افصح زاد

افصح‌زاد \afsah-zād\، اعلا‌خان (1935-2003 م / 1314- 1382 ش)، تاریخ‌نگار، منتقد ادبی و جامی‌شناس تاجیک. در خانواده‌ای کشاورز در پنجکنت به دنیا آمد، در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی و تاجیکی تحصیل کرد و در گروه خاورشناسی و نسخه‌های خطی پژوهشگاه علوم تاجیکستان به کار پرداخت (بشیری، 14؛ «درگذشت ... »، 47). در 1971 م به مدیریت بخش متن‌شناسی و نشر آثار ادبی پژوهشگاه منصوب شد و در 1981 م دکترای خود را در رشتۀ واژه‌شناسی (فقه‌اللغه) دریافت کرد و سپس به بررسی، تصحیح و انتشار آثار عبدالرحمان جامی روی آورد (همانجاها). به گفتۀ خودش از کودکی و در محیط خانواده با آثار جامی آشنا شده است (ص 22-23). بعدها که به جامی‌شناسی روی آورد، کوشید در همۀ جنبه‌های مربوط به مسلک و مشرب، هنر، آثار و محیط زمان جامی مطالعه کند. چند رساله‌ای که دربارۀ جامی منتشر کرده بود، در مجموعه‌ای با عنوان نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی جمع و تدوین شده است که وسعت تحقیق او را دربارۀ این شاعر به خوبی نشان می‌دهد (افصح‌زاد، 21-32). کلیات آثار جامی که به‌اهتمام او در 8 جلد به چاپ رسیده (1986-1987 م)، و چند اثر تحقیقی دیگر او دربارۀ این شاعر، گواه تلاش گستردۀ افصح‌زاد در راه بازشناسی جامی و معرفی او به نسل جدید است (بشیری، همانجا). 
افصح‌زاد دربارۀ حافظ شیرازی، نظامی گنجوی، کمال خجندی و چند تن دیگر از بزرگان ادب کتاب و مقاله نوشته است. ادبیات فارسی و تاجیکی در نیمۀ دوم سدۀ 15 م (چ 1985 م) اثر دیگری از او در حوزۀ تاریخ ادبیات است (برای اطلاعات بیشتر دربارۀ آثار او، نک‍ : بشیری، 14-15). شمار کتابها، رساله‌ها و مقاله‌های او را بیش‌از 500 عنوان برآورد کرده‌اند («درگذشت»، همانجا). در 11 نوامبر 2005 م / 20 آبان 1384 ش، در همایشی علمی در پژوهشگاه علوم تاجیکستان، هفتادمین سالگرد ولادتش را جشن گرفتند و ضمن بررسی آثار و خدمات ادبی‌اش از سوی شماری از استادان و پژوهشگران در آن همایش، مقام وی را در گسترۀ پژوهش ادبی و آثار سخنوران ادب قدیم فارسی و تاجیکی، همپایۀ صدرالدین عینی و سعید نفیسی قلمداد کردند («همایش ... »، بش‍‌ ). 

مآخذ

افصح‌زاد، اعلاخان، نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، تهران، 1378 ش؛ «درگذشت افصح‌زاد»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، تهران، 1378 ش، شم‍ 20؛ «همایش بزرگداشت افصح‌زاد»، بی‌بی‌سی فارسی (مل‍‌ )؛ نیز: 

Bashiri, I., Prominent Tajik Figures of Twentieth Century, Dushanbe, 2002; BBC Persian, www.bbc.co.uk / persian / tajikistan / story / 2005 / 11 / printable / 051111_dr_afsahzad.shtml (acc.Jul.15, 2006). 
عبدالحسین آذرنگ