دائرة المعارف بزرگ اسلامی

نمایش تا از مورد
نتیجه جستجو برای :
  • آل ابی صفیه | آلِ اَبی‎صَفیّه، خاندان روایی شیعی در کوفه در سدۀ 1و 2ق / 7 و 8 م. از سرسلسلۀ اینان «دینار ابوصَفیّۀ ثُمالی» اطلاعی دردست نیست. همین اندازه معلوم است که وی در سدۀ نخست در کوفه می‎زیسته است و روشن نیست که آیا مولای آل مُهَلَّب بوده است یا نه، ولی اغلب نویسندگان شیعی این ولاء را بر وی و خاندانش نپسندیده‎اند. نی...
  • آل ابی ساره | آلِ اَبی‎ساره، خاندان شیعی مشهوری در کوفه که شخصیتهای برجستۀ آن عمدتاً در سدۀ 2ق / 8 م زیسته‎اند. این خاندان به فضل و ادب و دیانت و فقاهت شناخته شده است. افراد آن به ابوساره علی منسوبند. از این خاندان عالمان بزرگی برخاسته‎اند که بیشتر آنان از یاران مورد اعتماد امام شیعه بوده‎اند. مشهورترین چهره‎های این خاندان...
  • آل ابی رافع | آلِ ابی‎رافِع، از خاندانهای بزرگ شیعه، از تبار نخستین کسانی که اسلام آوردند. بزرگ و بنیادگذار این خاندان، ابورافع، صحابی معروف، آزاد کرده و مولای پیامبر اسلام(ص) بود، که نجاشی (ص 2-3) او را در زمرۀ سلف صالح بر شمرده است. دیگر افراد این خانواده که در کتابهای رجال از آنان یاد شده عبارتند از عُبیدالله بن ابی‌راف...
  • آل ابی طالب | آلِ اَبی‎طالِب، عنوان خاندان ابوطالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف (د ح 619 م) عموی پیامبر اسلام(ص) و بزرگ‌ترین پشتیبان او تا دم مرگ. نام وی عبد مناف و او خود از خاندان بنی‎هاشم بود. علت اشتهار وی به ابوطالب (ه‍ م) آن است که فرزندی به نام طالب داشته است. در کتابهای رجال و تاریخ و انساب از این خاندان با عنا...
  • آل ابی جامع | آلِ ابی‎جامع، خاندانی از عالمان دینی شیعه در عراق و لبنان و ایران در سدۀ 10 و 11ق / 16 و 17م. علت اشتهار این خاندان به این نام را چنین یاد کرده‎اند که احمد شهاب‎الدین، نیای بزرگ ایشان مسجد جامعی در جبل عامل بنیاد نهاده یا فرزندی به نام جامع داشته است. مؤسس آل ابی‎جامع احمدِ جَبَلْ عاملی لبنانی است و چنانکه گف...
  • آلات موسیقی | آلاتِ موسیقی، همۀ ابزارهایی که برای ایجاد صوت موسیقایی ساخته شده است (لاروس موسیقی). به نظر قدما آلات موسیقی 4 گونه است: حلق انسان، ذوات الاوتار (یا سازهای رشته‌ای)، ذوات النفخ (یا سازهای بادی)، آلات ایقاعی (یا سازهای ضربی و کوبه‎ای). در این روزگار با در نظر گرفتن تنوع سازها، گروه‎بندی دیگری رایج است، بدین‎سا...
  • آل ابی جراده | آلِ ابی‎جَراده، خاندانی علمی و سیاسی از سدۀ 1-7ق / 7-13م در عراق و حلب. این خاندان شاخه‎ای از تیرۀ معروف عرب عدنانی و از قبیلۀ «بنی عُقیل» است و این قبیله مدتی در سرزمین عراق و عربستان حکومت کرده است. آل ابی‎جراده منسوب است به ابی‎جراده عامر بن صَعْصَعَه؛ اما شهرت این خاندان بیشتر مدیونِ محمد پسر او و صحابی ا...
  • آل اسرائیل |
  • آلاچیق |
  • آل اسفندیار |
  • آلاشهر | آلاشَهْر، در ترکی آلاشهیر، شهری از استان مانیسا در ترکیۀ کنونی (در عربی مَغنیسا)، واقع در °38 و ´21 عرض شمالی و °28 و ´32 طول شرقی، بر دامنه‎های شمالی تپه‎های متصل به رشته‌کوه بوزداغ، در درۀ رود آلاشهر (قوزو چای کهن) و 5 کیلومتری آن، با 170 متر ارتفاع از سطح دریا. این شهر در غرب ترکیه، در مسیر راه‌آهن افیون ق...
