افراشته

افراشته \afrāšte\، محمدعلی (1287- 1338 ش / 1908- 1959 م)، شاعر، نویسنده و طنزنویس. او اهل گیلان بود و آداب و رسوم و زبان روستاییان گیلانی را خوب می‌شناخت. کودکی سختی داشت و در جوانی به کارهای گوناگون، ازجمله پادویی، رانندگی و معلمی دست زد و اینها به مضمونهایی در شعر او تبدیل شد. پیش‌از شهریور 1320 به‌عنوان شاعری معروف بود که به گویش گیلکی شعر می‌سرود، اما در دورۀ آزادیهای سیاسی پس از شهریور، جایگاهش در مقام شاعر و نویسنده تثبیت شد. افراشته عضو حزب تودۀ ایران بود، در نویسندگی از مکتب واقع‌گرایی اجتماعی پیروی می‌کرد و با «هنر برای هنر» در ادبیات مخالف بود و ادبیات را به‌منزلۀ ابزاری در راه ترویج آگاهی طبقاتی و مبارزه به کار می‌گرفت. در کنگرۀ نویسندگان، که در 1325 ش در تهران برگزار شد، وی از این دیدگاه خود دفاع کرد. افراشته در 1328 ش هفته‌نامۀ چَلَنْـگَر را تأسیس کرد و سروده‌های طنزآمیز و هجوآلودی را انتشار داد که همیشه با پیام سیاسی همراه، و بیشتر آنها هم ساختۀ خود او بود. گاه نیز شعر و داستانی کوتاه به گیلکی چاپ می‌کرد. مدتی بعد چلنگر توقیف شد و افراشته نشریۀ خود را با نامهای دیگری چون جاجرود و شب‌چراغ انتشار داد. 
افراشته پس‌از کودتای 28 مرداد 1332، از بیم جان به اتحاد شوروی گریخت، از آنجا به بلغارستان رفت، فعالیتهای روزنامه‌نگاری را در آن کشور ادامه داد و نوشته‌های خود را در یکی از روزنامه‌های فکاهی بلغاری منتشر کرد. او با نام مستعار حسن شریف، مجموعه‌ای را با عنوان «دماغ شاه»، با مضمون زندگی روزمرۀ ایرانی و بلغاری انتشار داد. 
نخستین مجموعۀ شعر او را حزب توده با عنوان اَی گفتی (تهران، احتمالاً 1324 ش) انتشار داد. پس‌از کودتای 28 مرداد، شعرهای او در ایران امکان انتشار نداشت، تا پس‌از انقلاب اسلامی که م. ا. به‌آذین مجموعه‌ای از سروده‌های وی را با عنوان برگزیدۀ اشعار فارسی و گیلکی محمدعلی افراشته (تهران، 1358 ش) تدوین و منتشر کرد. مجموعه‌داستانی از او با نام مکتب نو، پیش‌تر منتشر شده بود (تهران، 1331 ش). داستانهای این مجموعه به اسلوب واقع‌گرایی اجتماعی، دربارۀ مردم عادی، و به زبانی ساده نوشته شده است. مجموعۀ آثار محمدعلی افراشته (که البته شامل همۀ آثار او نیست، به کوشش نصرت‌الله نوح، تهران، 1358 ش)؛ چهل داستان (به کوشش همو، تهران، 1360 ش)؛ شعرهای گیلکی افراشته (با ترجمۀ فارسی، به کوشش محمود پایندۀ لنگرودی، تهران، 1374 ش) در سالهای اخیر انتشار یافته‌اند. 
افراشته به نمایشنامه‌نویسی هم دست زده است، اما آوازه‌اش به شعر سیاسی ـ اجتماعی طنزآمیز و هجوآلود او ست. سروده‌هایش به گیلکی او را به یکی از نام‌آورترین شاعران در خطۀ گیلان تبدیل کرده است. وی در 16 اردیبهشت 1338 در صوفیه درگذشت. 

مأخذ

Iranica. 
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه