آذرگنداد

آذَرْگُنْداد [āzar gondād] (آدُرگنداد، آدُر وینداد)، یکی‌از بلندپایگان زمان قبادساسانی (سل‍ ۴۸۸ـ۵۳۱م) و خسروانوشیروان (سل‍ ۵۳۱ ـ۵۷۹م). از منابع خارجی تنها پروکوپیوس (‍I/221) به صورت «آدرگودونبدس» به این نام اشاره دارد. اشپیگل (III/395، حاشیۀ 1) این‌نام را با تردید به صورت «آذَرگَذان بد»، به معنی رئیس آتشکده می‌آورد. قباد که در ۴۹۸م برای مدت کوتاهی از سلطنت عزل شده بود، پس از بازگشت دوباره به حکومت، آذرگنداد را که از خاندان کهن گُشنَسپداد بود، به کنارَنگی (مرزبانی) برگزید. مقام کنارنگی از مناصب هفت‌گانۀ خاص ۷ خاندان ممتاز زمان ساسانیان بود (نک‍ : کریستن سن، ۳۷۶، حاشیه؛ مارکوارت، 75).
خسرو انوشیروان که پس از قباد به سلطنت رسید، پس از سرکوب خونین مزدکیان، از بیم توطئۀ برادران خویش، همۀ آنان را همراه پسرانشان و همچنین پدر بزرگ یا عموی خود، اسپِبِدِس (اَسپبد؟) کشت. در این میان، تنها برادرزادۀ انوشیروان، قباد، پسر خردسال زَم که نزد آذرگنداد تربیت می‌شد، از این کشتار در امان ماند. آذرگنداد به خواهش همسرش از کشتن قباد سر باز زد و به انوشیروان اطلاع داد که قباد درگذشته است. چند سال بعد، وَهْرام (بهرام)، پسر آذرگنداد، راز پدر را برای انوشیروان بازگشود (شاید در ۵۴۱م).
انوشیروان آذرگنداد را که در زمان قباد اول در ۱۲ جنگ به پیروزی رسیده بود، به نیرنگ نزد خود خواند و او را در سالخوردگی به قتل رسانید و مقام کنارنگی را به پسر او، بهرام داد (پروکوپیوس، I/209-215؛ نک‍ : اشپیگل، III/419-420). 

مآخذ

کریستن‌سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران، ۱۳۵۱ش؛ نیز:

Markwart, J., Ērānšahr, Berlin, 1901; Procopius, History of the Wars, tr. H.B.Dewing, London, 1954; Spiegel, Fr., Erânische Altertumskunde, Amsterdam, 1971.
پرویز رجبی