آفریقایی، زبانهای

آفریقایی، زبانهای \zabānhā-ye āfrīqāyī\، مجموعۀ زبانهای بومی آفریقا. شمار آنها را حدود 800 تا 000‘1 زبان برآورد کرده‌اند. در قارۀ آفریقا، توزیع و پراکندگی زبانها یکسان نیست و بیشترین تنوع زبانی در مرکز آن وجود دارد. رایج‌ترین زبانهای آفریقا، بدون درنظرگرفتن زبان عربی، زبان سواحلی با 50 میلیون نفر و زبان هوسایی با 22 میلیون نفر سخنور است. در بخش شمالی قاره زبان عربی، در ثلث جنوبی گروه زبانهای بانتو، و در قلمرو محدودی، مانند صحرای کالاهاری و شمال تانزانیا، زبانهای غیربانتو رایج است. زبانهای آفریقایی را می‌توان به 4 خانوادۀ اصلی تقسیم کرد: 

1. زبانهای آفریقا ـ آسیایی

زبانهای آفریقا ـ آسیایی خانوادۀ زبانهای نواحی شمال و شرق آفریقا ست و شامل زبانهای سامی، مصری، بربری، کوشی و چادی می‌شود. در گروه زبانهای سامی، زبان عربی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این زبان در طول بیش‌ از 300‘1 سال از تاریخ آفریقا، مهم‌ترین زبان فرهنگی و بین‌قومی بوده که همگام با گسترش اسلام، در این قاره نفوذ یافته است. دیگر زبان مهم سامی، زبان گعزی است که در قرون وسطى به‌عنوان زبان ادبی تکامل یافت. زبانهای مصری نیز پیشینه‌ای دیرین در این سرزمین دارند. 

2. زبانهای نیل ـ صحرایی

زبانهای نیل ـ صحرایی در شمار خانوادۀ زبانهای منطقۀ شرق تا غرب آفریقا ست که از یک زبان مادر منشعب شده‌اند. این خانواده شامل گروه زبانهایی چون سنغای، کنوری، تدا، زغاوه، مابا، کما، فور و شاری ـ نیل است و دربردارندۀ حدود یک‌صد زبان می‌باشد. 

3. زبانهای نیجر ـ کردفانی

زبانهای نیجر ـ کردفانی شامل دو شاخه است: یکی گروه کوچک کردفانی در سودان، و دیگری خانوادۀ گستردۀ نیجر ـ کنگو که منطقۀ رواج آن کم‌وبیش سرتاسر غرب آفریقا در سمت جنوب صحرا، بخش عمده‌ای از حوضۀ رود کنگو، و نیز شرق و جنوب آفریقا را در بر می‌گیرد. خانوادۀ زبانی نیجر ـ کردفانی شامل حدود 900 زبان و هزاران گویش است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: زبان فولانی، گروه زبانهای ولتایی، زبانهای شاخۀ کوا، گـروه ادمـاوه ـ شرقی، سواحلی، کنگو و زولو. 

4. زبانهای خیسان

گروه زبانهای خیسان شامل حدود 12 زبان، و منطقۀ رواج آن جنوب آفریقا (آفریقای ماورای صحرا) است. مهم‌ترین زبانهای این گروه شامل زبانهای سانداوه و هادزا (هاتسا) است که در تانزانیا به آنها سخن می‌گویند. از ویژگیهای بارز این زبانها صداهای نُچی است که در هیچ‌جا جز آفریقا شنیده نمی‌شود. 
باوجوداینکه زبانهای این 4 گروه ازنظر ساختار تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند، می‌توان ویژگیهای مشترکی میان آنها یافت؛ بیشتر زبانهای آفریقایی جنوب صحرا از نوع نواختی هستند، یعنی تغییر در زیر و بم آوا در آنها تمایز معنایی ایجاد می‌کند. همچنین در این زبانها اسم دارای نظام صرفی است و تمایز در حالتهای صرفی و جنس نیز در واژگان آنها وجود دارد. 
با آغاز دورۀ استعمار، پاره‌ای زبانهای خانوادۀ هندواروپایی همچون انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی و پرتغالی در آفریقا رواج یافت. این زبانها در دوره‌های مختلف، زبان علمی و رسمی برخی از مناطق آفریقا بودند. درحال‌حاضر، دو زبان انگلیسی و فرانسه زبان رسمی بیشتر کشورهای آفریقایی است. 
افزون بر زبانهای یادشده، در این قاره برخی زبانهای ساختگی نیز شکل گرفتند. سانگو یکی از این زبانها ست که براساس زبانی بومی ساخته شده، و تأثیر بسیاری از زبان فرانسه گرفته است. این زبان در منطقۀ گسترده‌ای از آفریقای مرکزی افزون بر 3 میلیون نفر سخنگو دارد. زبان کِتوبه از دیگر زبانهای ساختگی است که بسیاری از مردم زئیر آن را به‌عنوان زبان مادری پذیرفته‌اند. زبان آفریکانس، زبان رسمی آفریقای جنوبی، نیز یکی دیگر از این زبانها، و آمیخته‌ای از زبان هلندی و یک زبان بومی است. 

مآخذ

دبا؛ نیز:

Britannica, 1986; Columbia, 6th edition. 
بخش زبان‌شناسی