مقاله

ایده «تاریخ جامع ایران» از همان بدو ایجاد مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی شکل گرفت تا آنکه ١٤ سال پیش کار تدوین و تألیف آن آغاز شد. در ابتدا شروع به جمع‌آوری اطلاعات و نوشتن مقالات کردیم، اما دریافتیم بسیاری از منابعی را که در اختیار ماست غیرایرانی‌ها نوشته‌اند و دیدگاهی غیر از آن، دیدگاه مطلوب ماست. از همان زمان به تدریج حس کردیم که احتیاج است تاریخ ایران از جهات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از نو نوشته شود و نگاهی تازه به آن شود؛ زیرا تمام چیزی که ما داشتیم، مربوط به ٧٠ تا ٨٠ سال پیش بود؛ مثلا درباره ایران پیش از اسلام، کتاب تاریخ نوشته مشیرالدوله پیرنیا در دست بود که ٧٠ سال از آن گذشته بود و منابعی که مرحوم پیرنیا استفاده کرده بود؛ دیگر کهنه شده بود و علاوه بر این، بعد از آن منابع جدید زیادی پیدا شده بود و حتی اکتشافات و تحقیقات تازه‌ای صورت پذیرفته بود که در این کتاب، خبری از آن نبود. نمونه دیگر، کتاب تاریخ دوره‌ مغول نوشته مرحوم عباس اقبال آشتیانی است که آن هم برای ٦٠ سال پیش است. کتاب‌هایی که ما داشتیم همه مربوط به زمان‌های گذشته بود. از تحقیقات و اکتشافات متأخرتر خبری نبود و باید برای موضوعات تازه، مقالات تازه‌ای نوشته می‌شد که کار مشکلی بود

پژوهش و تالیف مقاله مربوط به دوره بازگشت ادبی که از نظر تاریخی نیمه‌نخست عصر قاجار را دربرمی‌گیرد، برعهده من بوده است. این کار درواقع ادبیات ایران در سال‌های پیش از جنبش مشروطیت ایران را بررسی می‌کند. قرار گرفتن پژوهش‌ها و موضوعات گوناگون مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران در کنار یکدیگر، از ویژگی‌های تاریخ جامع ایران است که آن را کامل می‌کند. این پژوهش بزرگ، از نظر سیر ادبی، تاریخی ادبیات ایران را به‌گونه‌ای یک‌جا در اختیار دیگران می‌گذارد؛ این مسأله امتیاز آن به شمار می‌آید.

من یکی از مقالات تاریخ معاصر ایران را در مجموعه پژوهش تاریخ جامع ایران نوشته‌ام. این کار بزرگ به نظرم صرفا روایت تاریخ جهان اسلام و ایران نیست؛ یک مرجع است که با جزییات نوشته شده و نویسندگان بزرگ و شهیر ایرانی و خارجی در تالیف آن بسیار کوشیده‌اند. این اما پایان کار نیست و باید تداوم داشته باشد. نکته‌ای که در این کار، بسیار توجه مرا جلب کرده و ارزشمند به‌نظر می‌آید، وجود مقالات گوناگون درباره دگرگونی‌های تاریخی و تمدنی در همه فلات ایران است. به‌عنوان نمونه یکی از مقالات به منطقه بامیان در افغانستان امروزی اختصاص یافته است؛ محدوده‌ای تاریخی با ارزش‌های بالای تمدنی که می‌دانیم سال‌ها پیش از سوی گروه طالبان در افغانستان آسیب فراوان دید. این مسأله نشان‌دهنده روزآمدی پژوهش تاریخ جامع ایران است.

چرا امام موسی صدر در کشوری غریب، در سنین جوانی و بالأخص طی آن مدت کوتاه به مقبولیت عامه دست یافت؟ چرا شیعیان لبنان ایشان را علی (ع) نامیدند، سنیان عُمرش خواندند و مسیحیان به مسیح (ع) تشبیهش کردند؟

تاریخ‌نگاری کلاسیک که عمر آن در اروپا در اوایل قرن با مکتب آنال به پایان رسید، در ایران همچنان زنده است. در این رشته، پاسخ‌هایی اغلب کلیشه‌ای برای پرسش‌هایی کلیشه‌ای‌تر اصل متن را می‌سازند. درست برعکس تاریخ‌شناسی مدرن که برپایه الگوی آنال و پساآنال در جهان آغاز شد، و پاسخ‌هایی همواره متفاوت برای پرسش‌هایی همیشه گوناگون عرضه می‌کند.

تالیف تاریخ اساطیری ایران برعهده من بوده که حدود ٩٠ صفحه از تاریخ جامع ایران را دربرگرفته است. این بخش به همه موضوعات اساطیری ایران، اهورامزدا، خدایان، حماسه‌ها و شاهنامه‌ها می‌پردازد.

تأملی فیلسوفانه پیرامون «چیستی پول» / چرا انسان نسبت به پول شور و شهوت دارد؟ پروفسور آلن بدیو در حال‌حاضر شناخته‌شده‌ترین فیلسوف فرانسوی معاصر است. او در سال 1937 از پدر و مادری که یکی استاد فلسفه و دیگری استاد ریاضیات بود، به دنیا آمد. سنتز این پدر و مادر را شاید بتوان در فلسفه فرزندشان جست: «هستی‌شناسی‌ای ریاضیاتی مبتنی بر نظریه مجموعه‌ها».

وقتی صفتی به اسمی اطلاق می‌شود به این معناست که کیفیت آن اسم عاریتی و قابل تبدیل است. در این روزها پرده برداری از چهره معاونان طالح شاهد بارزی است برای صفات عارضی، زیرا مُبین آن است که معاونان صالح هم وجود دارند. تاریخ هم گواهی می‌دهد که برخی از صالحانِ تازه به چرخ آمده، به محض شنیدن بوی کباب حقیقت شان را بروز دادند و معلوم داشتند که به صورتْ صالح و به سیرتْ طالح اند.

پژوهشکده مطالعات‌فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بتازگی کتابی با عنوان «علوم‌انسانی از نگاه صاحبنظران» منتشرکرده‌است که در آن، طی گفت‌و‌گوهایی با پنجاه نفر از بزرگان علوم‌انسانی، از ناکارآمدی علوم‌انسانی در جامعه معاصر ایران خبر می‌دهد. کمابیش گفتمان غالب درباره علوم‌انسانی و اجتماعی در ایران امروز، این بوده و هست که این علوم سودمند و کارآمد نیستند.

ونیز شهری بود زیبا و پر از رنگ و تنوع٫ بندری بود که دسترسی‌اش به دریا، آزادی و گوناگونی مشاغل را به ساکنان خود که از نژادها و مذاهب مختلف در آن جمع شده‌اند، عرضه می‌کرد. تاجران موفق و مرفه و نیز با بهره‌گیری از وفور مظاهر حیات، شیوه‌های شرق و غرب را درهم آمیخته، در تنعم و تعیش زندگی می‌کردند. به این مزایا باید خورشید تابناک ایتالیا را نیز افزود که لذائذ ونیز را دوچندان می‌کند.