  • آل افراسیاب |
  • آل اخشید | آلِ اِخْشید، اخشیدیان یا اخشیدیّه، سلسله‎ای از فرمانروایان فَرْغَانه که میان سالهای 323- 358ق / 935-969م به تفاریق بر مصر و شام فرمان راندند. وجه تسمیه: اَخْشَید شکل سغدیِ واژه‎ای ایرانی است که در اوستا به صورت خْشَیْتَه دیده می‎شود و آن را به معنی نورانی می‎دانند. اِشپولر و گِرشِویچ ریشۀ آن را از واژۀ فارسی ...
  • آل ادریس | آلِ اِدْریس، سلسله‎ای شیعی‌مذهب، منسوب به ادریس بن عبدالله نوادۀ حسن بن علی(ع) که از 172 تا 375ق / 789 تا 985 در مغرب اقصیٰ (مراکش و بخشی از الجزایر) حکومت داشتند. زمینۀ تاریخی یکی از ویژگیهای سیاسی خلافت عباسی، سرکوب علویانی بود که خلافت اسلامی را حق خود می‎دانستند و گاه گاه به علت نابسامانیهای سیاسی یا تنگن...
  • آل اعین | آلِ اَعْیَن، از خاندانهای رواییِ بنام شیعی از اواخر سدۀ 1 تا 4ق / 7 تا 10م. این خاندان که منسوب به «اعین بن سُنْسُن» است، از نظر زمانی طولانی‎ترین دوران خدمات علمی را در میان دیگر خاندانهای شیعی ویژۀ خود ساخته است. افراد آل اعین، کوفی و غالباً در شهر کوفه ساکن بوده‎اند، هرچند بعدها شماری از آنان به نقاط دیگر ...
  • آل افریغ |
  • آل ارتق | آلِ اَرْتُق، سلسله‎ای ترک‌نژاد از قبایل غز که از 495-811 ق / 1101- 1408م در حصنِ کَیْفا، آمِد، خَرْتَبِرْت، ماردین، نصیبین، مَیّافارِقین و حلب فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: نیای این سلسله، اَرتُق (به معنای زیادی) ‎بن اَکسُک (به معنای اندک) یا اَکْسَب، یکی از غلامان ترکمنِ ملکشاه سلجوقی بود و در دربار او پرورش ی...
  • آلب |
  • آلان | آلان، قومی از نژاد ایرانی که در دو سوی جبال قفقاز ساکنند. نام این قوم در منابع عربی به شکل اللّان و علان (ابوالفداء، 203) آمده است. آلان نامی است که در سده‎های گذشته به این قوم اطلاق می‎شده، اما امروزه آنان را اُسِت می‎نامند. به نوشتۀ بیرونی (ص 21) این قوم قبلاً در مشرق دریای خزر و منطقۀ خوارزم ساکن بوده‎اند....
  • آلای | آلای، واژه‎ای در زبان ترکی به معنای طایفه، گروه، فوج و جماعت و نیز اصطلاحی نظامی در سازمان سپاه عثمانی و ارتش نوین جمهوری ترکیه (قدری، 1 / 124)، معادل «هنگ»؛ به تشریفات نظامی و درباری و برخی مراسم مذهبی نیز اطلاق می‎شده است (پاکالین، I / 44) محتملاً این واژه از کلمۀ آلاگیون مأخوذ است که در دورۀ حاکمیت بیزانس ...
  • آل الیاس | آلِ اِلْیاس، سلسله‎ای از فرمانروایان ایرانی که خاستگاه آنان سُغْد ماوراءالنهر بود و دوران کوتاهی از 317 تا 357ق / 929 تا 968م بر ایالت کرمان فرمان راندند و سرانجام به دست آل بویه از میان رفتند. زمینۀ تاریخی: بنیادگذار این سلسله ابوعلی محمد بن الیاس از سرداران سامانیان بود. پدر او الیاس بن یسع سغدی از سوی نصر ...
  • آلب ارسلان |
  • آلبانیای قفقاز |
  • آل برمک |
