افامیا

افاميا \afāmiyā\، شهری باستانی‌ در غرب‌ سوريه‌. این شهر به‌ فرمان‌ سلوكوس‌ نيكاتور (فاتح‌)، بنيادگذار سلسلۀ سلوكی‌ (حك‍ 312-280 ق‌م‌)، به‌ نام‌ همسر ايرانی‌‌اش اَپَما، در ساحل‌ راست‌ رود اُرُنتِس‌ (نهرالعاصی‌)، ميان‌ حمص‌ و انطاكيه‌، به‌‌صورت‌ دژی مستحكم‌ سـاخته‌ شده‌ بود (ماير، 47؛ نك‍ : اشپيگل‌، III / 25؛ قس‌: استرابن‌، كتاب‌ XII، 8:15). 
افاميا‌ در گذرگاه‌ اصلی‌ فرات‌، در نزديكی‌ زُگما، با پايگاه‌ نظامی‌ بزرگی‌ كه‌ برای آموزشهای جنگی‌ و فرماندهی‌ نظامی‌ داشت‌، مركز قدرت‌ سلوكيه‌ بود (همو، كتاب‌، XVI، 2:10؛ ماير، 30) و در زمان‌ شكوفايی‌ خود 117 هزار تن جمعيت‌ داشت ( پاولی‌، I(2) / 2663-2664). افامیا بارها در نتیجۀ زلزله‌ دچار آسیب شد (استرابن،‌ كتاب‌ XII، 8:18؛ تاسيت، كتاب XII،‌ بند 58) و در جنگهای ساسانيان‌ و روميان‌، حاکمیت آن میان دو طرف دست به دست شد. خسرو انوشيروان‌ (531- 579 م‌) در 540 م‌، پس ‌از تصرف‌ شهر و کسب‌ غنايم‌ بسيار، افامیا را ترك‌ كرد (پروكوپيوس‌، كتاب‌ II، فصل‌ 11). انوشيروان‌ نیز در 573 م‌ در جنگ با روميان‌، افاميا را ويران‌ كرد و به‌ آتش‌ كشيد (اشپيگل‌، III / 456-457؛ نیز نک‍ : يعقوبی‌، 1 / 164-165؛ طبری، 2 / 149). در حملۀ خسرو پرويز (590- 628 م‌) به افاميا، این شهر‌ در آتش‌ سوخت‌ و به‌كلی‌ ويران‌ شد (پاولی‌، I(2) / 2664). به‌رغم‌ اين‌ ويرانی‌، قرنها نام‌ افاميا‌ در سرزمينهای مرزی جهان‌ اسلام‌ و روم‌، شناخته‌شده‌ بود. در 500 ق / 1107‌ م، با افول‌ قدرت‌ سلجوقيان‌، اسماعيليان‌ الموت كه‌ افاميا را پايگاه‌ مناسبی‌ برای خود می‌دانستند، ارگ‌ شهر را تصرف‌ كردند و خلف‌ بن‌ ملاعب‌، حاكم‌ شيعی‌‌مذهب‌ افاميا را كه‌ از 489 ق از سوی فاطميان‌ مصر حكومت‌ می‌كرد، كشتند (ابن‌قلانسی‌، 149-150؛ ابن‌اثير، 10 / 408؛ لويس‌، 146-147). پس‌از چندی تانكرد، شاه‌ سيسيل‌ و امير صليبی‌ انطاكيه‌، به‌ تحريك‌ مصبح‌، پسر ملاعب‌، افاميا را تصرف‌ كرد و حكومت‌ آن‌ را به‌ يكی‌ از فرنگان‌ سپرد. افاميا سرانجام در نتیجۀ جنگهای صليبی‌ و زلزلۀ شديد سال 547 ق / 1152 م، به‌كلی‌ ويران‌ گشت‌ و اهميت‌ خود را از دست‌ داد. امروزه روستای کوچکی به نام قلعةالمضیق در كنار خرابه‌های شهر تاريخی‌ افامیا بر جای مانده است ( پاولی‌، همانجا). 

مآخذ

ابن‌اثير، الكامل؛ ابن‌قلانسی‌، حمزه‌، ذيل‌ تاريخ‌ دمشق‌، بيروت‌، 1908 م؛ طبری، تاريخ‌؛ لويس‌، برنارد، فدایيان‌ اسماعيلی‌، ترجمۀ فريدون‌ بدره‌ای، تهران‌، 1348 ش؛ يعقوبی‌، احمد، تاريخ‌، بيروت‌، 1379 ق / 1960 م؛ نيز: 

Meyer, E., «Blüte und Niedergang», Der Hellenismus in Mittelasien, ed. F. Altheim and J. Rehork, Darmstadt, 1969; Pauly ; Procopius, History of the Wars, tr. H. B. Dewing, London, 1954; Spiegel, F., Erānische Altertumskunde, Amsterdam, 1971; Strabo, The Geography, tr. H. L. Jones, London, 1969; Tacitus, The Annals, tr. J. Jackson, London, 1970. 
پرويز رجبی (دبا)