مقاله

نستعلیق و تشعیر دو عنصر هم‌نشین در کتاب‌آرایی محسوب می‌شوند. شروع تقریبی این دو هنر در یک برهۀ تاریخی و کاربرد مکرر آن‌ها در کنار یکدیگر از عواملی است که پرداختن به این موضوع را ضروری می‌نماید. هدف این تحقیق شناسایی دقیق فرم نستعلیق و تشعیر در کتاب‌آرایی ایرانی در فاصلۀ زمانی دورۀ تیموری تا قاجار است. پرسش‌های این مقاله عبارت‌اند از: 1- چه عواملی سبب شکل‌گیری فرم نستعلیق و تشعیر در کتاب‌آرایی ایرانی شده است؟

برای معرفی ايران به دنیا و نشان دادن مساهمت ايرانيان در فرهنگ و تمدن جهانی و اسلامی ما به تداوم انتشار دو دانشنامه فارسی، يکی دائرة المعارف بزرگ اسلامی و ديگری دانشنامه جهان اسلام نياز داريم. دائرة المعارف بزرگ اسلامی در چند سال اخير به دليل مشکلات مالی نتوانسته همانند سابق فعاليت کند. کمک به اين مرکز برای ارتقای سطح علمی و پژوهشی کشور بسيار مهم است.

اینکه در حال حاضر، تعداد زیادی از پژوهشگر و استاد در مراکز پژوهشی قم و تهران و مشهد، به فکر کردن در باره رابطه انقلاب و تمدن می‌پردازند، از این نظر که به تفکر می‌پردازند، امر مطلوبی است، اما مسأله این است که آنان از وضع و قصد خود آگاه باشند، اینکه می‌خواهند اصول دلبخواه و مورد رضایت امروزین خود را به عنوان تمدن ثابت کنند، یا آنکه در صدد شناخت تاریخ گذشته و تنظیم آن معلومات و کشفیات، برای شکل دهی به تمدن امروزی هستند. این دو با هم فرق دارد.

کتاب صراح اللغه یا الصُراح من الصحاح ابوالفضل اثر محمدبن‌عمربن خالد مشهور به جمال قَرشی،‎ ‎دانشمند ترکستانی متولد ۶۲۸ هـ. ق در شهر المالیغ (الما آتای کنونی) و متوفای دهه اول قرن هشتم بین سال‌های ۷۰۵ تا ۷۱۰ هجری است.‏

حزب رستاخیز ملت ایران در 11 اسفند 1353 به عنوان حزبی فراگیر در راستای برنامه‌های بلند پروازانه محمد‌رضا پهلوی برای رسیدن به «دروازه‌های تمدن بزرگ» تاسیس شد. تبلیغات شدید بر روی مشروعیت سلطنت و ناسیونالیسم، طرح شعار «خدا، شاه، میهن» برگزاری جشن‌های 2500 ساله، تغییر مبدأ تاریخ از هجری شمسی به تاریخ شاهنشاهی و ایجاد حزب واحد رستاخیز را می‌توان در زمره اقدامات فرهنگی رژیم پهلوی به شمار آورد. حكومت پهلوی كه قدرت سیاسی خود را از ثروت سرشار حاصل از نفت و حمایت بیگانگان می‌گرفت، در دهه 1350 با توسل به د‌ستگیری، شكنجه، اعدام و سركوب‌گری، چنان از مردم بی‌نیاز شد كه درصدد تشكیل حزبی فراگیر برآمد.

از تفاسیر کهن اهل بیت (ع) یکی تفسیر ابوالجارود متن مهمی بوده و دیگری تفسیر ابو حمزه ثمالی. هر دو این تفاسیر بعدها در منابع سنی، امامی و زیدی نقل شده. از جابر حعفی هم روایات تفسیری در منابع بعدی نقل شده. روشن است که هر چه به این راویان در تفسیر نسبت داده شده را نمی توان کاملا از آنها دانست اما به هرحال این نشان می دهد که از همان زمان امام باقر (ع) تفسیر قرآن مورد اهتمام ائمه شیعه قرار داشته.

ارزیابی صحت‌وسقم داده‌های تاریخی، از دغدغه‌های اصلی پژوهشگران تاریخ و از ضروریات این دست پژوهش‌هاست. محقق موظف است با کنار هم نهادن منابع تاریخی، گزاره‌های تاریخی را بررسی کند. مقدمۀ این کار، ارزیابی منابع موجود است. گزینشی عمل کردن در انتخاب منابع از آفات پژوهش است. رجوع اکثر پژوهشگران به منابع مهم و شناخته‌شده و کم‌توجهی آن‌ها به منابع و اسناد و خاطرات، فهم تاریخی را با مشکل مواجه می‌کند.

دلیل اینکه ما حضور زنان را در طول تاریخ تفکر پررنگ نمی‌بینیم؛ نخست، ناباوری مردان به تولیدات فکری زنان، دوم فراهم نبودن بسترهای تولید فکر برای زنان به‌دلیل طرح واره‌های کهن غلط، سوم ممانعت‌های ترویج افکار زنان است و در نهایت تلقی جنسیتی از ویژگی‌های انسانی است. در حالی که اینها جبرهای تاریخی است و در طول تاریخ بر زنان تحمیل شده است.

اینکه پرسیده شود: «چرا در تاریخ اندیشه ما، جای زنان خالی یا نسبتا خالی است؟» پرسشی است که به نادرست مطرح شده و با حرکت از این پرسش نادرست شاید هرگز نتوانیم به پاسخی درست برسیم. پرسش، هنگامی باز هم جهت نادرست‌تری به خود می‌گیرد که در پی آن باشیم که؛ آیا «اندیشه» می‌تواند جنسیت داشته باشد؟ و آیا وضعیت تاریخ سرزمین ما باید در پهنه‌ای جدا از دیگر محیط‌ها، تحلیل و ادراک شود؟

البته دیدگاه بدیلی در کار است که هرگز تفوق نیافت و اکنون نیز شوربختانه از مد افتاده است، هرچند زمانی افراد بسیار معتبری همین دیدگاه را داشتند. تا جایی که من می‎دانم کهن‎ترین بیان صریح این دیدگاه به آلبریکو جنتیلی[i] برمی‎گردد؛ ایتالیایی‎ای که در دوران الیزابت اول درس‌گفتارهایی دربارۀ حقوق مدنی در دانشگاه آکسفورد ارائه می‎داد. جنتیلی ضمن سخن‎ گفتن از هموطنش [= ماکیاوللی] می‎نویسد: «او جایگاه بسیار رفیعی داشته و شایستۀ توجه و عنایت ماست.