  • آل بوکرد | آلِ بوکُرْد، یا آل بوکردان، آل بوکردون، عشیره‎ای احتمالاً عرب که عمدتاً در روستاهای کرانۀ چپ رود کارون در اطراف اهواز زندگی می‎کند. منشأ آل بوکرد شناخته نیست. پیران این عشیره خود را عرب می‎دانند و بر اساس روایت آنان، دو تن از فرزندان شیخ قبیلۀ خزاعۀ حجاز به نامهای سعد و عبدالله (یا یکی از این دو) از ترس جان ب...
  • آلپاگو | آلْپاگو، آندرآ (د ح 1521م)، پزشک و دانشمند ایتالیایی و یکی از نخستین مترجمان آثار ابن‎سینا به زبان لاتین. زندگی: آلپاگو در نیمۀ اول سدۀ 15م در شهر بلون2 (بلوننسی) در جمهوری ونیز، در خاندانی اشرافی‎زاده شد. در دانشگاه پادوا3 به فراگیری پزشکی و فلسفه پرداخت و چندی نگذشت که در ایتالیا نامی به هم رسانید. در 1487م...
  • آل بنجیر | آل بُنْجیرْ، خاندانی از سادات حسینی شیراز که بیشتر افراد آن عارف، دانشمند، شاعر، قاضی و پیر طریقت بوده‎اند. منابع پژوهش دربارۀ این خاندان اندک است. مهم‌ترین این منابع تذکرۀ عرفات العاشقین و عرصات‎العارفین از تقی‎الدین محمد حسینی اوحدی بلیانی اصفهانی است که میان سالهای 1022-1024ق / 1613-1615م تدوین شده است (در...
  • آلپ تکین | آلپ‌تکین، از غلامان ترک دربار سامانیان و بنیادگذار سلسلۀ غزنوی (ح 314- 359ق / 926-970م). اگر سخن نظام‎الملک را بپذیریم که می‎گوید آلپ‌تکین به هنگام رسیدن به مقام سپهسالاری خراسان (349ق / 960م) 35 سال داشت، باید تولد او را در حدود 314ق / 926م بدانیم (ص 123) آلپ‌تکین را هنگامی که غلام بود، احمد بن اسماعیل، دومی...
  • آل برهان | آلِ بُرْهان، یا بَنی مازه، خاندانی روحانی و سیاسی در ماوراءالنهر و بخارا در سدۀ 6 و 7ق / 12 و 13م. از این‎رو اینان را «آل برهان» خوانده‎اند که نزدیک به همۀ پیشوایانشان عنوان «برهان‎الدین» یا «برهان الملة والدین» داشته‎اند. شهرت «بنی مازه» را از نیای بزرگ خود عُمَر بن مازه گرفته‎اند. اینان، هم ریاست دینی منطقۀ...
  • آل بریدی | آلِ بَریدی، خاندانی شیعه‌مذهب منسوب به ابوعبدالله محمد بریدی که از 316ق / 928م تا 338ق / 949م بر واسط و اهواز و بصره فرمان راند. روایت دیگری که نام آنها را یزیدی (سیوطی، 394) منسوب به یزید بن منصور حِمْیَری یا جَهیری (ابن‌کثیر، 11 / 158) مخدوم نیای این خاندان می‎داند، مردود است. زمینۀ تاریخی: بریدیان در آغاز ...
  • آل بحرالعلوم | آلِ بَحْرُالعُلوم، خاندانی از سادات حسنی از عالمان شیعی امامی، مشهور به علم و ادب از سدۀ 12 تا 14ق / 18 تا 20م در ایران و عراق. افراد این خاندان از آن‎رو به «بحرالعلوم» شهرت یافته‎اند که سردودمان آن سیدمحمدمهدی طباطبایی چنین عنوانی داشته است. اینکه آل بحرالعلوم به «طباطبایی» نیز مشهور است، بدین جهت است که از ...
  • آل بختیشوع | لِ بُختیشوع، نامی که بر خاندانی از پزشکان مسیحی نسطوری اطلاق شده است. افراد نامی این خاندان که طی این مقاله از آنان گفت‌وگو می‎شود، از سدۀ 2 تا اواسط سدۀ 5 ق / 8 تا 11م می‎زیسته‎اند. تلفظ و ریشۀ کلمۀ بختیشوع مورد بحث دانشمندان بوده است. 4 تلفظ زیر از همه معروف‎تر است: بَختیشُوع (کحاله؛ مصاحب)؛ بَختَیشُوع (زرک...
