كردن‌ مصر را از چنگ‌ عباسیان‌ داشتند؛ سرانجام‌ در 307 ق‌ بعد از اسكندریه‌ به‌ تصرف‌ سپاهیان‌ المهدی‌، پیشوای‌ فاطمیان‌ افریقیه،‌ درآمد (بلوی‌، 63 -64؛ ابن‌اثیر، 7 / 263، 8 / 113؛ ابن‌خلدون‌، 4(3) / 666؛ مقریزی‌، 1 / 103). در روزگار خلافت‌ فاطمیان،‌ شهر گسترش‌ یافت‌ و با افزوده‌‌شدن‌ دو «كورۀ» دیگر بدان‌، به‌ اقلیمی‌ بزرگ‌ بدل‌ شد (ابن‌تغری‌ بردی‌، 9 / 40، حاشیۀ 2). با این‌ حال‌، اصطخری‌، جغرافی‌نگار سدۀ 4 ق،‌ از اشمونین‌ به‌‌عنوان‌ شهری‌ كوچك‌ و آباد یاد می‌كند (ص‌ 53). 
اشمونین تا اوایل‌ سدۀ 18 م‌ شكوفایی‌ خود را همچنان‌ حفظ كرد تا اینكه‌ در 1720 م،‌ به ‌سبب تغییر مسیر نیل،‌ از اهمیت‌ و شكوفایی‌ آن‌ كاسته‌ شد و ازآن‌پس‌ به‌ تابعیت‌ شهر مَلَّوی‌ از استان منیا درآمد (بریتانیکا؛ EI1). اشمونین از دیرباز، مركز پرورش‌ اسب و استر و ستوران‌ بوده‌ (نك‍ : یعقوبی‌، همانجا؛ قس‌: بستانی‌، همانجا)، و امروزه‌ نساجی‌ و دامداری‌ آن‌ نیز رونق‌ دارد (همانجا؛ EI 1).

مآخذ

 ابن‌اثیر، الكامل‌؛ ابن‌ایاس‌، محمد، بدائع‌ الزهور، به‌كوشش‌ محمد مصطفیٰ‌، قاهره، 1402 ق؛ ابن‌تغری‌ بردی‌، النجوم، قاهره، 1383 ق بب‍ ؛ ابن‌خلدون‌، العبر؛ ابن‌عبدالحكم‌‌، فتوح‌ مصر و اخبارها، بغداد، 1920 م‌؛ اصطخری‌، ابراهیم‌، المسالك و الممالك‌، لیدن‌، 1927 م‌؛ بستانی‌، فؤاد افرام، دائرة‌المعارف، بیروت، 1956- 1983 م؛ بلاذری‌، احمد، فتوح‌ البلدان‌، به‌كوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، 1865 م‌؛ بلوی‌، عبدالله‌، سیرة احمد بن طولون‌، به‌كوشش محمد كردعلی‌، قاهره‌، 1358 ق‌؛ مقریزی‌، احمد، اتعاظ الحنفاء، به‌كوشش جمال‌الدین شیال‌، قاهره‌، 1367 ق‌؛ الموسوعة العربیة المیسرة، به كوشش‌ محمد شفیق غربال‌، قاهره‌، 1965 م‌؛ هرودت‌، تاریخ‌، ترجمۀ هادی‌ هدایتی‌، تهران‌، 1338 ش‌؛ یاقوت‌، بلدان‌؛ یعقوبی‌، احمد، البلدان‌، لیدن‌، 1891 م‌؛ نیز:

Britannica, 2008; EI1; Pauly ; Webster’s New Geographical Dictionary, Springfield, 1980.

عنایت‌الله‌ فاتحی‌نژاد (دبا)