مقاله

می‌توان از دو واکنش مهم فلسفه تحلیلی به تاریخ فلسفه سخن گفت. اول این که فلسفه تحلیلی با معرفی منطقی جدید، راهی جدید در فلسفه را آغاز کرد که از زمان ارسطو دست ‌نخورده باقی مانده بود؛ دوم، زمینه به‌وجود آمدن فلسفه تحلیلی است که می‌توان گفت این فلسفه، واکنشی تمام عیار به فلسفه هگل بود. کل‌گرایی هگل و نگرش وی به منطق، به همراه متافیزیکی آغشته به تخیل، از جمله مواردی بودند که فلسفه تحلیلی با نقد آنها شکل گرفت.

کم‌‌ و بیش می‌دانیم که یکی از دلایل شکل‌گیری «شهر»، نیاز روانی انسان به زندگی اجتماعی و برقراری روابط با انسان‌های دیگر بوده است. از این‌رو، وقوع تعاملات اجتماعی و برخوردهای رودرروی انسان‌ها در شهر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین این نیاز سبب می‌‌شود خودروها و عرصه حضور آنها در شهر، به عنوان عاملی تهدیدکننده برای انسان و تحدیدکننده روابط انسانی و فضای حضور انسان‌ها اهمیت پیدا کند. بر این اساس، در یادداشت کوتاه پیش ‌رو به‌طور مختصر ماهیت میدان (Square) و فلکه (Round about) مرور شده تا پیش‌درآمدی برای بیشتر اندیشیدن و اهمیت دادن به این فضاهای مهم شهری باشد.

«نگاهی اجمالی به عصر زرین فرهنگ ایران» عنوان آخرین کتاب حسن قاضی‌مرادی است که به‌زودی از سوی انتشارات آمه منتشر می‌شود. این کتاب مصاحبه مفصلی است که پروین قریشی و نسرین تخیری با ایشان انجام داده‌اند. قاضی‌مرادی در این کتاب به دنبال ارایه تحلیلی از فراز و فرود عصر زرین، به دستاوردهای فرهنگی و تمدنی آن عصر می‌‌پردازد. آنچه در ادامه می‌آید، فشرده‌ای از پی‌‌گفتار این کتاب است که به صورت مقاله‌ای تنظیم شده است.

حسین سرمدمحمدی در مدخل «سلیمان بن صرد خزاعی» که در جلد پنجم ‏دایره‏المعارف تشیع منتشر شده، به شرح احوال یکی از صحابه پیامبر اسلام(ص) و از شیعیان علی(ع) و یاوران امام حسن(ع) پرداخته است. وی از کسانی بود که امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کرد؛ اما از یاری وی خودداری نمود و پس از شهادت امام حسین پشیمان شد و لشکری فراهم کرد تا انتقام خون امام حسین را بگیرد. گروه وی «توابین» نام داشتند. سرگذشت وی در مقاله آمده است.

تنظیم، بهسازی و اصلاح رابطه مردم و حکمرانان، موضوع اصلی تتبع و تحقیق بسیاری از نخبگان و فرزانگان تاریخ کهن و معاصر بوده است. کتابهای فراوانی در قالبهای گونا‌گون این هدف را دنبال نموده‌اند. اینکه زمامداران چه کنند که خرسندی و خیر مردمان تأمین شود و ظلم متروک گردد و عدالت و آزادی رونق ببیند، یک دغدغه اساسی در تاریخ اندیشه بوده است. علمی که امروزه از آن به عنوان «حقوق عمومی» نام برده می‌شود و متکفل تنظیم رابطه بین ملت و دولت است، پیشینه‌ای به امتداد دغدغه‌های حکیمان ایران زمین دارد و تحقیقاً باید گفت که وارداتی نیست و ریشه‌های عمیق و وسیعی در تراث کهن ما دارد. هر چند با فترتهایی به رکود گراییده، اما زمینه‌هایش در متون کهن تاریخی ما قابل مشاهده است.

