مقاله

وقتی خبر را در روزنامه خواندم، رفتم بیمارستان. از دریچه كوچك اتاق آی‌سی‌یو، نگاهش كردم، دریچه بالا بود و قد كوتاه من نمی‌رسید. روی پنجه پا بلند شدم و به زحمت دیدمش. هزار تا لوله به بدنش وصل بود. ملتهب بود، سرش را تكان می‌داد. انگار می‌خواست از قید و بند لوله‌ها آزاد شود....گریه‌ام گرفت. بدجوری گریه‌ام گرفت. داشتیم مرد بزرگی را از دست می‌دادیم.

عبدالرحیم جعفری، بنیانگذار موسسه مطبوعاتی امیركبیر، شامگاه جمعه دهم مهرماه ١٣٩٤پس از تحمل یك دوره كوتاه بیماری به دیدار دوست شتافت. آنچه گفتنی است ایشان در دو مجله خاطرات‌شان به نام در جست‌وجوی صبح گفته‌اند و تكرار آن، موجب اطاله كلام می‌شود. نگارنده فقط به چند نكته بسنده می‌كنم، استاد گرانقدرم جناب دكتر دبیرسیاقی برایم تعریف كردند: «یك روز از اداره [وزارت دارایی] آمدم. بیرون طبق معمول همه روزه كه سری به كتابفروشی‌ها می‌زدم، دیدم آقای عبدالرحیم جعفری- كه من او را از زمانی كه در كتابفروشی‌علمی كار می‌كرد می‌شناختم

مجموعه این سخنان خواننده را بدین نتیجه می‌رساند که «سهل ممتنع» امری است «دریافتنی و وصف‌ناشدنی (یدرک و لا یوصف)». می‌توان فهمید که فاصلة «رستم از مازندران آید همی…» با «بوی جوی مولیان آید همی…» از زمین تا آسمان هم بیشتر است، سخن رودکی بر خواننده تأثیر می‌گذارد و سخن معزی خواننده را به خنده وامی‌دارد! به قول نظامی: خردمندان این تفاوت را درمی‌یابند، اما در ذکر سبب آن فرو می‌مانند. پیشتر گفتیم که بزرگترین دشواری انسان تبدیل کیفیت به کمیّت است. بیان کیفیت هم دشوار است که آن نیز نوعی تبدیل کیفیت به کمیّت است، مثل بیان چیستی عشق و ماجرایِ پرسش از آن و طرح این پاسخ که جز تجربة شخصی، راهی در شناخت عشق نیست (مولوی، ۱۳۸۲‌:‌۱۷۹):

مرگ طبیعی‌ترین اتفاق و ناگزیرترین حکایت زندگی است، از لحظه زادن تا پایان، سایه‌به‌سایه می‌آید و آنگاه در زمان مقرر، اعلام حضور می‌کند. اما چگونه زیستن هرکس، انعکاس واقعه مرگ را متفاوت می‌سازد. عبدالرحیم جعفری متفاوت بود و تنها شبیه خودش بود. به تنهایی، خود را بالا کشید و امیرکبیر حاصل سختکوشی و قدرت تشخیص او بود.

«عبدالرحیم جعفری» بدون تردید یکی از بنیانگذاران مدرن فرهنگ ایران است. نشر ایران به قبل از جعفری و بعد از او تقسیم می‌شود. آنچه جعفری در چند دهه در عرصه نشر ایران انجام داد، تحولی بود که ما را از عصر بدوی و ابتدایی نشر در طی چند دهه با دنیای معاصر نشر در جهان برابر کرد. پس جعفری با ابتکارات و همت شخصی و فردی خود توانست انقلابی در عالم نشر به وجود بیاورد. او بیش از 3 هزار عنوان کتاب منتشر کرد. کتاب هایی که هرکدام فرهنگ ساز بودند؛ فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، امثال و حکم دهخدا، فرهنگ انگلیسی فارسی آریانپور، کتاب تاریخ علم و صدها کتاب دیگر.

