اشپر

اشپر \ešper\، آلبرت (1905-1981 م / 1284-1360 ش)، مهندس معمار و دولتمرد آلمانی. او معمار ارشد آدلف هیتلر (1933-1945 م)، و وزیر تسلیحات و تولیدات جنگی آلمان نازی (1942-1945 م) در زمان جنگ جهانی دوم بود.

اشپر در مانهایم زاده شد، در مدارس فنی کارلسروهه، مونیخ و برلین به تحصیل پرداخت و در 1927 م مدرک معماری گرفت. او از معدود روشن‌فکرانی بود که به حزب نازی پیوست (ژانویۀ 1931). تواناییهای اشپر چنان بر هیتلر تأثیر گذارد که اندک زمانی پس از رسیدن به مقام صدراعظمی، او را معمار شخصی خود کرد. هیتلر کارهای مهمی به اشپر واگذار کرد، ازجمله طرحهای جاه‌طلبانۀ بازسازی سراسر برلین، که به انجام نرسید، و طراحی میدانهای رژه، نورافکنهای گَردان و پرچمهای کنگرۀ حزب در نورنبرگ (1934 م). به‌رغم این طرحهای عظمت‌طلبانه، طرحهای اجراشدۀ اشپر اندک، و در اندازۀ معمولی‌اند. برجسته‌ترین ساختمانهای عمومی او که میان سالهای 1934 و 1942 م ساخته شدند، عبارت‌اند از: استادیوم گردهماییهای حزب نازی در نورنبرگ (1934-1937 م)، غرفۀ آلمان در نمایشگاه ‌جهانی «هنر و فن در زندگی مدرن» در پاریس (1937 م) و مقر صدراعظم در برلین (1937- 1938 م). از ویژگیهای این ساختمانها تأکید فراوان بر محورها و مرکز طرح و کاربرد دیوارهای ضخیم است.
اشپر در دهۀ 1930 م، با فریتس توت در ساخت بزرگراههای  راهبردی برای جنگ همکاری می‌کرد. وی در 1942 م، جانشین توت در مقام وزیر تسلیحات و مهمات شد. در 1943 م، بخشی از مسئولیتهای هِـرمان گورینگ نیز به اشپر واگذار شد و او با عنوان وزیر تسلیحات و تولیدات جنگی، افزون بر تولید، جابه‌جایی و استقرار تسلیحات، اختیار همۀ امور مربوط به مواد خام و تولید صنعتی آلمان را نیز به ‌دست آورد. اشپر در مقام جانشین فریتس توت، وارث سازمان توت شد که برای کارهای عمرانی از کار اجباری و نظام شبه‌برده‌داری بهره می‌برد. با مدیریت کارآمد اشپر، به‌رغم بمبارانهای سنگین متفقین، تولید اقتصادی آلمان در 1944 م به نقطۀ اوج خود رسید. در ماههای پایانی جنگ، اشپر به‌سختی کوشید از اجرای سیاست زمین سوختۀ هیتلر، که آلمان را به ویرانه‌ای تبدیل می‌کرد، جلوگیری کند. پس ‌از جنگ، بیشتر به‌سبب نقشی که در رأس سازمان توت در استفاده از نیروی کار اجباری داشت، در دادگاه جنایات جنگی نورنبرگ (1945-1946 م) گناهکار دانسته، و به 20 سال زندان محکوم شد. او این دوران را در زندان اِشپانداو در برلین غربی سپری کرد. 
اشپر پس‌ از آزادی از زندان در 1966 م، به نویسندگی روی آورد. آثار منتشر‌شدۀ او عبارت‌اند از: «خاطرات» (1969 م؛ ترجمۀ انگلیسی، با عنوان «درون رایش سوم»، 1970 م)، «خاطرات اشپانداو» (1975 م)، و «عامل نفوذی» (1981 م). او در 1981 م، هنگامی که برای مصاحبه‌ای تلویزیونی در لندن به ‌سر می‌برد، درگذشت.

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2010; Columbia, 6th edition; DA.

بخش هنر و معماری دانا