هرچند هانری كربن در پی دستیابی به آزادی از فشار و اختناق است، ولی این آزادی، صرفاً آزادی سیاسی و اجتماعی نیست، بلكه در اصل آزادی معنوی است. آزادی برای ورود به حرم دل، كلیسای سرّی نفس است و آنچه این آزادی را محدود می‌كند، دیگر كلیسا یا به عبارت دیگر كلیسا به تنهایی نیست.

خواندن شعرهای شاملو نخستین برخورد من با ذهن و زبان مردی بود كه از مفتول كلمات، زره داودی می‌بافت و شعرش سراسر جریحه و عصب بود. كلمه‌ها جا افتاده و خوش نشسته‌اند،اما رام و آرام نیستند. مثل دو رشته سیم لخت‌اند كه دائماً جرقه می‌پراكنند. شاملو دو مشت كلمه را مانند دو گلّه ابر پربار و پرباران [باران‌زا] به هم می‌كوبد و هرگز هیچ جای شعرش بی‌نبض و بی‌ضربان نیست. شعر او از دوردست حافظه جمعی مردم می‌آید و تاریخ مجروح و خونین و مالینی را به دنبال می‌كشد.

بمباران‌های غزه هرروز ادامه دارد و شرایطی باورنکردنی و دردناک را برای تمام وجدان‌های بیدار بشری به وجود آورده: اینکه یک رژیم آپارتایدی، نژادپرست، قوم‌گرا، باستان‌گرا و متعصب مدعی مذهب به‌نام یکی از ادیان ابراهیمی و مورد احترام ادیان دیگر و به «نمایندگی» یک فرهنگ ارزشمند تاریخی، یعنی فرهنگ یهود با دستاوردهای بی‌شمار و عظیمش برای انسانیت، با اتکا بر خاطره یک نسل‌کشی در نیمه ‌قرن بیستم، به خود حق برخورداری از یک «استثنای تاریخی» را بدهد، هرروز کمتر مورد پذیرش افکار عمومی در جهان است.

یدالله بهتاش در نگاشته خود با عنوان «كریم اهل‏بیت(ع): زندگی و مصایب امام حسن مجتبی(ع)»، از دریچه مصائب امام حسن(ع)‏، زندگی و مصایب حضرت را ذیل هفت فصل و یك ضمیمه بازگو کرده است. عناوین مورد بحث عبارت‏اند از: زندگی امام حسن(ع) تا رحلت پیامبر(ص)؛ از رحلت پیامبر تا شهادت علی(ع)؛ دوران امامت؛ شهادت امام حسن(ع)؛ مرثیه‏ها و نوحه‏ها در سوگ امام؛ داستانها و كرامات؛ و مواعظ و احادیث. در ضمیمه كتاب مطالبی به اجمال درباره علل و انگیزه‏ها و همچنین پیامدهای صلح امام حسن(ع) با معاویه آورده شده است.

طریقت باطن هرچند به سنتهای تاریخی ادیان ابراهیمی و متون و مأثورات آنها ملتزم است، ولی یك صبغه اصیل معاصرانه نیز دارد. صبغه اصیل معاصرانه این طریقت باطن در پرتو اندیشه‌های هانری كربن و به خصوص در قالب مصاف و مقابله وی با جریان عرفی شدن و اجتماعی شدن به خوبی آشكار است. در حقیقت كلیسا و سكولاریسم برخلاف آنچه در نگاه نخست به نظر می‌رسد، گویی برای مقابله با دینداری اصیل هم‌پیمان شده‌اند! كلیسا به عنوان ظاهرگرایی دینی، نادانسته و ناخواسته، راه تاخت و تاز سكولاریسم به دژ دیانت حقیقی را هموار ساخته است. می‌توان گفت همه همّ و غم كسی چون هانری كربن به مقابله با چنین فرایندی معطوف بوده است و همه اهل معنا و به تعبیر خود وی همه «مشرقیان» باید در اقصی نقاط دنیا یكدیگر را شناسایی كنند و بر سر این آرمان هم‌پیمان شوند.