عبدالرحیم جعفری بی‌اغراق یکی از نوادر حوزه نشر بود. او از صفر شروع کرد و به بالاترین درجه یا همان صد در عرصه نشر رسید. کار خود را از پایین‌ترین شغل ممکن در عرصه نشر شروع کرد و با تلاش بسیار آن هم بدون بهره گرفتن از هیچ رابطه‌ای موفق به تأسیس بزرگترین مؤسسه نشر کشور شد. مؤسسه‌ای که نه تنها در مقایسه با مؤسسات داخل کشور بلکه در حوزه خاورمیانه‌ نیز یکی از مطرح‌ترین‌ها به شمار می‌آمد.

پنلوپه یکی از شخصیت‌های منظومه اودیسه، اثر هومر شاعر بزرگ یونان باستان است. داستان او از این قرار است که کشتی «اودوسئوس»، قهرمان بزرگ «ایتاکا» در جزیره «اوگوگیا» در هم می‌شکند و ناچار به فرود در آنجا می‌شود. «وکالوپسو»، ملکه و الهه جزیره او را هشت سال نزد خود نگاه می‌دارد تا با وی نرد عشق ببازد. اما اودوسئوس از دوری همسرش «پنلوپه» و پسرش «تلماخوس» افسرده است. از آن سوی، امیران ایتاکا - سرزمینی که اودوسئوس از آن آمده است - در غیاب او به همسرش، پنلوپه اظهار عشق می‌کنند و قصد دارند که از این طریق بر سلطنت ایتاکا دست یابند. فرزند اودوسئوس از امیران می‌خواهد که دست از مادرش بشویند اما آنها بر جوانی او می‌خندند و به درخواستش توجهی نمی‌کنند.

ایمان عبارت از قابلیت این است که زندگی را معنادار [و هدفدار] ببینیم و این نیز عبارت از آن است که به گونه‌ای زندگی کنیم که «دیگر زندگی مشکل‌ساز نباشد»؛ زیرا «راه‌حل مشکل زندگی را باید در از میان رفتن این مشکل دید» (یادداشتها، ص ۷۴، مقایسه کنید با رساله ۲۵۱، ۶) این گونه زیستن، آدمی را در نیل به نوعی سعادت ـ یک نوع آرامش رواقی ـ با جداساختن خویش از وقایع مهارناپذیر عالم، و قبولِ آن فارغ از هر ترس و بیمی توانا می‌سازد. ویتگنشتاین برخی از این اشارات را در رساله گنجانده است. و به نظر می‌رسد که بقیه این اشارات همچنان بر اندیشه‌اش تأثیرگذار بوده‌اند، و هر چند با تأکیدی متفاوت، در پس زمینه رساله باقی ماندند.

«عبدالرحیم جعفری» را باید که به واقع «پدر کتاب ایران» دانست. من در خانه کتاب، 20 جلسه با 20 ناشر قدیمی و ممتاز ایران برگزار کردم که همه آنها، بدون استثنا، او را تحسین کردند. هر آن کس - چه دوست و چه دشمن - که جعفری را می‌شناسد، به احترامش کلاه از سر برمی‌دارد و تمام قد می‌ایستد. صنعت نشر هیچ گاه او را فراموش نخواهد کرد که حق پدری بر گردنش دارد.

عیدغدیر خم انسان کامل، به دلیل مظهریت اسم اعظم الله، جامع همه اسماء الله است. پس او مظهر اسم ولایت است، اما این ولایت تکوینی است. انسان کامل، ولایت تصرف در کائنات را دارد. چنین ولایتی برای انسان کامل با همان جعل یا امر تکوینی ایجاد می‌شود. چنین نیست که ولایت تکوینی، پس از ایجاد برای انسان کامل حاصل شود. ولایت تکوینی اعطایی نیست تا پس از خلق به او داده شود، بلکه انسان کامل با همان امر ایجادی به مقام ولایت تکوینی نائل می‌گردد.