آغاجی

آغاجی \āqājī\، منصب و عنوان برخی از حاجبان و خادمان خاص امیران و پادشاهان سامانی، غزنوی و سلجوقی در سده‌های 4 و 5 ق / 10 و 11 م. این عنوان در تاریخ بیهقی، راحة الصدور راوندی و جامع التواریخ رشیدی تکرار شده، و لقب شاعریِ «ابوالحسن آغاجی» نیز بوده است (شمس قیس، 241؛ ثعالبی، 2 / 114). کاربرد این عنوان در منابع یادشده نشان می‎دهد که آغـاجی پرده‎دار خـاص (بـه‌اصطلاحِ امروز، پیشخدمت مخصوص پادشاه) و مسئول رساندن مطالب و رسایل میان پادشاهان و اعیان دولت بوده است. آغاجی در نزدیک سراپرده جایگاهی خاص داشته، و به هنگام خلوت و استراحت، و حتى موقع خواب امیر، می‎توانسته است نزد او برود و پیامها و نامه‎های مهم و فوری را به وی برساند. 
آغاجی به‌صورتهای اَغاجی، آغاچی و آغجی نیز آمده است. اینکه برخی از نویسندگان این واژه را مرکب از «آغا» و «چی» دانسته، و جزء «چی» را در آن پسوند صفت شغلی ترکی گرفته‌اند، محل تردید است و ترکی‌بودن واژه محقق نیست و در فرهنگهای ترکی نیامده است. زریاب خویی احتمال می‎دهد که این کلمه از زبان سغدی باشد (دانشنامه). این واژه در تاریخ بیهقی و راحة ‎الصدور با «جیم» است نه «چ»؛ و اینکه در متنهای کهن «چ» را «ج» می‎نوشته‎اند، نمی‎تواند دلیل گزینش صورت «آغاچی» باشد.

مآخذ

ثعالبی، عبدالملک، تتمة الیتیمة، به‌ کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، 1353 ق؛ دانشنامه؛ شمس قیس رازی، محمد، المعجم، به ‌کوشش محمد قزوینی و محمدتقی مدرس رضوی، تهران، 1338 ش.

جعفر شعار (دبا)