  • آلبانی | آلْبانی، کشوری با نظام کمونیستی واقع در ساحل غربی شبه‌جزیرۀ بالکان، با 748‘28 کم 2 مساحت، و 86/2 میلیون نفر جمعیت (آمار 1982م). نام رسمی آن جمهوری دموکراتیک خلق آلبانی (به زبان آلبانیایی: اشکیپری، اشکیپنیا، اشکیپریا، یعنی سرزمین عقاب) است و از شمال و شرق با یوگسلاوی و از جنوب با یونان همسایه است. پایتخت آن، ت...
  • آل باوند | آلِ باوَنْد، سلسله‎ای از امیران محلی مازندران، منسوب به باوندی شاپور، احتمالاً از نوادگان قباد، شاه ساسانی، که میان سالهای 45-750ق / 665- 1349م، به نام اسپهبدان یا شاهان مازندران در 3 دوره بر بخشهایی از مازندران و گیلان فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: قباد ساسانی پس از درهم شکستن رومیان و سرکوب کردن قبایل هون، با...
  • آل بوسعید | آل بوسعید، سلسله‎ای اِباضی‌مذهب که از واپسین سالهای نیمۀ نخست سدۀ 12 / ق / 18م تا به امروز بر مَسقط و عُمان فرمانروایی دارند. زمینۀ تاریخی: کرانه‎های جنوبی خلیج‎فارس و دریای عمان از آغاز سدۀ 10ق / 16م صحنۀ کشمکشهای برخی قدرتهای بومی و بیگانه بوده است. تصرف هرمز و مسقط از سوی پرتغالیها (913ق / مارس 1507م) اگرچ...
  • آل بویه | آل بویه، سلسله‎ای ایرانی‌نژاد و شیعی‌مذهب، منسوب به ابوشجاع بویه که میان سالهای 322- 448ق / 933-1056م بر بخش بزرگی از ایران و عراق و جزیره تا مرزهای شمالی شام فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: در میانه‎های سدۀ 3ق / 9م، سلطۀ دیرینۀ دستگاه خلافت عباسی با جنبشهای استقلال‌طلبانه‎ای در قلمرو خود روبه‎رو شد که به سهم خوی...
  • آلپمیش | آلْپَمیش، یا اَلپمیش، قهرمان ازبک داستانهای پهلوانی و حماسی اقوام آسیای مرکزی. نام وی به صورتهای گوناگون اما شبیه به هم نزد ازبکها، قزاقها، قراقالپاقها، آلتاییان (ه‍ م)، باشقیرها، تاتارهای قازان و حتێ تاجیکها به‌رغم تفاوت گویش، ضبط و شناخته شده است. آلپمیش شخصیت اصلی مجموعه‎ای از داستانهاست که به دو بخش جداگا...
  • آل جلایر |
  • آلتی پرمک | آلْتی پَرْمَک، یا آلتی پارماق (شش انگشتی)، محمد بن محمد، ملقب به ابن چِقْرَقْچی (د 1033ق / 1624م)، فقیه، صوفی و مترجم ترک. در اوسکوپ1 زاده شد و پس از طی دوران تحصیل، به ارشاد سیدجعفر افندی، به طایفۀ «بایرامیه» از طریقه‎های صوفیۀ معروف آسیای صغیر پیوست. سپس به استانبول رفت و در مسجد سلطان محمد به وعظ و روایت ح...
  • آل چوپان |
  • آل خاقان |
  • آل داوود | آلِ داوود، یا آل داود (در رسم‎الخط قرآن)، عنوانی برای خانان داوود بن اشعیا (1008 یا 1033-987ق‌م)، پیامبر بنی‎اسرائیل. این عنوان یک‎بار در قرآن مجید آمده است.‎ ای آل داوود، سپاسگزاری کنید (سبأ / 34 / 13). واژۀ آل (ه‍ م) به معنی شخص، خاندان، فرزندان (جوهری؛ ازهری)، پیروان و نزدیکان است. داوود از فرزندان یهود پس...
  • آلتای | آلْتای، نام رشته‌کوه و سرزمینی در آسیای مرکزی است که گروهی از مردم آن مسلمانند (نک‍ : آلتاییان). رشته‌کوههای آلتای در خاور آسیای مرکزی و در جمهوری خلق مغولستان و کشور چین واقع است و از باخترِ دشت سیبری (°81 طول شرقی) به سوی جنوب خاوری به سمت دشت گوبی (°106 طول شرقی) و از حوضۀ رود ایرتیش و دزونگاری (زونگاری) ت...
