ادیب خوانساری

اَدیبِ خوانْساری [adīb-e xānsārī]، اسماعیل (1280-1361ش/1901-1982م)، خوانندۀ ایرانی. پدرش، میرزا محمود خوانساری که از علمای خوانسار بود، فرزند را به مکتب فرستاد و اسماعیل تا 14 سالگی به یادگیری دروس زبان فارسی و عربی و مبانی دینی پرداخت (مشکاتیان، 57، 58). وی سپس به فراگیری موسیقی روی آورد (تقیان، 3). ابتدا نزد عندلیب گلپایگانی مقدمات آواز را فراگرفت (خالقی، 3/132) و آن‌گاه به اصفهان مسافرت کرد و نزد سیدرحیم اصفهانی، حبیب شاطر حاجی و میرزا حسین ساعت‌ساز به تمرین و ممارست در فن آواز پرداخت (همو، 3/133). در 1300ش مدتی از جلسات درس نایب اسدالله، استاد نی استفاده کرد و مدتی هم به جنوب ایران و میان ایل بختیاری سفر کرده، با موسیقی لری آشنا شد (همانجا).
ادیب در 1303ش به تهران آمد و همراه ابوالحسن صبا و رضا محجوبی به منزل حسین‌خان اسماعیل زاده راه یافت و بدین‌سان با مکتب تهران آشنا گردید (مشکاتیان، 59). پس از آشنایی با استادان موسیقی تهران در حدود 1306ش، ضبط صفحه را آغاز نمود که باعث شهرت او گردید (خالقی، همانجا؛ سپنتا، 212). ادیب خوانساری مدتی با اسماعیل مهرتاش همکاری کرد و به اتفاق هم جامعۀ باربد را تأسیس کردند (مشکاتیان، 60). ادیب از بدو تأسیس رادیو نیز با آن همکاری نمود (حدادی، 27؛ نصیری‌فر، 1/ 358) و در 1333ش چند نوار از برنامه‌های رادیویی وی تهیه شد (خالقی، 3/134). او بیشتر در دستگاه شور می‌خواند و با نوازندگی سه تار نیز آشنایی داشت (ستایشگر، 3/56؛ مشکاتیان، همانجا).

مآخذ

تقیان، لاله، «دمی با ادیب خوانساری»، رودکی، تهران، 1353ش، دورۀ 4، شم‍ 36؛ حدادی، نصرت‌الله، فرهنگنامۀ موسیقی ایران، تهران، 1376ش؛ خالقی، روح‌الله، سرگذشت موسیقی ایران، تهران، 1381ش؛ سپنتا، ساسان، تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران، اصفهان، 1366ش؛ ستایشگر، مهدی، واژه‌نامه و نام‌نامۀ موسیقی ایران زمین، تهران، 1376ش؛ مشکاتیان، پرویز، «در اندوه فقدان ادیب خوانساری»، کتاب چراغ، به کوشش سیما کوبان، 1361ش؛ نصیری‌فر، حبیب‌الله، مردان موسیقی سنتی و نوین ایران، تهران، 1370ش.

هادی سپهری