اشپنر

اشپنر ‍\ešpener\، فیلیپ یاکوب (1635-1705 م / 1044-1116 ق)، عالم الٰهیات، نویسندۀ پرکار و برجسته‌ترین نمایندۀ آیین پیِتیسم (زهدباوری / تَوَرُّع) آغازین در آلمان. اشپنر در منطقۀ آلزاس، که امروزه در فرانسه قرار دارد، در خانواده‌ای لوتِری رشد یافت و در دانشگاه استراسبورگ دانش آموخت. در آنجا با تأثیرپذیری از یوهان آرنت به اصلاح الٰهیات و احکام لوتری گرایش یافت و به‌ویژه توجهش به سلسله‌مراتب کلیسایی و سستیهای اخلاقیِ آشکار روحانیان جلب شد.
جنبش پیتیسم، با گرایشهای عرفانی، در سده‌های 17 و 18 م در میان پرُتستانها، به‌ویژه لوتریها، شکل گرفت و پیروان آن اصلاح و اعتلای فردی و رفتار درست را از مهم‌ترین تجلیهای ایمان مسیحی می‌دانستند. اشپنر نشستهای مباحثه‌ای دربارۀ کتاب مقدس در خانه‌اش برپا می‌کرد و درحالی‌که مقام کشیش ارشد کلیسای لوتری فرانکفورت به او واگذار شد (1666 م)، به بنیادگذاری «مدارس تقوى» اقدام کرد تا زمینۀ تعالی روحی فرد را از راه مطالعۀ کتاب مقدس و نیایش و تمرکز فراهم آورد. او با گسترش همین مباحثات و اندیشه‌ها مبانی جنبش پیتیسم را در مهم‌ترین اثرش، «امیال پرهیزکارانه» (1675 م)، طرح کرد که در پیشرفت این جنبش بسیار مؤثر بود. به‌واسطۀ همین کتاب بود که اشپنر در سراسر آلمان به‌عنوان سخنگوی جنبش پیتیسم شناخته شد و شاگردانی پیرامون او گرد آمدند که از برجسته‌ترین آنها می‌توان آوگوست هِـرمان فرانکه را نام برد.
اشپنر در 1686 م به مقام روحانی ارشد نمازخانۀ دربار ساکس در درِسدِن برگزیده شد، اما لوتریهای سنتی در دانشگاه لایپزیگ و در دربار ساکس با نظریات او به مخالفت برخاستند؛ ازاین‌رو، به برلین رفت (1691 م) و سرکشیش کلیسای نیکلاس قدیس، عضو شورای لوتری و بازرس کلیساها شد.
اشپنر ضمن بنیادگذاری دانشگاه هاله، به‌عنوان مرکز آیین پیتیسم (1694 م)، مناصبی برای مریدانش در این مرکز در نظر گرفت. در زمان مرگ او، این جنبش به‌طور کامل در آلمان تثبیت شده، و نفوذ آن به انگلستان و مهاجرنشینهای انگلیسی در آمریکا نیز رسیده بود. از اشپنر بیش از 300 اثر باقی مانده است که در این میان، «دین‌یاریِ روحانی» (1677 م) و «الٰهیات عمومی» (1680 م) دارای اهمیتی ویژه‌اند.

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2010; Chambers's Encyclopaedia, Oxford / London, 1967-1968; Encarta, 2009; Encyclopedia International, New York etc., 1974 (under «Pietism»); GSE (under «Pietism»).

بخش ادیان، اساطیر و عرفان