  • آل تبان | آلِ تَبّان، یا تَبّانیان، خاندان مشهوری از دانشمندان و فقیهان حنفی‌مذهب و سیاست‌پیشۀ خراسان در سده‎های 4 و 5 ق / 10 و 11م به روزگار سامانیان و غزنویان. بیشتر افراد این خاندان به فضل و پرهیزگاری معروف بوده‎اند. بیهقی نام چند تن از آنان را آورده است. ابن ابی‎الوفاء نیز فقهای حنفی آل تبان را یاد کرده است. در پار...
  • آلت مخروطه | آلَتِ مَخْروطه، ابرازی که ابوریحان بیرونی برای سنجش جرم مخصوص اجسام ساخته است. این ابزار، ظرفی مخروطی‌شکل است که بر گردن باریک آن، سوراخی تعبیه گردیده است. ظرف را از آب پر می‎کنند و جسم مورد‎نظر را در آن می‎اندازند. نسبت میان وزن جسم و وزن آب خارج‌شده از سوراخ، جرم مخصوص آن جسم را نشان می‎دهد. بیرونی با این ا...
  • آل حیان تغلبی | آلِ حَیّانِ تَغْلِبی، خاندانی از محدثان بزرگ و مشهور شیعی در کوفه در سدۀ 2-4ق / 8-10م. آل حیان به قبیلۀ بنی‌تغلب کوفه انتساب دارند. از زندگانی و شخصیت حیان تغلبی که این خاندان منسوب به اوست، آگاهی روشنی در دست نیست جز اینکه گفته شده است که وی در کوفه به صرافی اشتغال داشته است و از این‎رو همۀ افراد خاندان او ب...
  • آل حسول | آلِ حَسول، یا حَسّول، حَسوله، خاندان علمی و ادبی ایرانی که چندی در سدۀ 4 و 5 ق / 10و 11م عهده‎دار وزارت و دبیری آل بویۀ شاخۀ ری و غزنویان و سلجوقیان بودند. از نیای این خاندان، حسن بن حَسّول یا حَسوله، جز نام وی (یاقوت، 13 / 19) اطلاعی در دست نیست، اما احتمال هست که مرادِ نوری (3 / 480) از «شیخ ابومحمد بن حسول...
  • آل دابویه | آلِ دابویه، یا بَنی دابویه، سلسلۀ کوچک و قدیم محلی که پس از انقراض ساسانیان و درحدود 40- 142ق / 660- 759م در گیلان و دیلم و طبرستان با استقلال حکمرانی کردند. این سلسله منسوب است به دابویه پسر بزرگ گیل گاوباره، پسر فرخان گیلانشاه (ابن اسفندیار، 153- 177؛ مرعشی 26- 35، 228). در زمان ساسانیان، رسم بر این بود که ...
  • آلتونتاش | آلْتونتاش، (د 423ق / 1032م)، از غلامان ترک‌نژاد که از آغاز با غزنویان همگام و همراه بود و نخست در میان لشکریان سبکتکین به مقام سرداری دست یافت و سپس حاجب بزرگ پادشاهان غزنوی گردید. آلتونتاش در زمان فرمانروایی سبکتکین حاجب کبیر شد و به فرمان او نزد ایلک خان رفت تا از وی برای یاری رساندن به قابوس ابن وشمگیر کمک...
  • آل خمیس | آلِ خَمیس، یا الخمیس عشیرۀ عرب‌ شیعی‌مذهب خوزستان که در روستاهای پیرامون رامهرمز، زندگی می‌کنند. وجه تسمیه و خاستگاه: دربارۀ نام این عشیره، روایتها و اشاره‌هایی می‌توان یافت که پذیرش یا رد آنها جای تردید دارد. یکی از روایتهای محلی می‌گوید که این عشیره را از آن رو آل خَمیس نامیدند که از گرد آمدن مردمان 5 روستا...

ورود به سایت

مرا به خاطر بسپار.

کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما

کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور

کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:

ثبت نام

عضویت در خبرنامه.

قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید

کد تایید را وارد نمایید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.: