آرماتور

آرْماتور r](o)[ārmātū، سـاختـاری بـرای بـرپـا داشتن، تقویت کردن یا نگاه داشتن اجزاء گوناگون یک شیء یا سازه. این اصطلاح بیشتر در رشته‌های ساختمان و پیکره‌سازی کاربرد دارد:

1. در سـاختمـان

اصطلاح آرمـاتور به قطعه‌هایی فولادی ــ معمولاً میل‌گرد ــ گفته می‌شودکه به‌طور معمول، به شکل شبکه در سازه‌های بتُن مسلح (بتن‌آرمه) به‌کار می‌رود. بتن مسلح در دهۀ 1860م به منظور افزودن مقاومت کششی فولاد به مقاومت فشاری بتن، و بهره‌گیری کامل از ویژگی شکل‌پذیری بتن پدید آمد(نک‍ : لاروس...؛ بریتانیکا، ماکرو، XIII/ 940؛ نویل، 207، جم‍ ؛ اورارد، 20، جم‍‌). 
برای نخستین‌بار، باغبانی فرانسوی به نام ژوزف مُنیه در حوضها و مخزنهای سیمانی و بتنی‌اش، شبکه‌هایی از سیمهای آهنی را به عنوان آرماتور به کار برد. او این نوآوری را در 1867م به ثبت رساند و در همان سال، در نمایشگاه پاریس به نمایش گذاشت (بریتانیکا، میکرو، VIII/ 258). فرانسوا اِنْبیک، مهندس فرانسوی در این نمایشگاه با اختراع منیه آشنا شد و به این فکر افتاد که آن را در ساختمان‌سازی به کار گیرد. او این کار را در 1879م با ساختن دالهای سقفی از جنس بتن مسلح آغاز کرد و در 1892م، یک سازۀ ساختمان را که به‌طور کامل از بتن مسلح پدید آمده بود، به ثبت رساند (همان، V/ 832). 
در سازه‌های بتن مسلح، آرماتور به صورت شبکه‌ای فولادی که به شکل دلخواه درآمده است، پیش از بتن‌ریزی، در قالب کار گذاشته می‌شود؛ پس از ریختن بتن در قالب و سخت شدن آن، فولاد و بتن به‌طور یکپارچه عمل می‌کنند. کارایی این ترکیب بسیار بیشتر از فولاد یا بتن به تنهایی است، زیرا هم دارای مقاومت کششی و خمشی فولاد، و هم دارای مقاومت فشاری بتن است (نک‍ : همان، ماکرو، XIII/ 940؛ اورارد، 21، جم‍‌ ). 
بتن مسلح نه تنها در ساخت قابهای صُلب، بلکه در ساخت پِی، ستون، دیوار، سقف، و انواع پوششها که تنوع آنها حد و مرزی ندارد، به کار می‌رود. این ماده نقش مهمی در پدید آمدن آسمان‌خراشها و فُرمهای ساختمانی نوآورانه و خیال‌پردازانه داشته است (بریتانیکا، ماکرو، XIII/ 940, XXVIII/ 474). 

مآخذ

Britannica, 1986; Everard, N. J., Reinforced Concrete Design, Mc Graw-Hill, 1993; Grand Larousse; Neville, A. M., Properties of Concrete, New York, 1996. 
مازیار جمالی‌مهر

2. در پیکره‌سازی

آرماتور یا میل بَست به استخوان‌بندی درون پیکره‌هایی که از مواد نرم ساخته می‌شوند و حجم آنها نیاز به استواری دارد، گفته می‌شود. 

آرماتور را می‌توان از هر مادۀ ضد رطوبت و سختی تهیه کرد که موادی چـون گِـل مـرطـوب و گـچ را ــ کـه در ساختن مجسمـه و قـالب‌گیری اطراف آن به‌کار می‌رود ــ نگه می‌دارد. چند قطعه چوب به هم پیوسته، یک استوانۀ سربی سنگین یا لوله‌ای از جنس آهن گالوانیزه برای نگهداری سر مجسمه یا قطعات آن می‌تواند نقش آرماتور را داشته باشد. قطعات بزرگ‌تر مجسمه را آرماتورهای پیچیده و متشکل از لوله‌های سربی، میله‌ها یا لوله‌های آهنی یا چوب استوار می‌کنند. در پیکره‌های بزرگ، ترکیبی از این مواد به کار می‌رود. در اروپا از زمان رنسانس ساخت آرماتور برای مجسمه‌های بزرگ معمول بود.     (142)